منبع: ویژه‌نامه توانایی و تنهایی “ویژه زنان”_ ضمیمه روزنامه اطلاعات روز
گفتگوی اختصاصی روزنامه اطلاعات روز با خداداد بشارت رئیس اجرایی سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان
اشاره: با توجه به تعدد نهادهای فعال حقوق بشری، کمتر نهادی یافت می‌شود که متهم به کم‌کاری و یا سوی استفاده از امکانات نباشد. در بسیاری موارد، نگاه پروژه‌ی نهادهایی از این دست، مایه بی‌اعتمادی شهروندان افغانستان نسبت به مفید بودن این سازمان‌ها شده است. وقتی یک مساله کلی می‌شود، دیگر جزییات آن خیلی مدنظر نیست. صدور حکم کلی و استثنا قایل نشدن در هرکاری غلط است. کما این‌که سازمان‌های در کشور فعالیت دارند که تا حال خدمات شایانی در حوزه کاری‌شان انجام داده اند. در این میان سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان از سازمان‌های فعال در عرصه‌ی حقوق بشر بوده که تا حال فعالیت‌های چشم‌گیری داشته است. این سازمان برنامه‌های وسیع دادخواهی برای قربانیان جنگ، دفاع از حقوق زنان، کمک برای پیشبرد پروسه‌ی عدالت انتقالی در افغانستان، ایجاد صندوق خاطرات قربانیان جنگ، تحقیق در مورد مشکلات زنان افغانستان در بخش‌های مختلف از کشور، تحقیق در مورد دیدگاه مردان افغانستان نسبت به زنان و در تازه‌ترین مورد تلاش برای ایجاد موزیم ملی صلح، به اجرا گذاشته است. خداداد بشارت رئیس اجرایی این سازمان مهم‌ترین هدف سازمان‌اش را داشتن روی‌کرد غیر متعارف نسبت به درونی ساختن و همگانی ساختن موضوعات حقوق بشری عنوان می‌کند. روزنامه اطلاعات روز برای دانستن بیشتر برنامه‌ها و پلان‌های این نهاد، گفتگویی را با آقای بشارت انجام داده و اکنون شما را به خوانش آن فرا می‌خواند.
اطلاعات روز، از خداداد بشارت به خاطری وقتی که در اختیار این گفتگو قرار داده است- سپاس‌گزاری می‌کند.
سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان از چه زمانی فعالیت خود را آغاز کرد و مهم‌ترین هدف و ماموریت این سازمان چیست؟
– سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان (AHRDO) یک مؤسسه مستقل، بی‌طرف و غیر انتفاعی است که در اغاز سال 2009 تشکیل شد. این سازمان در چارچوب وزارت اقتصاد دولت جمهوری اسلامی افغانستان ثبت میباشد. توسعه و انکشاف حقوق بشر، دادخواهی برای عدالت و پاسخ‌گویی و همچنین تحکیم ارزش‌های دموکراتیک، اهداف بنیادی این سازمان را تشکیل می‌دهد. این سازمان، روی‌کرد کاملا غیر متعارفی نسبت به درونی ساختن و همگانی نمودن مفاهیم پایه‌یی حقوق بشر و اصول دموکراتیک اتخاد نموده و بیشتر از ابزارهای نرم فرهنگی، هنری، مشارکتی وقاعده‌محور در راستای تحقق اهداف خویش استفاده می‌نماید. گفتمان ودادخواهی سیستماتیک جهت رسیدگی به خواست‌ها ومشکلات اقشار حاشیه‌نشین جامعه با نهادهای دولتی و غیردولتی با استفاده از تدوین و نگارش گزارش‌های سیاست، نیز یکی از ماموریت این سازمان است.
