گفت‌وگو با بشیر احمد ته ینج، نماینده مردم فاریاب در مجلس نمایندگان
گفت‌وگو از اختر سهیل دولت آبادی
مقدمه: حرف و روایت‌های متفاوت در مورد ناامن سازی شمال سال‌ها قبل در رسانه‌ها از زبان تحلیل‌گران و کارشناسان نظامی گفته شده بود. اینک شمال درگیر جنگ است. فاریاب، بدخشان، قندوز، بغلان از جمله ولایت‌هایی است که در چند ماه گذشته نبردهای خونینی را با تروریستان متحمل شده است. این جنگ‌ها فراز و نشیب‌های متفاوتی داشته، اما دامنه‌ی جنگ و قدرت تروریستان در حدی بوده که معاون اول رییس جمهور به ولایت فاریاب رفت تا با طالبان بجنگد. رفتن او با واکنش‌های متفاوتی روبه‌رو شد. اما بسیاری‌ها از سفر و ایستادگی او در برابر طالبان و ایستادن در کنار مردمش؛ در شبکه‌های اجتماعی، تقدیر کردند. با این حال، سرنوشت جنگ و ناامنی در شمال هنوز روشن نیست. فاریاب به عنوان یکی از ولایات مهم و استراتژیک شمال هنوز در نبرد با طالبان است. اطلاعات روز برای ارائه اطلاعات دقیق‌تر و نگاه واقع بینانه‌تر از وضعیت جنگ و ناامنی در ولایت فاریاب با بشیر احمد ته‌ینج گفت‌وگویی انجام داده است. این گفت‌وگو با ویراست اندک و بدون دخل و تصرف در محتوا برای فهم بیشتر خوانندگان از وضعیت جنگ در فاریاب و ولایات شمالی منتشر می‌شود.
اطلاعات روز: سوال را از این‌جا آغاز می‌کنیم، وضعیت امنیتی ولایت فاریاب چه‌گونه است؟
بشیر احمد ته‌ینج: بنام خدا و با سلام خدمت شما و خوانندگان محترم اطلاعات روز. وضعیت امنیتی ولایت فاریاب بعد از رفتن جلالت‌مآب معاون اول ریاست جمهوری به فاریاب و مخصوصاً حضور ایشان در ولسوالی ناامن قیصار، رو به بهبودی است. جنگ هنوزهم در ولسوالی‌های قیصار، المار، قسمت‌های از ولسوالی پشتون‌کوت، در لولاش-بندر یک-بندر دوی ولسوالی کوهستان ادامه دارد. طالبان با مقاومت‌های ضعیف در حال رها کردن این مناطق اند. ضمناً قرار است عملیاتی در اطراف ولسوالی المار، در منطقه آستانه بابا که از مربوطات ولسوالی شیرین تگاب است، صورت گیرد. خوش‌بختانه قسمت‌های دولت‌آباد و خاصتاً شاهراه عمومی که از اندخوی شروع تا آخر قیصار که به ولسوالی غورماچ ولایت بادغیس منتهی می‌شود، به روی ترافیک باز است و تهدیدها و آسیب‌های که از سوی طالبان متصور است، در این قسمت‌ها برطرف شده است.
