جواد ناجی
ده روز پس از سقوط شهر قندوز، رییس حکومت وحدت ملی، برای بررسی وضعیت این شهر یک هیئت «حقیقت‌یاب» را تشکیل و توظیف کرده است. وبسایت ریاست جمهوری نوشته است: هیئت فوقالعاده که در ترکیب آن امرالله صالح رییس پیشین امنیت ملی، غلام فاروق وردک وزیر پیشین معارف، فضل کریم ایماق، ایوب رفیقی و ابدال الله محمدی شامل میباشند، موظف گردیده است تا با آزادی کامل تمام جوانب حادثه اخیر ولایت قندوز را به صورت واضح و بیطرفانه مورد بررسی قرار دهد.
چند نکته قابل ذکر است:
اول، با توجه به عمق و وسعت فاجعه در قندوز، حکومت در امر تشکیل و فرستادن هیئت تأخیر داشته است. در نخستین روزهای جنگ و بحران در قندوز، اشرف غنی از تشکیل زودهنگام هیئت حقیقت‌یاب خبر داد و به مردم وعده سپرد. قندوز یکی از پنج شهر بزرگ و مهم کشور است. با سقوط قندوز، بایستی حکومت در اولویتهای خود تغییراتی را اعمال میکرد و به ولایت قندوز فوریت میداد. توظیف و تشکیل دیرهنگام هیئت حقیقت‌یاب، تقویت کننده این گمان است که حوادث قندوز برای ارگ نشینان در اولویت نیست.
دوم، انتظار میرود هیئت حقیقت‌یاب مطابق به صلاحیتهای فوقالعاده خود، با آزادی کامل و بیطرفانه عمل کند. واضح این است که طالبان در قندوز دست به جنایتهای هولناکی زده است. مطابق به گزارشها، طالبان بعد از ورود به شهر، دست به کشتار افراد ملکی زده و مردم را مورد آزار و اذیت قرار داده است. هزاران باشنده شهر قندوز ولایت شان را ترک و به ولایتهای هم‌جوار فرار کرده‌اند. گفته میشود مغازههای طلا فروشی، بانکها و سرمایههای مردم غارت شده و به مردم آسیبهای فراوانی رسیده است.
هیئت حقیقت‌یاب، بار سنگین و مسئولیتهای جدی بر عهده دارد تا این مسایل را تحقیق کند. هیئت مذکور باید آمار کشته شدهها و زخمیها را به دست بیاورد و خسارات را محاسبه و به گزارشهای پراکنده که از قندوز گزارش میشود، رسیدگی کند.
سوم، هیئت حقیقت‌یاب، ضمن آن‌که به موضوعات فوق بایستی توجه کند، به عوامل سقوط قندوز نیز بپردازد. زیرا؛ اشرف غنی در کنفرانس خبری که در رابطه به قندوز داشت، گفت که برخی در پیوند به سقوط شهر قندوز دست‌گیر شده است. یکی از مسئولیتهای جدی این هیئت، شناسایی و معرفی آن عده افرادی است که در سقوط قندوز با طالبان هم‌دست بوده اند. باور غالب این است که طالبان به تنهایی، قادر به حمله نبوده و احتمال میرود مسئولان محلی با تروریستها دست داشته باشند.
چهارم، دولت در امر حقیقت‌یابی کارنامه سیاه دارد. به همین ترتیب، مردم نیز از چیزی به نام «هیئت حقیقت‌یاب» خاطره‌ی خوش ندارد. زیرا هیئتهای بسیاری برای حقیقت‌یابی از جانب حکومت تشکیل شده است اما نه تنها هیچ کدام پرده از روی حقیقت بر نداشته است بلکه واقعیتها را دست‌رس ناپذیرتر هم کرده است. با توجه به پیشینۀ ناکام دولت برای حقیقت‌یابی، اکنون مفهوم حقیقت‌یابی در میان مردم تبدیل به طنز تلخی شده است. بیکفایتیهای حکومت باعث شده است تا مردم نسبت به حقیقتیابیهای حکومتی بیباور شوند. هیئت حقیقت‌یاب قندوز ممکن است دچار سرنوشت جلریز شود.
در نهایت، هیئت قندوز بعد از تحقیق جامع، نتیجه گزارش خود را در اختیار مردم و دولت قرار دهد تا حکومت بر مبنای آن بتواند دست به اقدامات عملی، جدی و فوری بزند. تا زمانی که هیئت حقیقت‌یاب به وظایف شان رسیدگی نکند به سختی میتوان میان «نخود سیاه» و «هیئت حقیقت‌یاب» تفاوت قایل شد.