(گفت‌وگوی اختصاصی روزنامه‌ی اطلاعات روز با اومِرتای باتیموف، سفیر جمهوری قزاقستان در افغانستان)
گفت‌وگو از مهدی زرتشت
عرض سلام و ادب دارم. نخستین سوالم را از این‌جا شروع می‌کنم؛ روابط سیاسی افغانستان و قزاقستان را در طول ده سال گذشته (دو دور ریاست جمهوری حامد کرزی) چگونه بررسی می‌کنید؟
در ده سال گذشته مناسبات افغانستان و قزاقستان خیلی مثبت ارزیابی می‌کنم. البته متأسفانه مناسبات تجارتی و اقتصادی ما آن‌طور که ما می‌خواستیم، به دلیل مشکلات امنیتی و عدم تجربه میان تجاران دو کشور، خیلی برجسته نبوده است. البته این را هم بگویم که کشور قزاقستان، یک کشور جوان است و ما این مدت گرفتار یک سری مشکلات کوچک داخلی هم بودیم. اما مناسبات دیپلمات ما نیک و حسنه بوده و جمهوری قزاقستان همواره از افغانستان پشتیبانی کرده است و خواست مردم ما، رهبران ما و رییس جمهور ما این بوده است که هرچه زودتر در افغانستان صلح و ثبات به میان بیاید. علاوتاً جمهوری قزاقستان همیشه توسعه و ترقی افغانستان را خواسته؛ زیرا ما به این باور‌یم که تا زمانی که امنیت نباشد، توسعه‌ی اقتصادی هم اتفاق نمی‌افتد. امنیت و اقتصاد دو متغییر وابسته است.
در سال 2009 یک قرارداد آموزشی میان وزارت تحصیلات عالی قزاقستان و وزارت تحصیلات عالی افغانستان امضا شد. میزان این کمک بشردوستانه، 50 میلیون دالر بود. این قرارداد شامل هزار بورسیه‌ی تحصیلی به دانشجویان افغانستان می‌شد. ما فکر کردیم افغانستان بیش‌تر از هر‌چیز به نسل تربیت‌یافته و آموزش‌دیده و با‌سواد نیاز دارد؛ زیرا اگر سواد باشد، مردم و به‌خصوص نسل جوان، نمی‌خواهند به دامن تروریسم و افراط‌گرایی بغلطند.
در بعد دیگر، ما همواره از حضور نیروهای بین‌المللی کمک به امنیت افغانستان پشتیبانی کردیم. اعطای هزار بورس تحصیلی در قالب کمک 50 میلیون دالری از سوی قزاقستان، در واقع حمایت قزاقستان در چارچوب ائتلاف بین‌المللی بود. هم‌چنان در طول این مدت زمان، رییس جمهور حامد کرزی و شماری از مقام‌های عالی‌رتبه‌ی دولت افغانستان چندین بار به قزاقستان سفر کرده‌اند و در جلسات مختلف، از جمله شانگهای، با رییس جمهور نظربایف ملاقات کردند. همین‌طور وزیر خارجه، وزیر دفاع و وزیر تحصیلات عالی ما چندین بار به کابل سفر کردند. در کل به لحاظ سیاسی، روابط ما در طول یک‌دهه‌ی گذشته خوب و حسنه بوده و در آینده نیز این روابط نیک سیاسی ادامه خواهد داشت.
چه چشم‌اندازی را می‌توانید از ساز‌و‌کار دولت وحدت ملی ارائه دهید؟ به اعتقاد شما، دولت وحدت ملی چه کارهایی را در سطوح داخلی و همین‌طور در سطح منطقه‌ای می‌تواند انجام دهد؟
البته در این‌جا، ارزیابی ما مهم نیست. این کار مردم و دولت افغانستان است. اما ما جداً خوشحالیم که افغانستان از یک بحران دیگر عبور کرد و دولت وحدت ملی را به‌وجود آوردند. این دست‌آورد مهمی است؛ زیرا برای نخستین بار ما شاهد انتقال مسالمت‌آمیز قدرت بودیم؛ در حالی که در گذشته‌ها، انتقال قدرت همیشه از راه جنگ و اعمال زور صورت گرفته است. ما معتقد‌یم، تشکیل دولت وحدت ملی به نفع مردم افغانستان و همین‌طور به نفع منطقه است. امیدواریم در آینده نیز کل مشکلات از راه مسالمت‌آمیز حل شوند. می‌بینیم که از زمان تشکیل دولت وحدت ملی، نشست‌های مهم خارجی در ارتباط به مسایل آینده‌ی افغانستان برگزار شدند. مثلاً نشست «قلب آسیا» در پکن، نشست سران اعضای ناتو در بروکسل و همین‌طور کنفرانس لندن نیز در سطح بسیار عالی برگزار شدند. در تمام این نشست‌ها تعهد شد که کشورهای کمک کننده به افغانستان، هیچ‌وقت این کشور را تنها نمی‌گذارند و در این نشست‌ها، وعده‌ی کمک‌های زیادی برای امنیت و توسعه‌ی اقتصادی افغانستان داده شد. کلاً ما آینده‌ی افغانستان را به چشم مثبت می‌بینیم.
