«گفت‌وگوی ویژه با نقیب الله فایق وکیل مردم فاریاب در مجلس نمایندگان»
گفت‌وگو از اخترسهیل دولت آبادی
مقدمه: جنرال دوستم، معاون اول رییس جمهور چندی قبل از سفر طولانی‌اش، به کابل برگشت. مردم از تلاش‌های جنرال دوستم برای تأمین امنیت چند ولایت شمالی ستایش کردند و شماری از نهادها از دست‌آوردهای جنرال دوستم در جنگ با تروریستان، تقدیر کردند. اما اینک، چند روز بعد از آن‌که جنرال دوستم به کابل برگشته است، طالبان توانسته تمام دست‌آوردهای جنرال دوستم و نیروهای امنیتی افغانستان را در مدت بسیار کوتاهی دوباره از بین ببرند و بر اکثریت مناطقی که قبلاً تسلط داشتند، حالا نیز تسلط یافته اند. اطلاعات روز در مورد وضعیت امنیتی ولایات شمالی و به‌ویژه ولایت فاریاب، سفر جنرال دوستم و وضعیت فعلی این ولایت و تأثیر آن بر آینده ثبات و امنیت در افغانستان؛ با نقیب الله فایق وکیل مردم فاریاب گفت‌وگو کرده است. این متن فشرده‌ی گفت‌وگوی همکار ما اخترسهیل با نقیب الله فایق در مورد تحولات اخیر در ولایت فاریاب و ناامنی‌های شمال است.
اطلاعات روز: قبل از سفر جنرال دوستم به شمال، وضعیت امنیتی شمال به خصوص ولایت فاریاب، چگونه بود؟
نقیب‌الله فایق: ما به نمایندگی از وکلای فاریاب، یکجا با وزیر داخله در فاریاب رفتیم. وضعیت به گونه‌ی بود که ما می‌خواستیم همان روز دوباره با وزیر برگردیم، اما از نزدیک دیدیم که فاریاب عملاً در معرض خطر سقوط قرار دارد. ما ناگزیر شدیم که برای جلب همکاری مردم با نیروهای امنیتی و توجه حکومت مرکزی به ولایت فاریاب، در فاریاب بمانیم. فاریاب آن‌روزها، روزهای خونین و بسیار سخت‌اش را سپری کرد. مردم از یک محل به محل دیگر، از یک ولسوالی به ولسوالی دیگر، از فاریاب به سوی شمال و کابل مهاجرت می‌کردند. طالبان هم از استقامت قیصار پیشروی داشتند و هم در مسیر مزار-میمنه، آستانه بابا را سقوط دادند و خود را به شاهراه نزدیک کردند. با این کار، مامورین و مقامات حکومتی، حتا راه فرار خویش را هم نداشتند. در همچو حالت، ما صدای خویش را بلند کردیم تا توجه حکومت مرکزی، به‌ویژه شخص رییس صاحب جمهور و وزرای امنیتی را جلب کرده باشیم. کارهایی هم صورت گرفت، نیروهای زمینی و هوایی به فاریاب رسید، مهمات بیشتر ارسال شد، ریاست امنیت ملی از خیزش‌های مردمی حمایت کرد و ما توانستیم سقوط فاریاب را برای چند روز، به تاخیر بیاندازیم. بعدش هم معاون اول ریاست جمهوری، جنرال صاحب دوستم، به فاریاب آمد. او در حالی به فاریاب آمد که روحیه طالبان بالا بود و نیروهای امنیتی روحیه خود را باخته بودند. با آمدن معاون اول ریاست جمهوری، این معادله برعکس شد، روحیه نیروهای امنیتی بالا رفت و به یکباره‌گی هم عملیات آغاز شد هم مذاکرات و تسلیمی‌ها. طالبان بخش‌های عمده فاریاب را در اختیار داشتند، مثلاً قرایی المار، بازار شاخ خواجه کنتی در قیصار، خواجه گوهر و قفترخان و میرشادی در المار و مناطق دیگری هم در گرزیوال و ولسوالی پشتون کوت. عملیات به خوبی پیش رفت، هیچ منطقه‌ی اساسی باقی نماند که قبلاً طالبان اگر در آن‌جا حضور عملی و علنی داشتند، با رفتن جنرال دوستم و بعد از ختم عملیات، بازهم حاضر باشند. سوالی که خلق شد این بود که طالبان کجا رفتند؟ یک بخش شان سرکوب شدند، کشته شدند. یک بخش هم اسیر شدند و متباقی فرار کردند در ولایت‌های دیگر. البته یک بخش شان خود را به امتداد مرز افغانستان-ترکمنستان رساندند که رفتن به آن‌جا و نگهداری از آن‌جا بسیار مشکل بود. جنگ فاریاب، جنگ افغانستان است. وقتی وضع در فاریاب خراب شد، شما شاهد بودید که وضعیت قندوز و بدخشان و هلمند، بدتر شده بود. وقتی که معاون اول به فاریاب آمد و وضع فاریاب خوب شد، طالبان در قندوز، بدخشان، هلمند و سرپل شکست خوردند. پس فاریاب یک ولایت بسیار کلیدی است. طالبان و حامیانش خوب می‌دانند که اگر فاریاب را سقوط بدهند، نیازی نخواهند داشت که برای ولایت‌های سرپل، جوزجان، مزار و سمنگان بجنگند، بلکه جنگ به سالنگ‌ها کشیده می‌شود. از همین خاطر ما نگران فاریاب و حفظ فاریاب بودیم و هستیم و متاسفانه که از فاریاب خوب نگهداری نمی‌شود.
