شهریار فرهمند
وزارت مالیه اعلان کرده اند که سیستم پرداخت عواید گمرکی را الکترونیکی می‌کند. مقام های این وزارت گفته اند که با الکترونیکی ساختن سیستم پرداخت عواید گمرکی، از بوروکراسی سنگین و فساد اداری کاسته می‌شود و شهروندان بدون توصل به کمیشن کاران، می‌توانند وجوه گمرکی خود را بپردازند. تاکنون سیستم پرداخت عواید گمرکی به شکل فیزیکی بود و در بسیاری موارد مردم با متوصل شدن به کمیشن کاران در پرداخت عواید گمرکی، بوروکراسی سنگین و طولانی را دور می‌زدند و بدین ترتیب بخش عمده‌ای از پول به جیب دلالان واریز می‌شدند.
گمرگ‌ها در هر کشوری در عرصه تجارت و اقتصاد نقش دروازه ها را دارند. نقش گمرک ها در صادرات، واردات و ترانزیت کالا و مبارزه با قاچاق کالا بسیار با اهمیت است. از این رو تمامی سعی برنامه ریزان اقتصادی بر این است که گمرک‌ها را با برنامه ریزی درست و سالم و و سیستم‌های مطابق با نیازهای روز مجهز سازند. تا از یک طرف چرخه‌ی ورود و صدور کالا راحت، کم هزینه، سریع و شفاف باشد و هم با بستن مجراهای فساد و اختلاس، عواید دولت افزوده شود.
افغانستان با وجود مشکلاتی که از جنگ‌های گذشته در اقتصاد و سیستم اداری خود دارد، تا حدود زیادی به گمرکات خود وابسته است، در حالی‌که متاسفانه گمرکات افغانستان بییشترین آسیب را از جنبه‌های مختلف دیده اند. گمرکات افغانستان در چهار سوی آن، به عنوان مدخل ورود و خروج کالاهای وارداتی و صادراتی سال‌ها در دست افراد و اشخاص قدرتمند و شبکه‌های مافیای می چرخیده اند و این امر، گمرکات کشور را به ادارات نا کارا که حجم عمده‌ی درآمدهای آن به جیب افراد و اشخاص غیرمسئول می‌رفت مبدل ساخته بود. هرچند در چند سال اخیر با تلاش مداوم، بخشی از این جزیره‌های قدرت و زورمندان انحصار کننده از گمرک‌ها کنار زده شد و قسمتی از این عواید به مسیر اصلی اش قرار داده شد؛ اما کارآمدی و شفافیت آن‌گونه که لازم بود، در این بخش‌ها نهادینه نشد.
افغانستان در حال حاضر به عنوان کشوری که از یک سو نیازمند تورید بیشتری از کالای مورد نیازش از خارج است و از سوی دیگر برای حضور در بازارهای جهانی به گمرکات سالم و مطابق با نیازهای خود میباشد. افغانستان حتا اگر بخواهد پله‌های توسعه اقتصادی را طی کند نیازمند تورید مواد اولیه خود از خارج از کشور است. که برنامه ریزی برای کارآمدی و بازدهی گمرکات در این زمینه‌ها بسیار ضروری است.
گمرکات افغانستان در کنار این‌که نیازمند توجه بیشتر برای سالم بودن ادارات‌شان و ریشه کنی این مشکلات می‌باشند، از لحاظ ساختاری و کاری نیز نیازمند اصلاحات جدی میباشد. سیستم کنونی پرداخت عواید گمرکی به شدت کهنه و از کار افتاده میباشد. از سوی دیگر، حلقه‌های قدرت و مافیای‌های اقتصادی و تجاری همه گمرکات را تصرف کرده و با استفاده از روابط فساد آلود و شراکت‌های اقتصادی و تجاری‌شان، جلو اصلاحات، نظارت و کارآمدی را گرفته است.
اجناسی که باید از طریق گمرک وارد کشور شوند، از طریق مجاری غیرقانونی وارد کشور می‌شوند که ضربه بزرگی بر اقتصاد کشور است. مشکل دیگر پایین بودن ظرفیت‌های انسانی و امکانات گمرکات کشور است. گمرکات در تمام نقاظ کشور باید با یک سیستم منظم و شفاف عمل کنند تا با ورود کالا به کشور اطلاعات دقیقی از آن در اختیار همه کسانی‌که مسئول هستند قرار گیرد.
این امر صرفه جویی در زمان انتقال اجناس را به حد اکثر می‌رساند و رضایت تاجران را نیز بالا می‌برد. در کنار این مسایل، باید به عامل قانون و تعرفه‌های گمرکی در کشور توجه لازم را داشت، زیرا این قوانین هستند که زمینه‌های مناسب برای فعالیت‌های موثر گمرکات را فراهم خواهند ساخت.