چه فعالیت‌های را تاکنون انجام داده‌اید؟
– تیم اجرائی با مساعدت فنی-راهبردی اعضایی رهبری و مشورتی سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان توانسته است، بیشتر از 33 پروژه‌ی کوچک، متوسط و کلان را با موفقیت به انجام برساند. تمامی این پروژه‌ها در روشنائی برنامه‌ی تدوین شده واستراتژیک سازمان، در پنج زون (حوزه) افغانستان به اجرا گذاشته شد که بر لایه و اقشار حاشیه‌نشین جامعه متمرکز بود. البته نقش نهادهای هم‌کار داخلی و بین‌المللی نیز پررنگ بود و آن‌ها نیز در این موفقیت شریک استند. این برنامه‌ها، بیشتر روی توانمند سازی خانواده‌های قربانیان جنگ متمرکز بود. مهم‌ترین هدف ما جهت‌دهی این خانواده‌ها برای مشارکت مستقیم در پروسه‌ی عدالت انتقالی، حمایت و توسعه حقوق زنان آسیب‌پذیر از مجرای برنامه‌های قانون‌گذاری، آگاهی‌دهی و ظرفیت‌سازی جوانان، اجرای برنامه‌های وسیع دادخواهی و گفتمان در سطوح مختلف ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی و ارایه همکاری‌های تخنیکی برای نهادهای حکومتی و غیر حکومتی و سازمان‌های بین‌المللی، متمرکز بود.
شما از برنامه‌های دادخواهی سخن گفتید، لطف نموده در مورد برنامه‌های دادخواهی و ارایه همکاری تخنیکی سازمان برای نهادهای دیگر، بیشتر توضیح دهید.
– سازمان از فرصت‌های گوناگون، از قبیل مشارکت در نشست‌ها، حضور در برنامه‌های آموزشی، گردهمائی‌های فرهنگی و جلسات دادخواهی در قاره‌های آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا برای جلب حمایت از برنامه‌های حقوق بشر و عدالت‌خواهی در افغانستان استفاده نموده است. در این رابطه، نماینده‌های سازمان، سفرهای رسمی در کشورهای رواندا، قیرغزستان، تاجکستان، هندوستان، نیپال، جاپان، سنگاپور، پاکستان، اسپانیا، هالند، جرمنی، سویدن، اوکراین، دانمارک، اتریش، انگلستان و ایالات متحده امریکا داشته اند. سازمان باداشتن ابزارهای ویژه کاری و روی‌کرد متفاوت برای اجرای برنامه‌ها در افغانستان شهرت دارد. این ویژگی، زمینه‌ی همکاری تخنیکی با دیگر نهادها را مساعد ساخته است. در این مورد گفته می‌توانیم که سازمان افتخار ارایه همکاری تخنیکی با وزارت محترم اطلاعات وفرهنگ، با معینیت جوانان، وزارت محترم کار و امور اجتماعی شهداء و معلولین، و صندوق پول سازمان ملل برای اطفال، سازمان بین‌المللی «اطفال در معرض خطر»، اسکتیستان، نهاد بنام «{نهاد}بین‌المللی همبستگی فرانسه» و «پنجه» از ایتالیا و ده‌ها نهاد دیگر داخلی را در افغانستان، داشته است.
با درنظرداشت گستردگی برنامه‌ها و فعالیت‌های سازمان، مهم‌ترین دست‌آوردهای سازمان در طی پنج سال گذشته چه بوده؟
– با اطمنان گفته می‌توانم که سازمان در این مدت کوتاه دست‌آوردهای متعدد و چشم‌گیری داشته است اما من فقط نمونه‌های بارز آن‌ها را برای‌تان یادآوری می‌کنم. یکی از مهم‌ترین آن‌ها، ایجاد، توانمند سازی و تقویت شورای‌های محلی خانواده‌های قربانیان دورههای مختلف جنگ در کابل و مزار شریف میباشد که بیشتر از 300 نفر عضویت دارد. نظر به برنامه راهبردی سازمان، قرار است که ایجاد و تقویت شورای محلی خانواده‌های قربانیان دورههای مختلف جنگ در ولایت‌های ننگرهار و بامیان نیز در سال 1393 توسعه داده شود. اعضای رهبری این شوراهای محلی با همکاری فنی سازمان حقوق بشر و دموکراسی افغانستان و بهره‌گیری از برنامه‌های مختلف ظرفیت‌سازی، آموزشی و دادخواهی منظم و مستقیم با ادارات مربوطه دولتی و غیر دولتی و همچنین با جامعه جهانی توانست که زمینه نام‌گذاری یک جاده‌ی شهر کابل را از مجرای یک کمپاین وسیع مردمی به نام «قربانیان جنگ» بسازد.