اطلاعات روز: شما از جلب حمایت حکومت مرکزی گفتید، آیا موفق شدید؟
نقیب‌الله فایق: تا سه ماه قبل از رفتن ما، هیچ عملیات هوایی در فاریاب صورت نگرفته بود، اما زمانی که ما رفتیم و تلاش‌های صورت گرفت؛ هیلیکوپترها به صورت مداوم در اختیار نیروهای امنیتی بودند و طی دو ماه اخیر، شاید 300-400 عملیات هوایی انجام دادند. وزیر داخله بارفتن به فاریاب، قطعه خاص پولیس ملی را به فاریاب فرستاد که دو ماه در فاریاب ماندگار شدند. واکنش سریع به فاریاب رسیدند و مهمات بیشتر در اختیار نیروهای امنیتی قرار گرفت. این‌ها توجهی است که حکومت مرکزی به ولایت فاریاب کرد. اما اردوی ملی افغانستان، از ابتدا تا امروز، هیچ نوع کمکی به فاریاب نکرده، حتا یک سرباز تازه نفس در طی سه ماه اخیر به ولایت فاریاب نفرستاده است، حتا تانک اردو که نیاز به تعمیر داشت، از سوی این‌ها تعمیر نشد. قطعات خاص و واکنش سریع با برگشت جنرال دوستم به کابل، فاریاب را ترک کردند. فاریاب هم اکنون، هیچ نیروی تازه نفس از هیچ نهاد امنیتی را با خود ندارد.
اطلاعات روز: شما در اظهارات اخیر خود گفتید که فاریاب فروخته شده، می‌شود واضح بگویید که کی فروخته و چه کسی خریده؟
نقیب‌الله فایق: به باور ما، فاریاب فروخته شده و فراموش شده است. به این معنا که طالبان اهمیت استراتژیک ولایت فاریاب را می‌فهمند اما حکومت نه! وقتی معاون اول ریاست جمهوری این نظام به فاریاب می‌رود و ظرف یک ماه فاریاب را از وجود شورشیان پاک می‌کند، پوسته‌های امنیتی را ایجاد می‌کنند، اما اردوی ملی و نیروهای امنیتی دوباره و خیلی راحت پوسته‌ها را ترک کرده و حتا مهمات خویش را به جا می‌گذارند (طالبان چهار تانک، توپ،هاوان، زیکویک و دهشکه نیروهای امنیتی را در اختیار گرفته اند)، سوال این‌جاست که اگر نیروهای امنیتی در برابر دشمنان مردم ضعیف است یا تعداد شان کم است، چرا از مرکز برای حمایت نیرو فرستاده نمی‌شود؟ چرا اهمیت ولایت فاریاب درک نمی‌شود؟ اگر اردو سلاح و مهمات ندارد، چرا حکومت مرکزی برای شان کمک نمی‌کند؟ و چرا قوماندان قول اردو از بلخ، لوی درستیز از کابل و قوماندان لوا از شهر میمنه قومانده عقب نشینی می‌دهند؟ معلوم است که ستون پنجمی و دست‌های وجود دارند که خواهان سقوط فاریاب اند. از یک طرف حضور شان به عنوان مسئولین نهادهای امنیتی یک بار گران است، از طرف دیگر از موقعیت خویش استفاده می‌کنند. این یعنی که نامردانی اند که فاریاب را فروخته و فراموش کرده اند.