پدیده‌های تروریسم و بنیادگرایی اسلامی همان‌طور که افغانستان را تهدید می‌کنند، برای کشورهای منطقه و به‌خصوص کشورهای مستقل مشترک‌المنافع (СНГ) نیز خطر باالقوه محسوب می‌شوند؛ به اعتقاد شما، چه راهکارهایی را می‌توان برای مقابله با این پدیده در اولویت قرار داد؟
این یک سوال کلیدی است و از لحاظ اهمیت، برای کشورهای منطقه و همین‌طور کشور قزاقستان، در اولویت تمام قرار دارد. زیرا همان‌طور که گفتم، مناسبات سیاسی دولت قزاقستان و افغانستان خوب بوده و به لحاظ اقتصادی نیز ما به همکاری مشترک نیازمندیم؛ اما مهم‌ترین موضوع، حتا در روابط دو‌جانبه‌ی دولت‌های قزاقستان و افغانستان، همین مسئله‌ی امنیت است. لازم است یادآوری کنم، افغانستان به لحاظ اقتصادی، اهمیت زیادی برای قزاقستان ندارد؛ زیرا بخش مهم فعالیت‌های تجارتی و اقتصادی ما با همکاران و شرکای دیگر ما؛ مثل روسیه و کشورهای اروپایی و کشورهای همسایه‌ی خود ماست. اما درک و تحلیل روابط دو کشور افغانستان و قزاقستان به لحاظ امنیت، یکی از مسایل مهم در سیاست خارجی دولت ماست. خطری که از افغانستان متوجه ماست، قابل توجه است. با توجه به چند سال گذشته و همین‌طور سال‌های اخیر، ما شاهد رشد اکستریمیزم (افراط‌گرایی) و نفوذ آن از طریق خاک افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی و قزاقستان بودیم.
شما بر این واقعیت اشراف دارید که افغانستان بزرگ‌ترین منبع مواد مخدر در دنیا است. این مسئله را نیز می‌توان در کنار خطر رشد و نفوذ افراط‌گرایی قرار داد که می‌تواند امنیت و نظم اجتماعی کشورهای ما را جداً تهدید کند. فکر می‌کنم، همکاری ما در هم‌سویی با کشورهای منطقه، در قدم نخست مبارزه با افراط‌گرایی و مواد مخدر باشد. تروریسم، افراط‌گرایی و ناامنی پدیده‌هایی اند که به‌شدت به هم‌دیگر پیوند دارند. واضح است که بدون موجودیت مراکز بزرگ تعلیمی و تحصیلی برای ارتقای سطح دانش و بدون فرهنگ، نمی‌شود با افراط‌گرایی و تروریسم مبارزه کرد.
در این ارتباط، آیا جمهوری قزاقستان اقدامات مشخصی روی دست گرفته است؟
ما از رشد بنیادگرایی و افراط‌گرایی نگرانیم. اما لازم است خاطر‌نشان کنم که دولت قزاقستان هیچ‌وقت ضد‌اسلام نیست و در قانون اساسی قزاقستان، آزادی عقیده، تضمین شده است. اما دولت قزاقستان علیه اکستریمیزم و بنیادگرایی و تروریسم که زیر پوشش اسلام اهداف دیگری را پیش می‌برند، قاطعانه عمل می‌کند. نهاد دولت، امنیت ملی و پولیس قزاقستان در راستای مهار و مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی، به‌صورت دوام‌دار فعالیت می‌کنند. در همین خصوص، ما یک سری همکاری‌ها را با دولت افغانستان نیز در دستور اجرا قرار دادیم. وزیر دفاع قزاقستان شخصاً به افغانستان آمده و با مقام‌های افغانی از نزدیک گفت‌وگو نموده است. در همین راستا، ما تعدادی از بورسیه‌های تحصیلی را به پولیس‌های سرحدی افغانستان اختصاص دادیم که در حال حاضر، سالانه به تعداد 30 تا 40 پولیس افغانستان در قزاقستان آموزش می‌بینند. در آکادمی وزارت داخله‌ی ما در شهر کاراگاندا، هم اکنون در حدود 50 صاحب‌منصب افغانستان تحت آموزش قرار دارند. تمام این همکاری‌ها، در واقع اقدامات و کمک‌های دولت قزاقستان برای آینده‌ی باثبات افغانستان و همین‌طور، جلوگیری از احتمال نفوذ بیش‌تر گروه‌های تروریستی و افراط‌گرا‌‌ست. ما در بخش مبارزه با حوادث طبیعی نیز افغانستان را دور از نظر نگه نداشتیم.