اطلاعات روز: جنگ از کجا شروع شده و مرکزیت جنگ در شمال و خاصتاً ولایت فاریاب کجا بوده و به کجاها انتقال یافته؟
بشیر احمد ته‌ینج: پایگاه اساسی طالبان در سه-چهار سال اخیر، ولسوالی غورماچ بود. ولسوالی غورماچ میان فاریاب و بادغیس قرار دارد و به دلیل ساختار پیچیده و شکسته‌ی طبیعی، موقعیت استراتژیک و بافت قومی، پایگاه امنی هم برای طالبان ولایت فاریاب و هم برای طالبان ولایت بادغیس بود. در تمام این سال‌ها غورماچ حیثیت یک مرکز را برای طالبان داشت که اخیراً آهسته آهسته در ولسوالی قیصار و بعداً در ولسوالی المار نفوذ کردند. وضعیت امنیتی روز به روز خراب و خراب‌تر شد و طالبان توانستند که مناطق بیشتری را تصرف کنند. متاسفانه هم نیروهای امنیتی، هم مردم ملکی تلفات دادند. بعدش طالبان در ولسوالی خواجه ناموسی به عنوان ولسوالی غیررسمی ولسوالی پشتون‌کوت که یکی از ولسوالی‌های وسیع و پرنفوس ولایت فاریاب است، نفوذ کردند. متعاقباً به شوردریا که در قسمت غربی ولسوالی‌های خواجه سبزپوش، دولت تگاب و دولت‌آباد قرار دارد، نفوذ کردند و تا ولسوالی قره‌قل که غرب ولایت فاریاب و سرحدات افغانستان-ترکمنستان را شامل است، توانستند قرار‌گاه‌های سیار ایجاد کرده و تحرکاتی نشان بدهند. طالبان با آن‌که قرارگاه ثابتی نداشتند اما توانستند در ولسوالی بلچراغ و مناطق قورچی که جغرافیای کوهستانی دارد، در بخش‌های از ولسوالی گورزوان به نام کی‌کک که کوهستانی است، در ولسوالی‌های چهارگانه اندخوی، دشت لیلی که میان ولایت فاریاب و جوزجان قرار دارد، ولسوالی‌های قوش‌تپه درزاب و جرقدوق ولایت جوزجان و گاه‌گاهی هم در مسیرهای مواصلاتی جوزجان-اندخوی و اندخوی-آقینه را با تهدیدهای امنیتی مواجه می‌کردند.
اطلاعات روز: مرکزیت فعلی جنگ کجاست؟
بشیر احمد ته‌ینج: فعلاً خوش‌بختانه در چهار ولسوالی اندخوی مشکلی نداریم و مناطقی از ختم ولسوالی قره‌قل تا دولت‌آباد پاک‌سازی شده. مرکزیت فعلی جنگ در ولسوالی قیصار(خود جنرال صاحب دوستم فعلاً در ولسوالی قیصار حضور دارد)، ولسوالی غیررسمی شاخ و ولسوالی کوهستان میباشد. جنگ در مناطق لولاش و بندر جریان دارد.
اطلاعات روز: آقای ته‌ینج جنگ در ولایت فاریاب به عنوان دروازه ولایات شمالی، چه تاثیراتی روی ولایت فاریاب و ولایت‌های هم‌جوارش دارد؟
بشیر احمد ته‌ینج: این مسئله ثابت است که ثبات در فاریاب به معنای ثبات در شمال است. فاریاب هم از منظر جنگ هم از منظر صلح، حیثیت دروازه برای ولایت‌های شمالی را دارد. اگر فاریاب امن باشد، ولایت‌های سرپل، جوزجان و مزار امن خواهد بود و اگر فاریاب ناامن شود، مطمئناً که تاثیرات منفی روی ولایت‌های هم‌جوار فاریاب خواهد داشت. فاریاب از یک‌سو کوهستانی است از سوی دیگر با ولایت‌های جنوب‌غربی بادغیس و غور وصل است. این مسئله باعث می‌شود که فاریاب یک منطقه مستعد برای فعالیت‌های هراس‌افگنانه باشد، مخصوصاً که بخشی از شاهراه مواصلاتی از فاریاب می‌گذرد. اگر طالبان نقاط استراتژیک ولایت فاریاب را تصرف کنند، زودتر می‌توانند به شاهراه مواصلاتی برسند و این‌گونه می‌توانند زودتر به شهرهای بزرگ ولایت‌های جوزجان و بلخ نفوذ کنند. یکی از اهداف بلند طالبان و شورشیان این است که به آسیای میانه نفوذ کنند و فاریاب اهمیت خاص برای این هدف دارد، چون فاریاب ولایتی است که مرز خاکی با ترکمنستان دارد. مخصوصاً که فاصله میان مراکز ولسوالی‌ها و سرحدات ترکمنستان به اندازه کافی است و راه خوبی برای تردد طالبان محسوب می‌شود. اگر دقت کرده باشید، ولایت‌های بلخ و جوزجان هم با ترکمنستان هم‌مرز اند اما مرز آبی دارند. مرز آبی این دو ولایت، برای طالبان مشکل‌ساز است، از این‌رو، تمرکز طالبان روی ولایت فاریاب است. جنرال صاحب دوستم با درک این موضوع در ولایت فاریاب حضور یافته تا پلان دشمنان مردم را خنثا کند.