اطلاعات روز: اگر ممکن است مشخصاً بگویید که کدام مقامات حکومتی، چه آدرس‌هایی در ناامن ساختن فاریاب دست دارند؟
نقیب‌الله فایق: نظر به قانون اساسی تمام نهادهایی که مسئول تامین امنیت اند، در فاریاب غفلت وظیفوی دارند. تعیینات وظیفوی از سوی کدام مراجع صورت می‌گیرد؟ مثلاً قوماندان امنیه را کی تعیین می‌کند؟ آمر امنیه و رییس امنیت را کی تعیین می‌کند؟ قوماندان قطعات خاص و واکنش سریع را کی تعیین می‌کند؟ قوماندان سرحدی، قوماندان لوا، قوماندان محافظت عامه را کی تعیین می‌کند؟ از میان مجموع این قوماندانی‌ها، یکی هم از مردم ولایت فاریاب نیست. تمام این‌ها، با دادن پول یا با استفاده از روابطی که دارند، در فاریاب مقرر شده اند. آن‌ها برای فاریاب و مردمش کار نمی‌کنند، بلکه در اختیار کسانی‌ست که آن‌ها را مقرر کرده اند. وقتی این مسئولین از فاریاب نباشند و جغرافیای فاریاب را ندانند، معلوم می‌شود که دست‌های وجود دارد که این گیم را بازی می‌کنند تا فاریاب را سقوط بدهند. همین حالا هم تمام مناطقی که با رفتن جنرال دوستم به دست نیروهای امنیتی تصرف شده بودند، دوباره به دست طالبان افتاده، با این تفاوت که طالبان حالا با تانک حمله می‌کنند، با این تفاوت که طالبان چند شب قبل، بالای کمربند امنیتی شهر میمنه حمله کرده، با آن‌که یک و نیم کیلومتر از مرکز فاصله دارد، حدود نیم ساعت جنگیده اند که تاکنون بی سابقه است. ما فریاد می‌کنیم که فاریاب وضعیت بدتر از قبل دارد، حکومت می‌تواند از سقوط فاریاب جلوگیری کند، اما نمی‌کند. پس چطور ولایت فاریاب فروخته شده نیست؟
اطلاعات روز: رفتن جنرال دوستم و یک ماه رهبری کردن جنگ علیه طالبان در فاریاب چه دست‌آوردهای داشت؟
نقیب‌الله فایق: در قدم اول، اگر معاون صاحب اول ریاست جمهوری به فاریاب نمی‌رفت، فاریاب در لِست فعلی حاکمیت حکومت نبود، بلکه بیرق یک امارتی آن‌جا بلند می‌شد. طالبان سوگند یاد کرده بودند که نماز عید سعید فطر را در شهر میمنه اقامه می‌کنیم، اما این کار صورت نگرفت. در قدم بعدی، اتحاد میان رهبران خیزش کنندگان مردمی و احزاب موجود در فاریاب به وجود آمد و روحیه‌ها بلند رفت. در قدم سوم، طالبان درک کردند که حتا اگر آن‌ها حکومت امارتی را در فاریاب بلند کند، جنرال دوستم پس آمده و فاریاب را دوباره نجات می‌دهد و امید ماندن به صورت دوام‌دار در فاریاب را از دست دادند. در آخرین مورد هم، مناطق تحت تصرف طالبان گرفته و طالبان سرکوب شدند. با آن‌که نمی‌توانیم چهار هزار طالب فاریاب را سرکوب بکنیم، اما در ده سال اخیر، طالبان به این پیمانه در فاریاب ضربه نخورده بودند. صدها نفر شان کشته و زخمی شدند، صدها نفر اسیر و صدها نفر تسلیم شدند، صدها نفر شان آواره و دربدر شدند، والی شان دست‌گیر شد. مسئولین امنیتی ولایت فاریاب به معاون اول ریاست جمهوری تعهد سپردند که پوسته‌های امنیتی را افراز می‌کنند، نگهداری و مقابل دشمنان مردم جنگ می‌کنند. به همین خاطر، معاون اول ریاست جمهوری به ولایت سرپل رفت. طالبان کوهستانات سرپل را گرفته بودند و تصمیم حمله بر شهر را داشتند که معاون اول ریاست جمهوری به سرپل رسید و توانست سرپل را نجات بدهد. همین که جنرال دوستم به کابل رسید، حکومت مرکزی حتا پنجاه دانه بوجی خالی به خیزش کنندگان مردمی و ولایت فاریاب کمک نکرده که آن‌ها بتوانند پوسته بسازند. آیا حکومت توان کمک پنجاه دانه بوجی خالی را ندارد؟ یقیناً که دارد، دروغ می‌گویند! این‌ها باید محاکمه شوند! پاسخ عقب نشینی‌های شان را بدهند! آیا می‌دانند که تاوان این عقب نشینی‌ها چه قدر است؟ چهار تانک از دست دادیم، 35 نفر ما را کشته اند، مناطق مهم و استراتژیک را از دست دادیم، روحیه را باختیم.