اخیراً از ارائه‌ی کمک‌های جدید قزاقستان برای دولت افغانستان خبر دادید؛ مایلم بدانم کمک‌های دولت قزاقستان برای دولت افغانستان در چه میزان و در کدام بخش‌ها خواهند بود؟
بزرگ‌ترین کمک ما در واقع همان کمک 50 میلیون دالری در بخش تعلیم و آموزش دانشجویان افغانستانی است. همین‌طور به‌صورت سالانه ما کمک‌هایی در بخش غذا، لباس و در بخش بازسازی به افغانستان می‌کنیم. در جریان امسال، ما 49 واگن کمک غذایی و لباس به آسیب‌دیدگان سیلاب در ولایت‌های شمالی (جوزجان و بدخشان) در دست اجرا قرار دادیم که در حدود چندین تن می‌شود…
جناب سفیر! منظور من کمک‌های جدید قزاقستان بودند.
البته ما امیدواریم کمک‌ها از سوی قزاقستان ادامه یابند. شاید تا یک ماه آینده دکتر عبدالله عبدالله، رییس اجرایی دولت وحدت ملی به منظور اشتراک در اجلاس کشورهای عضو سازمان همکاری‌های شانگهای، به قزاقستان سفر کند که ما حدس می‌زنیم، چارچوب میزان کمک‌های بشردوستانه‌ی دولت قزاقستان به افغانستان، در جریان اجلاس مذکور، مشخص گردد. رشد تجارت و توسعه‌ی روابط اقتصادی نیز در این اجلاس مورد بحث قرار خواهد گرفت.
چشم‌انداز آینده‌ی روابط دیپلماتیک دو کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید و آیا دولت قزاقستان نسبت به آینده‌ی دولت وحدت ملی امیدوار است؟
بلی قطعاً. ما نسبت به آینده‌ی دولت وحدت ملی امیدواریم. به نظر ما، افغانستان از قعر چاه بیرون آمده و دیگر ممکن نیست افغانستان دوباره در همان چاهی بیفتد که در طول سی سال گذشته در آن‌جا قرار داشت. یعنی وضعیت دیگر بدتر نمی‌شود، مگر این‌که بهتر شود. وضعیتی که امروز در عراق مشاهده می‌کنیم، امیدوارم مردم افغانستان گرفتار آن نشوند. ما مطمئنیم که پس از خروج نیروهای خارجی از افغانستان- پس از 2014- مردم افغانستان و رهبران این کشور دیگر جنگ‌های داخلی، جنگ‌های ملیتی، فرهنگی و دینی را تکرار نکنند. من فکر می‌کنم، دیگر وقت آن رسیده است که خود مردم افغانستان، سرنوشت خود را تعیین کنند؛ زیرا تابهحال، مردم افغانستان تحت سلطه و اعمال قدرت‌های خارجی بسر برده است. از اتحاد شوروی تا جنگ‌های داخلی و حضور بیگانه‌ها و حتا گروه‌های تروریستی و افراطی. در هر صورت، تابهحال که مردم افغانستان خود بر سرنوشت خویش دخالت نداشته‌اند، بلکه تحت نفوذ و دخالت بوده‌اند. اما امید است که از این به بعد، خود مردم افغانستان سرنوشت خود را تعیین کنند؛ زیرا آن‌ها رای دادند، متحمل خسارات زیادی شدند و این نشانه‌ی آشکار دخالت مردم افغانستان در تعیین سرنوشت‌شان است.
آخرین سوالم را این‌گونه مطرح می‌کنم؛ همان‌طور که می‌دانید، اکثر جمهوری‌های آسیای مرکزی و همین‌طور فدراسیون روسیه، حضور نیروهای غربی در افغانستان را به دیده‌ی انتقاد نگریسته و همواره عملکردهای آن‌ها را به‌خصوص در زمینه‌ی مبارزه با تروریسم و تولید مواد مخدر، نقد کرده‌اند؛ آیا قزاقستان به ادامه‌ی حضور نیروهای خارجی در افغانستان خوشبین است؟
ما به این عقیده‌ایم که هر ملت باید استقلال کامل خودش را داشته باشد و در هیچ کشوری، نباید خارجی‌ها (آن‌طور که منظور نظر است) حضور داشته باشند. بنابراین، یک کشور به‌دست حکومت و شهروندان خود باید اداره شود. اما افغانستان کشوری است که دهه‌های چند شاهد جنگ و بحران بوده و اکنون نیز کاملاً سر پای خود نایستاده است. مشکلات اقتصادی، مشکلات امنیتی و وجود گروه‌ها و شبکه‌های افراطی و تروریستی، در حال حاضر از عمده‌ترین مشکلات افغانستان اند. به همین لحاظ، ما از حضور نیروهای خارجی در افغانستان حمایت و پشتیبانی کردیم. بر همین مبنا، ما امضای توافق‌نامه‌ی امنیتی دولت افغانستان با دولت امریکا را تأیید کردیم. همان‌طور که مردم افغانستان در لویه جرگه نیز تأیید کردند.
