نویسنده: نیکیتا اندرویچ- کارشناس مرکز مطالعات افغانستانِ امروز (ЦИСА)
منبع: مرکز نشر تحقیق و تحلیل دیدگاه‌های تاریخی
مهدی زرتشت
بخش سوم
استفاده از میکانیزمهای سیاسی از سوی روسیه به منظور تأثیرگذاری در افغانستان، هنوز کاملاً روشن نیست. اطلاعات ما نشان می‌دهند که در این کشور هنوز یک حزب طرف‌دار روسیه یا لااقل لابی‌های سیاسی در این خصوص، شکل نگرفته‌اند. درک این مسئله از آن‌جایی دشوار است که حقیقتاً در میان نیروهای سیاسی این کشور، برداشت یک‌سانی از روسیه وجود ندارد. مثلاً دیپلمات‌های ایرانی در مجالس خصوصی‌شان اظهار کردند که به این ترتیب با استفاده از نفوذ «مجازی» روسیه «از منافع مسکو نمایندگی می‌کنند». این وضعیت زمینه‌ی یک سری شایعات و شنیده‌های گوناگون را فراهم آورده است، از جمله این‌که گویا روسیه از طریق همکاریهای سیاسی، می‌خواهد نفوذ خود را در افغانستان تثبیت کند. به‌طور خاص، پاسخ روسیه در کنفرانس مشارکتی «انجمن روسیه و افغانستان» که در ماه می 2009 برگزار شد، از سوی یکی از سازمان‌های غیردولتی روسیه، منفی بود؛ چون این احتمال مطرح شد که در این جمع، گروهی از افغان‌ها با طالبان در ارتباط باشند. از سویی، این مسئله برای دولت افغانستان این گمانه را به‌وجود آورد که روسیه با نگاه منفی به روابط رسمی خود با کابل، در تلاش برقراری ارتباط با افراط‌گرایان افغان است.(17) به هر حال، پرسش برای جست‌وجو یا تشکیل دایره‌ی طرف‌دار روسیه در افغانستان، باز و خیلی هم اساسی است.
لازم به تذکر است که روسیه برای نفوذ در سیاست افغانستان نه تنها با ایالات متحده و هم‌پیمانان آن در تقابل قرار دارد، بلکه با واکنش تعدادی از رقبای قدرت‌های منطقه‌ای نیز مواجه است. به این ترتیب، طالبان عامل نفوذ پاکستان در افغانستان است.(18) منابع قابل توجه اقتصادی در افغانستان، کشورهای چین، ایران و هند را تحریک می‌کنند تا پتانسیل سیاسی خود را در این کشور، افزایش دهند.(19) نهایتاً، نباید نقش جمهوری‌های آسیای مرکزی را نیز در بازسازی حیات سیاسی جمهوری اسلامی افغانستان نادیده گرفت.(20)
در حال حاضر، نشانه‌هایی از تمایل همکاری میان روسیه و هند در ارتباط به «مسئله‌ی افغانستان» در دست است که هدف اساسی آن، توسعه و تطبیق یک استراتژی کلی از طریق همکاریهای مشترک است. در ارتباط به مسایل افغانستان در سال 2011 یک جلسه‌ی مشورتی میان دهلی جدید و مسکو تدویر یافت که در آن، امکان همکاری مشترک پروژه‌های اقتصادی در افغانستان، مورد بحث قرار گرفت.(21) امکان ساخت یک منبع آبی از سوی پروژه‌‌ی مشترک روسیه و هند.
علاوتاً، در زمان حاضر زمینه برای «نوسازی» اهداف جیوپولیتیک و مسایل سیاسی روسیه در منطقه، وجود دارد. ممکن است سیاست‌های کاملاً «دفاعی» جهتش را عوض کند. این پرسش که آیا روسیه تلاش می‌کند تا حضور و تأثیر خود را در ارتباط به مسایل جاری افغانستان افزایش دهد و از این طریق برای جستن یک راه‌حل یک‌پارچه، گسترده‌تر از مسایل منطقه‌ای و از جمله موارد مربوط به رویارویی هند و پاکستان، نقش خودش را داشته باشد، مورد بحث قرار می‌گیرد. به نوبه‌ی خود، نیاز است که این موضوع هم از سوی افغانستان و هم از سوی حکومت‌های دیگر منطقه‌ای مورد تعمق قرار گیرد و سازمان همکاریهای شانگهای و گفتمان امنیت جمعی، آن را در دستور کار قرار دهد.(22)
عملیات نظامی در افغانستان و سیاست روسیه
در سال 2001 روسیه آغاز عملیات ضدتروریسم از سوی ایالات متحده‌ی امریکا و بریتانیا در افغانستان را قویاً مورد تقدیر قرار داد و از همان زمان اعلام کرد که این عملیات بر ضد تروریسم بین‌المللی است که دشمن روسیه نیز محسوب می‌شود.(23) پس از آن، روسیه و ایالات متحده‌ی امریکا با درک اهمیت موضوع، به تاریخ 24 می 2002 بیانیه‌ی همکاری مشترک مبارزه علیه تروریسم را تصریح کردند. هم‌چنین، یک بیانیه‌ی مشترک در باره‌ی استراتژی جدید روسیه-امریکا که بر ضرورت دولت «باثبات و پایدار» افغانستان و خلاصی افغانستان «از شر القاعده و طالبان» تأکید می‌کرد، امضا شد.(24)
در بیستم دسامبر سال 2001، روسیه به قطع‌نامه‌ی شورای امنیت سازمان ملل متحد در ارتباط به وضعیت افغانستان، رأی موافق داد و پشتیبانی خود را از عملیات ایالات متحده در افغانستان، اعلام کرد.(25) مسکو نه تنها کمک‌های بشردوستانه‌ی خود را به حکومت جدید افغانستان اعلام کرد، بلکه حریم هوایی و همین‌طور اطلاعات خود را برای عملیات نظامی علیه طالبان، در اختیار امریکا گذاشت.(26)
با این حال، در جریان عملیات در افغانستان، میان روسیه و امریکا در برخی موارد، از جمله سیاست افغانستان، اختلاف نظر به‌وجود آمد. سوء تفاهم مسکو از سیاست امریکا در افغانستان، نتایج ذیل را به همراه داشت:
تمایل به انجام اقدامات امنیتی در مناطق مرزی افغانستان و تاجیکستان به منظور جلوگیری از نفوذ امریکا در این منطقه‌ی جیوپولیتیک از سوی روسیه.
تلاش امریکا و آیساف برای وارد شدن از در آشتی با طالبان و بخشی از جنگ‌سالاران.
تلاش‌های ناکافی نیروهای خارجی در مبارزه با قاچاق مواد مخدر.(27)
علاوه بر این، وزارت امور خارجه‌ی روسیه، در مورد تلفات افراد ملکی در جریان عملیات نظامی در افغانستان، بارها نگرانی خود را اعلام کرد.(28) همین‌طور، نگرانی مسکو باعث شد تا روند فعالیت نظامی علیه طالبان و القاعده در کانتکست جدول خروج نیروهای آیساف از افغانستان، کاهش یابد. با این حال، می‌توان گفت که اقلاً در زمینه‌ی منافع استراتژیک ایالات متحده و روسیه در مبارزه با گروه‌های تروریستی و طالبان، یک هم‌سویی کوچک وجود دارد. فعالیت آیساف در منطقه به روسیه این اجازه را می‌دهد که از شرکت مستقیم در عملیات نظامی علیه رژیم طالبان، عقب‌نشینی کند.
ادامه دارد…