محمد کبیر دریاوش
شماری از استادان دانشگاه‌ها، دانشجویان، فعالان مدنی و حامیان حقوق خبرنگاران دیروز در اعتراض به اقدام «کمیسیون بررسی شکایت‌ها و تخطی‌های رسانه‌ای» مبنی بر احضار مسئولان روزنامه‌های اطلاعات روز، هشت صبح، ماندگار، جامعه‌ی باز و نویسنده‌ی کتاب «خرد آواره» در برابر وزارت اطلاعات و فرهنگ گردهمایی کردند.
«وزارت فرهنگ است یا کانون خردستیزی؟ ستیزه با کتاب ممنوع، مرده‌باد جهالت، درود بر دانایی، به شامگاه تمدن پایان دهید، سانسور ممنوع، وزیر خرد‌ستیز استعفا استعفا، افغانستان را قبرستان کتاب نسازید، آزادی اندیشه بی‌امیری نمیشه و آزادی اندیشه با جهانی نمیشه» شعارهایی بودند که معترضان آن را با خود حمل می‌کردند.
جواد سلطانی، استاد دانشگاه و روزنامه‌نگار و یکی از این معترضان میگوید که وزارت اطلاعات و فرهنگ دچار انحطاط و درک مخدوش و وارونه از فرهنگ است و کارمندان آن از درک لازم از فرهنگ، به‌ویژه پیچیدگی‌های فرهنگی در وضعیت کنونی جامعه‌ی افغانستان، برخوردار نیستند. به گفته‌ی سلطانی، نیروهای آماتور این وزارت نگاه سیاسی به حوزه‌ی فرهنگ دارند و تحمیل فرهنگی، نتیجه‌‌ای جز فاجعه ندارد.
آقای سلطانی هم‌چنان از بازگشت استبداد در حوزه‌ی فرهنگ و انسداد فرهنگی در کشور و نوعی حس نوستالژیک برای بازتولید جامعه‌ی تک‌صدا در افغانستان ابراز نگرانی کرد. جواد سلطانی افزود، نباید اجازه بدهیم که تجربه‌ی چند صدساله‌ی استقرار جامعه‌ی تک‌صدایی تکرار شود.
نهاد بین‌المللی بازار رسانه‌ها، ضمن محکوم‌کردن این اقدام، وزارت اطلاعات و فرهنگ را متهم به آزادی‌ستیزی و سانسور آزادی کرد. این نهاد میگوید که کمیسیون بررسی شکایت‌ها و تخطی‌های رسانه‌ای خلاف قانون و اصول بین‌المللی است و رسانه‌ها مجبور به پاسخ‌دهی به این این کمیسیون نیستند.
جریان چیست؟
نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حوزه‌ی زبان فارسی، همه‌ساله در ماه ثور یا جوزا در پایتخت ایران برگزار می‌شود و آثار نویسندگان فارسی‌زبان، به‌ویژه افغانستان، تاجیکستان و ایران، در آن به نمایش گذاشته می‌شوند. پیش از برگزاری این نمایشگاه، کمیسیون ارزیابی نشرات خارجی وزارت اطلاعات و فرهنگ، اجازه‌ی نمایش چندین عنوان کتاب را در این نمایشگاه نداد و این کتاب‌ها را ممنوع‌التوزیع و ممنوع‌الخروج قرار داد.
این اقدام وزارت اطلاعات و فرهنگ با انتقاد شماری از رسانه‌های کشور روبه‌رو شد. هم‌چنان در واکنش به این اقدام، علی امیری، نویسنده‌ی کتاب «خرد آواره» که یکی از کتاب‌های ممنوع‌الخروج است، این کار وزارت فرهنگ را «تحقیرکننده» دانست و نوشت که «کتاب خرد آواره دو سال پیش با مجوز وزارت اطلاعات و فرهنگ در داخل کشور نشر شده و هیچ‌گونه مشکل قانونی ندارد.»
نوشته‌ی علی امیری هم‌زمان در چندین رسانه‌ی کشور نشر شد. به دنبال آن، کمیسیون بررسی شکایت‌ها و تخطی‌های رسانه‌ای احضارنامه‌ای برای مسئولان چهار روزنامه فرستاد و انتقاد این روزنامه‌ها را توهین‌آمیز خواند.
مسأله چیست؟
نجیبه مرام، رییس نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ دلیل ممنوعیت این کتاب‌ها را وجود مطالب «خلاف ارزش‌های ملی» در آن دانست.
اما عظیم بشرمل، یکی از فعالان مدنی میگوید که کتاب خرد آواره ربطی به مسایل ملی ندارد؛ زیرا در آن از افغانستان بحث نشده است تا به «ملت و ملی» ارتباط پیدا کند. بشرمل می‌افزاید در خرد آواره به عنوان یک کتاب فلسفی، بحث از خرد و تبارشناسی خرد است که ظهور و زوال اسلام را تحت بررسی قرار می‌دهد و این‌که چطور خرد و فلسفه از یونان به جهان اسلام انتقال پیدا کرده و چگونه افول کرده است. هم‌چنان این‌که عوامل انحطاط چه کسانی اند و چه کسانی باعث کج‌فهمی شده‌اند.
جواد سلطانی میگوید که ارزش‌های ملی نه ضدفرهنگ اند و نه ضدخرد، منطق و عقلانیت. او استناد وزارت اطلاعات و فرهنگ مبنی بر ممنوع‌الخروج‌شدن کتاب‌ها را بسنده نمی‌داند و میگوید که ارزش‌های ملی‌ای که به آن استناد شده، مفهومی کلی و مبهم میباشد.
آقای سلطانی می‌افزاید، کسانی که کتاب را بررسی کرده‌اند، نه به مقوله‌ی تاریخ فکر آشنایی دارند و نه آرایش نیروهای فکری در تاریخ تفکر اسلامی را به‌درستی و روشنی می‌فهمند. به باور سلطانی، تصمیم وزارت اطلاعات و فرهنگ یک تصمیم صرفاً سیاسی است که نمی‌توان آن را با منطق کتاب، کتابخوانی، تفکر، تاریخ تفکر و خرد در تاریخ اسلام توجیه یا تحلیل کرد؛ تصمیمی فوق‌العاده فاقد توجیه منطقی و عقلانی.
آقای سلطانی میگوید که اصولاً ما در قانون اساسی افغانستان و دیگر قوانین چیزی به نام ممیز سانسور نداریم و صرف در موارد مشخصی که مدعی و شکایت مشخصی وجود داشته باشد، یک میکانیزم پیش‌بینی شده که به تخطی‌های احتمالی رسانه‌ای رسیدگی شود.
معترضان می‌گویند که وزارت اطلاعات و فرهنگ باید توضیح دهد که بر چه مبنایی این کتاب‌ها را ممنوع‌الخروج کرده است.