یعنی در حال حاضر در کابل یک جاده به نام «قربانیان جنگ» داریم، درست است؟
– بلی داریم. البته با وضعیت که افغانستان دارد و با توجه به نبود اراده‌ی سیاسی و حمایت حقوقی از برنامه و اجرای عدالت انتقالی در افغانستان، این نام‌گذاری به نام «قربانیان جنگ» در سال 2013 یک دست‌آورد مهم و تاریخی محسوب می‌گردد. این اولین جاده‌ای است که به طور رسمی از مجرای همکاری وزارت اطلاعات و فرهنگ، رهبری شاروالی کابل و مردم محل به نام «قربانیان جنگ» در ناحیه 12 شهر کابل روبروی زندان پل چرخی مسمی گردید.
شما برنامه‌ی با عنوان «صندوق خاطرات» داشتید، کارهایش به کجا رسید؟
– بدون شک، جمع‌آوری صندوق خاطرات یکی از دست‌آوردهای بسیار مهم سازمان است. سازمان در طی پنج سال گذشته بیشتر از صد «صندوق خاطرات» را جمع‌آوری کرده است که حاوی اشیاء باقی‌مانده از قربانیان جنگ میباشد. این اشیا از دورههای مختلف منازعه بجا مانده است. محتویات این صندوق‌ها را بیش از هزار قلم اجناس مختلف تشکیل می‌دهد. بنابر این، سازمان به خاطر حفاظت از حافظه جمعی و نگهداری میراث‌های جنگ در افغانستان، همراه با نهادهای مربوطه دولتی و غیردولتی و به خصوص با همکاری مستقیم شوراهای محلی خانواده‌های قربانیان جنگ، در نظر دارد که موزیم ملی یادبود برای صلح را در کابل ایجاد کند. این موزیم به عنوان اولین نهاد ملی زمینه‌ساز جمع‌آوری خاطرات قربانیان جنگ، برای جلوگیری از تکرار منازعه و تحکیم صلح و ثبات در کشور خواهد بود. بنابراین از رئیس جمهوری آینده و دولت جمهوری اسلامی افغانستان، صمیمانه تقاضامندیم که مکان مناسب را برای موزیم ملی یادبود برای صلح، در اختیار سازمان و شوراهای محلی قربانیان اختصاص دهد. بادر نظر داشت این نکته که انسان‌های زیادی در کشور ما قربانی شده‌اند و افغانستان یکی از کشورهایی است که طولانی‌ترین جنگ داخلی را تجربه کرده است و هم اکنون افغانستان بیش‌ترین جمعیت آواره و مهاجر را در جهان دارد، اما هنوز برای قربانیان، حتی مکانی به نام موزیم جنگ و جود ندارد. این امر سبب گردیده است که مردم به جای عبرت و آموختن از تجربه تلخ دورههای قبلی منازعه، نفس منازعه را هر از گاهی از نو به تجربه بگیرند. شکی نیست که یاد بود، بخش مهمی از اذعان به درد و رنج تاریخی خانواده‌های قربانی محسوب می‌شود و تأثیرات عمیق روانی برای عبرت‌گیری از گذشته و جلوگیری از تکرار فجایع قبلی، در جامعه بر جای می‌گذارد. مردمی ساختن پروسه‌ی قانون‌گذاری در افغاستان و ارایه پشنهادات مشخص حقوقی و سیاسی در چارچوب گزارش‌های برنامه‌ساز برای دولت افغانستان، تشکیل شبکه رهبران جوان زن، طرح و ترویج ادبیات حقوق بشری از طریق خلق و نگارش قصه و داستان با مفاهیم حقوق بشری و تدوین روایات جنگی به سبک ادبیات داستانی و نمایشات هنری نیز بخش مهم از دست‌آوردهای عمده‌ی سازمان در این مدت محسوب می‌گردد.