اطلاعات روز: برگشت جنرال دوستم بعد از یک ماه به کابل، به خواست خودش بود یا به خواست حکومت؟
نقیب‌الله فایق: فرد دوم مملکت، در کابل وظایفی دارد، رییس جمهور سفرهای دارد، ممکن مریضی‌های داشته باشد، مهمانان خارجی دارد و تشکیلات حکومت وحدت ملی ایجاب می‌کند که معاون اول ریاست جمهوری در کابل باشد. جنگ فاریاب یکی از کم تلفات‌ترین جنگ‌های افغانستان است. ضرورت بود که گزارش این جنگ، گزارش از وضعیت سرپل به شورای امنیت داده شود. مردم در قندوز و هلمند منتظر ورود جنرال دوستم اند تا از چنگ طالبان نجات شان بدهد. جنرال دوستم برنامه داشت که گزارش‌های فاریاب و سرپل را به شورای امنیت داده و راهی قندوز و هلمند شود و این برنامه را تعقیب می‌کند.
اطلاعات روز: از آن‌جایی که جنرال دوستم به عنوان معاون اول ریاست جمهوری باید در کابل باشد، با توجه به وضعیت ولایت فاریاب، اگر آقای دوستم دوباره به فاریاب نرود، شما وضعیت شمال و به‌ویژه فاریاب را چه گونه پیش بینی می‌کنید؟
نقیب‌الله فایق: قرار معلوماتی که ما داریم، حتا اگر خود وزیر داخله و دفاع هم به ولایت فاریاب بروند، نمی‌توانند یک قریه را از طالبان پس بگیرند. طالبان فاریاب خارجی و پاکستانی اند و برای مردن می‌جنگند. طرح ما این است که شورای امنیت به جنرال دوستم اجازه بدهد تا دوباره به فاریاب برود. البته با این تفاوت که این بار، وزیر داخله، وزیر دفاع، رییس امنیت ملی، لوی درستیز و قوماندان قول اردو، همه در کنار جنرال دوستم باشند. پوسته‌ها را بگیرند و از آدرس حکومت در تحکیم و حفظ پوسته‌ها کمک شود. جنرال دوستم، سرباز اردو نیست که هم پوسته بگیرد هم پوسته بسازد، این‌ها برای چیست؟ قانونا وظیفه وزارت‌های دفاع و داخله اند که پوسته ایجاد، حفظ و تحکیم‌اش کنند. اگر این کار نشود، مطمئنم که تمام حکومت هم اگر در فاریاب بروند، تنها بازار شاخ و خواجه کنتی را پس گرفته نمی‌توانند. آن‌جا جنگ افغانستان و پاکستان و تروریستان خارجی است. در سیزده سال گذشته، جنگ شدید نبود به همین خاطر رییس جمهور و معاونین مدام در کابل بودند، اما حالا شرایط فرق می‌کند. شرایط ایجاب می‌کند که آقای دوستم دوباره به فاریاب برود. مسخره است اگر بهانه کنیم که قانوناً معاون اول ریاست جمهوری باید در کابل باشد، باید جلو سقوط فاریاب و شمال را گرفت، چون جنگ شمال، نیازمند تدبیر جنرال دوستم است. کسی غیر از جنرال دوستم در این جنگ موفق نخواهد شد. تا جایی که من مطالعه کرده‌ام، در زمان داکتر نجیب، نیروهای امنیتی در دره لوگر با شکست روبه‌رو بودند و شرایط ایجاب کرد که رییس جمهور با لوی درستیز هر دو خط مقدم جنگ بروند که رفتند. حالا هم باید مطابق با شرایط رفتار کرد. اگر ایجاب می‌کند که معاون اول ریاست جمهوری در فاریاب برود، هیچ اشکالی ندارد، برود. اگر هلمند نیازمند حضور جنرال دوستم است، باید برود. نباید مانعی برایش ساخته شود.
اطلاعات روز: اگر شورای امنیت اجازه نداد که آقای دوستم دوباره به فاریاب برود، واکنش جنرال چه خواهد بود؟
نقیب‌الله فایق: جنرال دوستم هر کاری را که تا حالا کرده، در مشوره با شورای امنیت و مصلحت با رییس جمهور بوده، از این به بعد هم چنین خواهد بود. ما امیدواریم این اجازه داده شود، اما اگر شورای امنیت اجازه نداد که دوستم به فاریاب برود، جنرال دوستم قطعاً نخواهد رفت و قطعاً این نظام هم باقی نخواهد ماند.