اطلاعات روز: وضعیت نیروهای امنیتی ولایت فاریاب چه‌گونه است و نیروهای امنیتی‌ای‌که هم‌راه با معاون اول ریاست جمهوری در خط مقدم نبرد حضور یافته‌اند، در چه وضع اند؟
بشیر احمد ته‌ینج: از زمانی‌که شورای امنیت تصمیم گرفت که معاون اول ریاست جمهوری شخصاً در فاریاب حضور بیابد، نیروهای امنیتی ولایت فاریاب، روحیه‌ی باخته‌ی خویش را دوباره بدست آوردند و انگیزه‌ی مبارزه با دشمنان مردم در میان نیروهای امنیتی روز به روز در حال قوی شدن است. قبلاً ما مواردی را شاهد بودیم که نیروهای اردوی ملی با تجهیزات تانک و سلاح ثقیله به جنگ طالبان می‌رفتند اما با ضد حمله‌ی طالبانی که چند موترسایکل و موترهای عادی در اختیار داشتند، اردوی ما را مجبور به عقب‌نشینی و ترک منطقه می‌کردند. این به این معناست که هرچند تجهیزات جنگی نیروهای امنیتی ولایت فاریاب کافی نبود، اما شیوه‌ی جنگی که نیروهای امنیتی انتخاب کرده بودند، طوری بود که طالبان نیروهای امنیتی ما را زمین‌گیر کرده بودند. طالبان حد اقل در بیست نقطه در ولایت فاریاب با نیروهای امنیتی جنگ را آغاز کرده بودند و این مسئله از لحاظ تجدید قوا، رساندن تجهیزات و حمایت‌های هوایی برای نیروهای امنیتی ما مشکل ایجاد کرده بود. اما با حضور معاون صاحب اول، خوش‌بختانه معادله برعکس شده. هم نیروهای امنیتی ولایت فاریاب به علاوه خیزش‌کننده‌گان مردمی، هم نیروهای امنیتی که از مرکز و قول اردوی شاهین به فاریاب آمده اند، از روحیه مبارزه بالایی برخوردار اند. طالبان فعلاً در ولسوالی نام‌نهاد شاخ، منطقه بندر و ولسوالی غورماچ متمرکز شده و مقابل نیروهای امنیتی مقاومت می‌کنند. اما سایر مناطق که طالبان در آن‌جا قبل از حضور جنرال دوستم برای مردم تهدید و مزاحمت ایجاد می‌کردند، اکنون امن و خالی از طالبان اند.
اطلاعات روز: وضعیت شورشیان در جنگی که در شماری از ولایات شمالی جریان دارد، چه‌گونه است؟
بشیر احمد ته‌ینج: طالبان در شمال سه دسته اند. دسته‌ی اول که منتظر فرصت اند، اگر توانایی حکومت در حفظ امنیت مردم در مناطق مورد نظر افزایش یافت، از جنگ دست می‌کشند. دسته‌ی دوم، طالبانی اند که به دلیل بدبینی‌ای‌که نسبت به نظام پیدا کرده اند، مشکلات منطقه‌ای که وجود داشته، ترجیح داده اند تا علیه نظام بایستند. اگر اوضاع حکومت‌داری بهتر شود و به مشکلاتی‌که باعث آزردگی این دسته شده، رسیدگی شود؛ این دسته نیز در کنار دولت و مردم قرار خواهند گرفت. دسته‌ی سوم طالبانی اند که ایدیولوژیک می‌جنگند. با این دسته باید از در جنگ وارد شد و نابود شان کرد، چون این دسته به هیچ ارزش انسانی و اسلامی پابند نیست. طالبان کوشش کرده‌اند که در ولایت فاریاب، فرماندهان گروپ خویش را از قومی انتخاب کنند که بیشترین اعضای گروپ از همان قوم است. مثلاً والی نام نهاد طالبان در فاریاب مولوی صلاح‌الدین از ازبیک‌ها و از باشنده‌گان ولسوالی المار است. اما پشت‌سر این فرماندهان طالبان بیرونی و استخبارات بیرونی قرار دارند که مسیر و حرکت شان را تعیین می‌کنند. مثلاً در جنگ‌های قرایی المار، گفته می‌شود که عضوی از خانواده ملاعمر حضور داشته. در خصوص تجهیزات مخالفین مسلح، با آن‌که وسایط زرهی و سلاح ثقیله دارند، گفته می‌توانیم که قابل مقایسه با تجهیزات نیروهای امنیتی دولتی نیست. مثلاً ثقیل‌ترین سلاح طالبان، دهشکه است که آن را هم در جنگ با نیروهای امنیتی افغانستان، بدست آورده اند. ولی جای تعجب است که طالبان سلاح وافر دارند و این به این معناست که طالبان عمالی در درون نظام دارند که سلاح به آن‌ها می‌فروشند. تجهیز طالبان از سوی حامیان بیرونی‌اش تقریباً غیر ممکن است. در مورد تعداد طالبان در فاریاب، ارقامی که قابل اتفاق اند، بین 1500-2000 است. اما طالبان در حملات خویش مثلاً بالای پوسته‌های امنیتی‌ای‌که 10-12 نفر اند، گروهی (100 نفری) حمله می‌کنند و دلیل شکست نیروهای امنیتی در فاریاب همین بوده است.
