اختلال وسواس فکری یا عملی نوعی اختلال اضطرابی است که با اشتغال ذهنی مفرط درباره‌ی نظم و ترتیب و امور جزئی هم‌راه است، به شکلی که فرد، رفتارهای تکراری و وسواس‌گونه‌ای را که تا حدی نیز ارادی است، برای کاهش افکار وسواسی و اضطراب‌آور خود انجام می‌دهد.
ریشه‌ی این بیماری اضطراب است و چنان‌چه بیمار در انجام عمل وسواسی مقاومت کند، اضطرابش بیش‌تر می‌شود. وسواس به صورت‌های مختلفی بروز می‌کند، از جمله اجتناب، ترس، شک و تردید، تکرار، نظم و دقت افراطی، لجاجت، اجبار و الزام یا احساس بن‌بست. در برخی موارد نیز افکار وسواسی می‌تواند به بهانه‌گیری، بی‌اشتهایی، بی‌خوابی و بی‌قراری منجر شود.
انواع مختلف وسواس
- آداب تمیز کردن و ترس از آلودگی
در برخی از بیماران، ترس از آلودگی ممکن است منجر به آداب شستشو شوند که این آداب می‌تواند ده‌ها سال و بیش از دوازده ساعت در روز به طول بینجامد. این افراد اغلب برای پیش‌گیری از تماس با آلودگی، از تمامی قسمت‌های منزل و حتا محله اجتناب می‌کنند.
- آداب وارسی کردن
اگر شما به آداب وارسی کردن دچار باشید، نمی‌توانید مطمئن شوید که مرتکب خطایی بزرگ نشده‌اید. بنابراین، برای حصول اطمینان به وارسی کردن می‌پردازید. معمولا می‌ترسید که در اثر خطایی که از شما سرزده است، به خودتان و دیگران آسیبی برسانید.
- آداب تکرار و اجبارهای شمارش
افراد مبتلا به این نوع وسواس احساس می‌کنند که باید حرکات ساده‌ای را چندین‌بار انجام دهند؛ مانند وارد شدن به اتاق یا شستن بخشی از بدن خود و… ممکن است تا زمانی که این حرکات را به همان تعداد انجام ندهد، احساس راحتی نکند.
- کندی اجبار‌گونه
شخص مبتلا به علایم اختلال وسواس ممکن است دچار کندی در کار باشد؛ زیرا زمان زیادی را صرف انجام آداب خاص خود می‌کند.
برای درمان وسواس، گاهی می شود به بیمار توصیه کرد افکار خود را بنویسد یا ضبط کند و بعد دوباره آن را بخواند یا بشنود. این کار بی‌معنا بودن بسیاری از افکار یا رفتارهای وسواسی را برای وی دوباره‌سازی می‌کند.
- وسواس اجبارهای خرافی
ممکن است خرافات بر زندگی همه‌ی مبتلایان به اختلال وسواس سایه بیندازد. به طور معمول وسواس‌های خرافی بر ترس از مرگ و نمادهای آن متمرکزند. اگر شما به این نوع وسواس مبتلا باشید، میان اشیا ارتباط برقرار می‌کنید، یعنی چیزهایی را با بدشانسی مرتبط می‌دانید و سپس از فعالیت‌ها و مکان‌های خاصی که گمان می‌کنید موجب بدشانسی می‌شوند، اجتناب می‌کنید.
- آداب صرفه‌جویی و اندوختن
همه‌ی انسان‌ها اشیایی را که برای‌شان بار احساسی دارند یا ممکن است به آن نیاز پیدا کنند، نگه می‌دارند. اما افراد مبتلا به آداب اندوختن نمی‌توانند میان اشیای محبوب و اشیای مورد مصرف تمایزی قایل شوند. آن‌ها نمی‌توانند مطمئن شوند که یک تکه کاغذ ممکن است ارزشی نداشته باشد. به همین دلیل برای حل این مسئله هر‌چیزی را نگه می‌دارند.
درمان وسواس
غیر از درمان‌های دارویی برای اختلالات وسواس فکری‌ـ‌عملی، روش‌های درمانی دیگری نیز وجود دارند. روان‌کاوی و روان‌درمانی روش بسیار مفیدی است که با ریشه‌یابی این مشکل می‌تواند به حل این اختلال کمک کند.
از توصیه‌های واجب و بسیار مفید برای کمک به کاهش مشکلات وسواس می‌توان به این موارد اشاره کرد:
– ترغیب فرد برای شرکت در جلسات و محافل گروهی
– پرهیز از تنهایی و گوشه‌گیری
– ارتباط مناسب و دوستانه با اطرافیان
– شرکت در ورزش‌ها یا بازی‌های دسته‌جمعی
– اصلاح محیط زندگی
– ایجاد امنیت فکری و شغلی برای فرد
– ایجاد اشتغال
– سرگرمی و تنوع در زندگی روزمره
رفتار درمانی روش مؤثری برای کاهش این اختلال است. از جمله تکنیک‌های رفتار درمانی، تکنیک مواجه‌سازی است؛ مثلا به فرد بیمار بگوییم حوله‌ای که دیروز استفاده کرده بودی، تمیز نبود، ولی دیدی که اتفاقی هم برای تو نیفتاد، با وجود آن که از آن استفاده کردی.
گاهی می‌شود به بیمار توصیه کرد افکار خود را بنویسد یا ضبط کند و بعد دوباره آن را بخواند یا بشنود، این کار بی‌معنا بودن بسیاری از افکار یا رفتارهای وسواسی را برای وی دوباره‌سازی می‌کند. هرگاه از صمیم قلب اعتقاد داشته باشید که افکار وسواسی شما حقیقی‌اند یا آن که اجبارهای تان در پیش‌گیری از یک پیش‌آمد بد ضروری‌اند، ممکن است به رفتار درمانی جواب ندهید. بنابراین، مهم‌ترین اصل در درمان غیر دارویی وسواس، عدم اعتقاد به افکار وسواسی است.
تای چی و یوگا نیز روش‌های کارآمدی در تقویت ذهن و تمرکز و به دنبال آن کاهش اضطراب و افکار وسواسی‌اند.
هیپنوتیزم درمانی نیز از روش‌های مؤثر در درمان اختلالات وسواسی است.
طب سوزنی، روشی مؤثر در کاهش یا درمان اختلالات وسواسی اجباری است. این روش ضمن کاهش اضطراب در فرد بیمار، مکانیزم‌های مختلف افکار یا اعمال وسواسی را نیز کاهش می‌دهد.
پرهیز از مواد غذایی محرک مانند فلفل یا سرخ کردنی‌ها، مصرف بیش‌تر مواد غذایی با طبیعت سرد مانند غذاهای دریایی یا میوه‌ها نیز از توصیه‌های غذایی مفید به این افراد است.
دم کرده مخلوطی از بنفشه، گل ختمی، گل گاو زبان و دارچین نیز مفید است.
امروزه از لحاظ پزشکی اثبات شده که ضعف جسمانی و کمبود ویتامین‌های مورد نیاز بدن نقش مهمی در ابتلا به وسواس ایفا می‌کند. بنابراین، تقویت قوای جسمانی (زیر نظر پزشک) در این زمینه مفید خواهد بود.