یکی از مسایل اجتماعی افغانستان، مشکلات فراروی زنان است. شما در بخش حمایت از حقوق زنان عمدتا چه فعالیت‌ها انجام دادید؟
– باید بگویم که حمایت و توسعه حقوق زنان، بدنه‌ی اصلی برنامه‌های ما را در افغانستان تشکیل می‌دهد. بناء، در تمام بخش‌ها، زنان نقش مرکزی و بنیادی در تمام برنامه‌های ما داشته اند. نمونه‌های زیادی با گستردگی فعالیت‌ها در پیوند با زنان در کارنامه‌ای سازمان وجود دارد اما دو مثال بیان‌گر دیدگاه کلان و ماموریت اصلی ما در قبال حمایت از حقوق زنان میباشد. طرح و تطبیق برنامه قانون‌گذاری در مورد زنان یک از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین برنامه سازمان در طول پنج سال گذشته بوده است. این برنامه در پنج زون افغانستان با هماهنگی نهادهای مربوطه تطبیق شده و در نتیجه 5000 زن از لایه‌های مختلف جامعه با تمرکز به زنان حاشیه‌نشین و آسیب‌پذیر تحت پوشش قرار گرفت. خواست‌های زنان حاشیه‌نشین و یافته‌های این برنامه در قالب یک گزارش برنامه‌ساز به نام «زنان افغان بعد از طالبان: آیا تاریخ تکرار می‌گردد؟» برای توجه بیشتر و بهبودی وضعیت زنان برای دولت افغانستان و دیگر دست‌اندرکاران از مجرای کمیسیون امور زنان، حقوق بشر و جامعه مدنی، شورای ملی افغانستان و همچنین جامعه جهانی از مجرای اتحادیه اروپا به‌طور رسمی با حضور رسانه‌ها تسلیم داده شد. هدف اصلی نشر و تسلیم‌دهی رسمی این گزارش جلب توجه دست‌اندرکاران در رابطه با یافته‌هایی اصلی گزارش بود. در این گزارش بیشتر از 23 مورد پیشنهادهای مشخص در پیوند با تعدیلات قانونی، طرح ماده‌های جدید قانون و برنامه ارگان‌های حکومتی برای حمایت و توسعه حقوق زنان ارایه گردید. مورد دیگر از مهم‌ترین فعالیت‌های سازمان در مورد حقوق زنان، تدویر اولین نشست منطقه‌ی حقوق زنان با مشارکت فعالان مدنی از کشورهای آسیای میانه، جنوبی، شرق میانه و افغانستان در کابل بود. در این نشست فرصت‌ها و چالش‌های ساختاری و نهادی فراروی حقوق زنان و زمینه‌های مبارزه مشترک برای حمایت و توسعه حقوق زنان در منطقه و افغانستان مورد بحث عمیق و جدی قرار گرفت. اگرچه فعالیت‌های وسیع در زمینه نظارت از حقوق زنان، مشارکت سیاسی و حقوقی در افغانستان صورت گرفته اما متاسفانه کمتر محدودیت‌های ساختاری و نهادی فراروی انکشاف حقوق زنان مورد توجه نهادهای مربوطه قرار گرفته است.