اطلاعات روز: آقای ته‌ینج! طالبان خارجی که شما از آن‌ها صحبت کردید چه‌گونه وارد شمال کشور و فاریاب می‌شوند؟
بشیر احمد ته‌ینج: یک‌تعداد طالبان (داخلی و خارجی) از جنوب کشور به شمال کشور می‌آیند. و این آمدن‌ها سوال برانگیز است. بارها گزارش دریافت کردیم که یک تعداد به بهانه‌ی کار، با موترهای مسافربری 303 وارد منطقه شده و آن‌جا مسلح می‌شوند. برعلاوه یک تعداد شان از طریق کوهستان‌ها از جنوب فاریاب وارد می‌شوند. این مسئله بیان‌‌گر آن‌است که یک تعداد در درون نظام با طالبان همکاری می‌کنند که چه‌طور و از کجا وارد فاریاب شوند.
اطلاعات روز: حکومت وحدت ملی وزارت دفاع (ارتش)، وزارت داخله (پولیس) و امنیت ملی دارد. هر کدام این سه نهاد مسئولیت تأمین امنیت و جنگ با دشمنان مردم و نظام را دارند. حالا با وجود این نهادها، چرا معاون اول ریاست جمهوری به جنگ طالبان رفته است؟
بشیر احمد ته‌ینج: ما خوش‌بختانه همه چیز داریم اما کارکرد خوب نداریم. ما از امکانات موجود به‌صورت موثر بهره نمی‌گیریم. آن‌های که به عنوان وزیر، معین و مسئولین درجه یک امنیتی در ولایات گماشته شده اند، یا برای وظایف محوله ساخته نشده یا آن‌گونه که باید، توان‌مندی انجام وظیفه ندارند. به همین خاطر وضعیت امنیتی فاریاب روز به روز خراب شد و مناطق بیشتری به دست طالبان سقوط کرد. حکومت با همین وزیرها و معین‌ها و قوماندان‌هایش نتوانست جلو طالبان را بگیرد و این مسئله باعث شد که فاریاب چشم براه بزرگانی چون جنرال صاحب دوستم باشد. جنرال دوستم با درک همین موضوع، تشخیص داد که باید از فاجعه‌ی خونینی که متصور بود، جلوگیری کند. این نگرانی بود که بارها موضوع فاریاب را جنرال صاحب در شورای امنیت ملی مطرح نمود تا که با مشوره‌ی سرقوماندانی اعلی قوای مسلح و شورای امنیت ملی، جنرال صاحب دوستم شخصاً به فاریاب رفت تا مردم فاریاب و ولایت‌های هم‌جوارش را از حملات طالبان مصئون بدارد.
