سال نود و چهار سال جنگ و جنون و خون بود. سایه‌ی سنگین ناامنی و جنگ تمام حوزه‌های جامعه را تحت تأثیر قرار داده بود. به استثنای موارد بسیار اندک، آن‌چه در یک سال گذشته اتفاق افتاد قریب به اتفاق همه ناگوار بودند. کشتار و قتل سرخط خبرهای مهم رسانه و قصه هر خانه بود. این وضعیت فراگیر بود. از یک شهروند عادی گرفته تا عالی‌ترین مقام امنیتی کشور زندگی‌اش متأثر از جنگ بود. هرچند این تأثیر متفاوت بود؛ شهروندان بی‌دفاع قربانی شدند و مقامات با افزایش خشونت‌ها دیوارهای امنی ایجاد کردند و بر شمار محافظ شان افزودند. یک روز مانده تا پایان غروب خورشید نود و چهار، خانه سرپرست امنیت ملی هم مورد حمله مسلحانه قرار گرفت. این حادثه امنیتی به این معنا است که اکنون هیچ کسی در این جغرافیا مصونیت ندارد. جنگ که پیش از این محدود به جنوب و جنوب شرق بود در سالی که گذشت، همه گیر شد. به شمال و غرب کشور هم گسترش پیدا کرد و مناطق مرکزی که پیش از این به بهشت امن شهرت یافته بود، تبدیل به جغرافیای ترس و ترور شد. به یک معنا، 94 سال جنگ بود. اما به صورت مشخص:
اقتصاد: بنابر آخرین آمارها، سرمایه‌گذاری در سالی که گذشت 22 درصد کاهش یافت. گراف بیکاری بلند ترسیم شد. فقر مطلق از 36 درصد به 39 درصد افزایش یافت. برق کابل نزدیک به یک ماه قطع شد و خسارت‌های زیاد مالی به شهروندان کابل وارد کرد. پول افغانی در برابر اسعار خارجی ارزش خود را از دست داد. مقدار زیاد سرمایه به دلیل مهاجرت از کشور بیرون شد. در مقابل اما کار تطبیق پروژه تاپی آغاز شد، افغانستان عضویت سازمان تجارت جهانی را دریافت کرد. دو کنفرانس مهم: ریکا و سام، در کابل برگزار شد. تفاهم‌نامه‌ی اقتصادی با ترکمنستان و قزاقستان به امضا رسید.
سیاست: داعش از یک گروه موهوم که بیشتر هویت تبلیغاتی داشت، تبدیل به یک تهدید واقعی برای حاکمیت ملی شد. اکنون این گروه در کشور پایگاه نظامی دارد، سربازگیری می‌کند، دارای قلمرو است، برای مدتی نشرات رادیویی داشت و حضور این گروه زندگی بسیاری از ساکنین ننگرهار را متأثر کرده است. در حوزه سیاسی علی‌رغم داعش، مرگ ملا عمر افشا شد که در نتیجه آن طالبان چند دسته شدند که این چند پارچگی بر خلاف انتظار اما باعث تضعیف این گروه نشد و با آن‌که جنگ‌های خونینی میان شاخه‌های طالبان صورت گرفت اما این گروه در برابر دولت هم‌چنان با قوت بیشتر جنگید.
بارزترین رویداد نود و چهار اما به تظاهرات 20 عقرب گره خورده است. تظاهراتی که از دل ناامنی‌ها و نارضایتی‌های مردم برخواست و باعث شد بی‌سابقه‌ترین تظاهرات تاریخ مدنی و سیاسی کشور رقم بخورد.