با درنظرداشت این برنامه و تدویر موفقانه نشست منطقه‌ی، آیا در مورد محدودیت ساختاری و سازمانی فراروی حقوق زنان کدام اقدامات جدی‌تر و قابل توجه، توسط سازمان شما تا هنوز صورت گرفته؟
– بلی. همین برنامه‌ی اول قانون‌گذاری برای زنان یک زمینه‌ی خوب برای گفتمان همه جانبه مشکلات زنان حاشیه‌نشین با زبان و مشارکت خود آن‌ها پرده از لایه‌های مختلف خشونت و زندگی تلخ آن‌ها برداشت. یکی از پیشنهادهای زنان قربانی، طرح یک برنامه با مردان افغانستان در رابطه به حقوق زنان بود. اکثر زنان معتقد بودند که مردان افغانستان تعریف واحد و استندرد که مبتنی بر متون دینی و حقوق بشری باشد، ندارند. رفتار و برخورد مردان بیشتر تابع خواست‌ها و ذهنیت‌های شخصی شان است و در این رابطه کدام تعریف عمومی قابل قبول در یک چارچوب منظم و نورم اجتماعی وجود ندارد. این تناقض گوئی‌های نهادی و محدودیت‌های ساختاری بیشتر مولد خشونت علیه زنان بوده است. به همین خاطر، تیم اجرائی با همکاری اعضای رهبری و مشورتی سازمان روی طرح جدید قانون‌گذاری در مورد حقوق زنان از دیدگاه مردان برای پنج زون افغانستان کار نمود؛ در نتیجه این طرح را در قالب یک برنامه مدون و تفصیلی برای آژانس بین‌المللی سویدن ارایه نمود. خوش‌بختانه این طرح برای پنج زون افغانستان با پوشش حدود 4هزار مرد از لایه‌های مختلف جامعه مورد قبول قرار گرفت. قرار است که یافته‌های اصلی این برنامه که مبتنی بر محدودیت‌های ساختاری و نهادی فراروی زنان در چارچوب یک گزارش سیاسی برای نهادهای مربوطه با حضور رسانه‌ها به طور رسمی ارایه گردد.
آیا می‌شود که در مورد چارچوب کلی، یافته‌ها و تاریخ نشر این گزارش معلومات دهید؟
– بلی. چارچوب و یافته‌های اصلی گزارش مبتنی به چهار موضوع اساسی و بنیادی استوار میباشد. مشکلات زنان در حوزه عمومی، اعم از نهادهای عمومی وخصوصی، فضای بازار/ مارکیت و به طور عموم حوزه‌ی زندگی و فعالیت زنان افغانستان کاملاً جنسیتی اند. زنان یک بخش کوچک از حوزه عمومی افغان‌ها را شکل می‌دهد. موضوع دوم مشکلات زنان در نهاد خانواده است. اکثریت مشکلات زنان ریشه در ساختار محافظه‌کارانه و مردانه‌ی خانواده‌های افغان دارد. ساختار خانواده‌های افغان اکثرا هیرارشی اند که در آن مردان نقش رهبر و زنان نقش رعیت را دارند. یک پدرسالار و یا یک عضو بزرگ‌تر مرد خانواده، نمادی از منبع قدرت تصمیم‌گیری در یک خانواده افغان است. موضوع سوم مشکلات زنان در حوزه‌ی دینی است. ساختار نهادهای دینی در یک سطح کلان‌تر نامتجانس اند. به این معنی که خصوصیت مردانه دارند و مردها تمام لایه‌های نهادهای دینی را از مدرسه گرفته تا مساجد تحت تسلط خویش دارند. بازیگران مذهبی همواره قواعد مذهبی، متون و تمام اخلاقیات مذهبی را مطابق به میل خویش تفسیر می‌کنند. این مسله، به شکل غیرمتناسب زندگی زنان را اعم از خانواده، تحصیل، طرز لباس پوشیدن، حق انتخاب در ازدواج، فعالیت‌های اقتصادی و آموزشی، آسیب رسانده است. موضوع چهارم مشکلات زنان در حوزه‌ی سنت و فرهنگ است. اساس سنت میان مردان افغانستان قسمی پایه‌گذاری شده که صحبت صادقانه در مورد زنان در بیرون از محیط خانواده شرم و ننگ پنداشته می‌شود. معیار قضاوت در مورد زنان بیشتر مبتنی بر نحوه‌ی پوشش لباس، شکل ظاهر و روش‌های تعامل میباشد تا ارایه مثال‌های عینی در مورد تخطی از نورم‌های اجتماعی و اخلاقی. این ترس متداوم از قضاوت منفی مردم و همسایه‌ها مانع بزرگ فرهنگی فراروی تقویت و توانمندی زنان میباشد. ما باور داریم که با نشر این گزارش باورهای بسیاری نسبت به زنان در افغانستان تغییر خواهد کرد. فعلا بسیاری‌ها دید روشن و واضح از آنچه بر زنان این کشور می‌رود، ندارند.