اطلاعات روز: از میان سیاست‌مدارانی که رهبری و مدیریت یک کتله‌ی قومی را در افغانستان دارند، تنها جنرال دوستم و پسرانش علیه طالبان در جبهه می‌جنگند. به باور شما دوستم چه تفاوت‌هایی با سایر رهبران و سیاست‌مداران قدرت‌مند افغانستان دارد که وادار شده در میان مردم و در کنار مردم علیه دشمنان امنیت و ثبات بجنگد؟
بشیر احمد ته‌ینج: در قسمت رهبران افغانستان اگر کمی بی‌پرده صحبت کنیم، متاسفانه رهبران افغانستان وفاداری کمی نسبت به مردم و رعیت خود دارند. همین مسئله باعث می‌شود که تفاوت زندگی و تحصیل فرزندان رهبران با فرزندان هواداران شان کاملاً متفاوت باشد. اما معاون اول ریاست جمهوری به عنوان یک رهبر، نسبت به سایر رهبران متفاوت است. هم گذشته، هم حال و هم عمل‌کردش نسبت به بقیه رهبران متفاوت است. یکی از جنرالانی که 31 سال در نظام قبلی و فعلی ماموریت انجام داده و از قدم‌های پایین به رتبه‌ی جنرالی رسیده، جنرال دوستم است. جنرال دوستم وفادار به مردمش است و برای مردمش فداکاری می‌کند. برای اولین بار من فرد دوم مملکت را در میان سربازان در جبهات جنگ در قیصار می‌بینم. چنین حضوری در کنار سربازان ممکن نیست مگر اینکه شما برای مردم تان دل‌سوز باشید. همین دل‌سوزی معاون اول ریاست جمهوری است که فرقی میان فرزندان خویش و فرزندان مردمش قایل نمی‌شود و فرزندان خویش را در خط مقدم دفاع از مردم و فرزندان مردمش قرار می‌دهد.
اطلاعات روز: گفته می‌شود که شماری از طالبان از خبر آمدآمد جنرال دوستم به فاریاب، ترسیده و سلاح خویش را کنار گذاشته به پروسه صلح پیوسته‌اند، این موضوع حقیقت دارد؟
بشیر احمد ته‌ینج: یقیناً! طالبان به صورت پراکنده سلاح خویش را گذاشته و به پروسه صلح پیوستند. هنوزهم تماس‌ها با طالبان و افرادی که به شکل میانجی میان طالبان و حکومت کار می‌کنند، جریان دارد و امیدواریم که طالبان بیشتر دست از جنگ بردارند و به صلح رو بیاورند.
اطلاعات روز: چندی قبل در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی خبر ائتلاف حزب جنبش و حزب جمعیت برای مبارزه با دشمن مشترک (طالبان) نشر شده بود، این موضوع چه‌قدر حقیقت دارد؟
بشیر احمد ته‌ینج: ائتلافی در کار نبود. اتحاد قوماندان‌ها در سطح ولایت، خاصتاً ولایت فاریاب بود. جنبش اسلامی افغانستان هیچ‌گونه ائتلافی با حزب جمعیت اسلامی افغانستان نداشته. معاون اول ریاست جمهوری به عنوان فرد شماره دوم مملکت و نظام افغانستان، وظایف مشخص شده‌ی دارد و هیچ‌گونه نیازی وجود ندارد که بیرون از برنامه‌ها و آجندای دولتی، ائتلافی با جمعیت اسلامی افغانستان داشته باشد.
اطلاعات روز: پس این شایعات چرا زبان به زبان نقل شد و در شبکه‌های اجتماعی به صورت گسترده بازتاب یافت؟
بشیر احمد ته‌ینج: یک تعدادی زمینه سازی می‌کردند که جنبش و جمعیت در درون حکومت وحدت ملی، تشکیلات جداگانه‌ای بسازند. تعدادی هم تلاش داشتند که توانایی‌های خویش را با جنبش اسلامی افغانستان در شمال و شمال‌شرق مقایسه بکنند. توانایی جنبش اسلامی افغانستان در شمال و شمال‌شرق با هیچ حزب و گروه دیگری قابل مقایسه نیست. جنرال دوستم معاون اول رییس جمهور کشور است و آن‌گونه که از این شایعات بر می‌آید، گویا که جنرال صاحب با سرپرست ولایت بلخ آقای عطا محمد نور وارد ائتلاف شده، اما حقیقت این است که معاون اول ریاست جمهوری هرگز چنین کاری نخواهد کرد. به این معنا که 33 ولایت را یک‌طرف مانده و با سرپرست یک ولایت وارد ائتلاف شود، نیازی در این زمینه دیده نمی‌شود.
اطلاعات روز: آقای ته‌ینج تشکر از اینکه برای گفت‌وگو وقت گذاشتید.
ته ینج: از شما و همکاران تان سپاسگذارم.