ما معتقد‌یم، در شرایط حاضر دولت افغانستان شدیداً به پشتیبانی و حضور نیروهای امریکایی در این کشور نیاز دارد. مطمئناً با وضعیتی که افغانستان کنونی دارد، ضرورت حضور نیروهای خارجی را می‌شود احساس کرد. عراق را به‌خاطر بیاوریم؛ دولت عراق فکر می‌کرد که با خروج نیروهای نظامی غرب از آن کشور، قادر به کنترول ثبات و اوضاع امنیتی خود هستند. اما دیدیم که پس از فاصله‌ی اندک، عراق گرفتار جنگ و ناآرامی‌های داخلی شد. رهبران عراق، جنجال‌ها و مخالفت‌هایی را که بین خود داشتند، نتوانستند از راه مسالمت‌آمیز حل کنند. مسئله این‌جا بود که رهبران دولت عراق در این مدت نتوانستند به خواسته‌های مردم خود پاسخ بدهند و مردم نیز ناراض باقی ماندند. می‌شود گفت، از درون همین وضعیت بود که سرانجام سازمان تروریستی «داعش» ابراز موجودیت کرد. اما متأسفانه دامنه‌ی تهدید و نفوذ این سازمان، فراتر از مرزهای عراق بود. در کشور ما گروه‌هایی که قبلاً از سوی سازمان القاعده تحریک و حمایت می‌شدند، امروز سر‌نخ‌هایی از روابط آن‌ها با داعش دیده می‌شوند. امروز ما شاهدیم که یک تعداد جوانان ما و حتا از کشور روسیه، به‌صورت مخفی وارد گروه داعش می‌شوند. همان‌طور که به پیمانه‌ی زیاد از افغانستان و پاکستان.
بنابراین، نگرانی ما از این است که گروه‌های افراطی (مثلاً داعش) در افغانستان نفوذ کنند و از این طریق، امنیت ملی ما را به خطر بیندازند. زندگی مردم قزاقستان، در سطح قابل قبول خود قرار دارد. مردم قزاقستان نسبت به دیگر همسایه‌های خود، زندگی آرام و مرفه دارند؛ اقتصاد ما در حال رشد و شگوفایی است و با گذشت هر سال، گراف رشد اقتصادی ما سیر صعودی می‌کند. یکی از دست‌آوردهای مهم ما پس از استقلال، استقرار صلح سراسر در کشور بود. با وجود صلح، سیاست رییس جمهور نظربایف، توسعه‌ی اقتصادی کشور بود که به نتایج قابل قبولی هم رسیدیم. بنابراین، اقتصاد و امنیت، دو رکن کلیدی موفقیت یک دولت اند. می‌توانم بگویم، فروپاشی اتحاد شوروی تا حدود زیاد به دلیل مشکلات اقتصادی دامن‌گیر آن زمان بود. پس از استقلال، دولت ما توانست با موضع صلح‌طلبی، امنیت را برقرار کند و به توسعه‌ی متوازن کشور اقدام کند. به همین دلیل است که ما شاهد رجوع مهاجرانی به قزاقستان هستیم که ادعا می‌کنند ما قزاق هستیم و می‌خواهیم قزاق باشیم. دلیلش فرصت‌های کاری، بودن سرپناه و فضای امن حاکم بر کشور است.
در پایان، ضمن سپاس‌گزاری از وقتی که در خدمت ما گذاشتید، گفتنی خاصی ندارید؟
خب، فکر می‌کنم… فقط همین قدر بگویم، افغانستان قلب آسیا است و این کشور، برای قزاقستان خیلی اهمیت دارد. در زمینه‌ی اقتصاد، تجارت و ترانزیت ما می‌توانیم همکاران خوبی برای هم‌دیگر باشیم. اقلامی که در قزاقستان تولید می‌شوند، افغانستان به آن نیاز دارد و برعکس، اقلامی که در افغانستان تولید می‌شوند (به‌خصوص میوه‌ی خشک) قزاقستان به آن نیاز دارد. در اخیر، ما لازم می‌دانیم که دو کشور یک ارتباط محکم در تمام زمینه‌ها و به‌خصوص زمینه‌های اقتصادی، داشته باشند.
سپاس‌گزارم از شما آقای اُمرتای باتیموف، دیپلمات ارشد و سفیر جمهوری قزاقستان در افغانستان.
خیلی خوشحالم و متقابلاً سپاس‌گزارم.