صلح: ایجاد گروه هماهنگی چهار جانبه مهم‌ترین اتفاق در حوزه صلح بود. این گروه چهار جلسه در کابل و اسلام‌آباد دایر کرد و حتا تاریخ دقیق (اوایل ماه مارچ) برای شروع مذاکرات بین طالبان و دولت افغانستان را هم مشخص کرد اما چنین چیزی اتفاق نیافت و طالبان از عدم شرکت شان خبر دادند. در غیبت حضور طالبان، حکومت ناگزیر شد با حزب اسلامی حکمتیار وارد مذاکره شود، پس از دور اول این گفت‌وگوها در کابل، قرار است دور بعدی این مذاکرات هفته بعدی برگزار شود. در زمینه گفت‌وگوهای صلح که حکومت تمام توانش را صرف آن کرده بود و روابط میان کابل و اسلام‌آباد نیز به صورت بی‌پیشینه بهبود یافته بود اما به رغم این، خشونت‌ها نه تنها که پایان نگرفت بلکه قربانی‌های زیادی هم از شهروندان کشور گرفت.
نظامی: قندوز سقوط کرد. جنگ گسترش یافت. برخی از ولسوالی‌های شمال و جنوب سقوط کرد. شاهراه‌ها ناامن شد. ترور و گروگان‌گیری زیاد شد. طالبان 30 درصد خاک کشور را به‌دست گرفتند. 36 هزار سرباز در سال گذشته وظیفه شان را ترک کرده‌اند.
اجتماع: جنگ، بیکاری، فقر و تنگ‌دستی مردم را ناگزیر به ترک کشور کرد و این وضعیت باعث شد بیش 250 هزار نفر راه مهاجرت را در پیش بگیرند و به 44 کشور صنعتی جهان درخواست پناهندگی بدهند. از این میان تنها 150 هزار نفر آن در آلمان درخواست برای پذیرش داده‌اند. این مهاجرت اما نه فردی بلکه در بسیاری از موارد به صورت گروهی و خانوادگی صورت گرفت. از میان جمعیت مهاجر بسیارها به مقصد شان رسیدند اما هنوز سرگردانند و بلا تکلیف، خیلی‌ها هم در مسیر راه جان دادند، در آب‌ها غرق شدند، و این روزها کاروان جنازه‌های شان به کشور انتقال داده می‌شوند، هم‌چنان از سرنوشت برخی مهاجران هیچ اطلاعی در دست نیست. ناهنجاری‌های اجتماعی و رفتارهای خشونت آمیز هم‌چنان در این حوزه قابل توجه است به گونه‌ی که سال نود چهار خونین‌ترین سال برای شهروندان ملکی بود. یوناما که از سال 2009 به این طرف آمار تلفات ملکی شهروندان کشور را ثبت کرده است، در آخرین گزارش خود میزان تلفات افراد ملکی را در سال 2015 نزدیک به یازده هزار تن ذکر کرده است. یعنی شهروندان خونین‌ترین سال را پشت سر گذاشته‌اند. آماری هم که در مورد خشونت علیه زنان نشر شده است، نشان می‌دهد که خشونت علیه زنان در سال گذشته پنج درصد افزایش یافته است. تازه‌ترین گزارشی را که «نی» از وضعیت خبرنگاران نشر کرده، نشان می‌دهد که خشونت علیه صنف خبرنگاران در سال 94 به صورت غیر قابل باور، یعنی 85 درصد، افزایش یافته است.
فساد: حکومت علیه فساد «جهاد» اعلام کرد. به نظر می‌رسد اعلام جهاد علیه فساد بیشتر جنبه‌ی تبلیغاتی و برای اغوای افکار عمومی از جانب حکومت صورت گرفت. آن‌چه تحت عنوان شهرک هوشمند اتفاق افتاد، به خوبی ناکامی حکومت را در مهار فساد اداری نشان می‌دهد. نه تنها این‌که حکومت نتوانست پدیده فساد اداری را از ادارات دولتی گم یا کم رنگ کند بلکه خود حکومت (ارگ) آلوده به فساد شهرک هوشمند شد.
مرور سال گذشته در چنین یادداشتی امکان پذیر نمی‌باشد. رویدادها بیش از آن است که در چنین ظرفی بگنجد. با این حال، و با توجه به سال نود و چهار، سال نود و پنج هم‌چنان در برابر دیدگان مردم تاریک، مغموم و مبهم است. آخرین «یادداشت روز» 94 با فرازی از شعر افصح المتکلمین امضا می‌شود:
مبارک بادت این سال و همه سال
همایون بادت این روز و همه روز
سال ذبح تبسم
