یادداشت: این مطلب از سوی شماری از اعضای جنبش روشنایی به هدف روشن شدن ابهامی که در چند روز از سوی مسئولان حکومتی طرح شده، نوشته شده است. روزنامهی اطلاعات روز با حفظ رسالت رسانهییاش از دریافت مقالات نویسندگان در این مورد استقبال می کند.
مقدمه
بر اساس ماسترپلان توسعهی برق، قرار است تا سال 2032 بخش عمدهی کشور از برق برخوردار شوند و نیاز افغانستان به انرژی تا حدی زیادی رفع شود. مبتنی بر این طرح، تا کمتر از 20 سال دیگر قرار است افغانستان 68درصد نیاز خود را به برق، از منابع داخلی تولید کند و در کنار آن، معبر مهم برق از آسیای میانه به جنوب آسیا باشد. خطوطی که از برق آن افغانستان نیز برخوردار میشود. برای تطبیق طرح توسعهی برق، خط برق 500کیلوولت ترکمنستان به افغانستان کشیده خواهد شد. این خط برق بخش عمدهی نیاز ما را به انرژی رفع میکند و در گسترش برق در افغانستان و فعال ساختن شرکتهای صنعتی، کارخانههای معادن و تولید برق حرارتی به کارگرفته میشود. خط برق 500کیلوولت ترکمنستان از شمال به کابل و ولایات همجوار آن و سپس به ولایات جنوبی و جنوبغربی خواهد رفت. برای استفادهی مفید از آن در گسترش شبکهی سراسری برق کشور و بهرهبرداری از آن در فعال ساختن کارخانههای منابع زیرزمینی و منابع تولید برق حرارتی، بر اساس ارزیابی و طرح شرکت آلمانی «فیشنر»، قرار است پس از عبور از سباستیشن پلخمری، مسیر بعدی آن دوشی-بامیان و میدانوردک باشد و از آنجا به سباستیشن چوک ارغندی و در شهرکابل و باقی ولایات برود. طرح ماسترپلان برق و نحوهی توزیع آن از سوی شرکت «فیشنر» تهیه شده است و مسیر این خط پس از گذشتن از شبرغان و پلخمری و پس از آن از طریق ارغندی به کابل و سایر نقاط مرکزی و جنوب و جنوبغربی انتقال مییابد.
بهرغم این طرح، شرکت برشنا و بانک انکشاف آسیایی در جلسهی 11 و 12 فبروری 2013 در شهر اشتوتگارت آلمان، از شرکت فیشنر خواستند تا در کنار مسیر دوشی-بامیان-میدان وردک، مسیر سالنگ را نیز برای عبور خط 500کیلوولت ترکمنستان به کابل، مطالعه کند.
پس از آن فاش شد که ارادهی شرکت برشنا و حکومت برای عبور دادن خط برق 500کیلوولت ترکمنستان از مسیر سالنگ قطعی است. تصمیمی که اعتراضهای گستردهیی را در میان شهروندان، فعالان سیاسی، مدنی و شماری از تحلیلگران حقوقی برانگیخته است. در آخرین مورد، پس از آنکه گفته شد در تاریخ 11 ثور سال 1395 و در جلسهی اول هفتهی کابینه غنی بر عبور این خط از مسیر سالنگ رأی داده، بسیاری از شهروندان و نمایندگان مجلس نسبت به آن اعتراض کردند و آن را غیر قانونی، خلاف ماسترپلان و ناعادلانه توصیف کردند. تنش بر سر این موضوع سبب شده است تا کنون بسیاری از شهروندان در ولایتهای بامیان، دایکندی، هرات، غور، مزار شریف و غزنی دست به راهپیمایی بزنند. شورای عالی مردمی که هماهنگکنندهی اعتراضها در کابل است نیز قرار است در همایش میلیونییی در پایتخت، نسبت به این اقدام حکومت اعتراض کند و هشدار بدهد که طرح حکومت باید تغییر نماید و خط 500کیلوولت ترکمنستان از مسیر اصلی آن بگذرد.
تداوم این اعتراضها سبب به میان آمدن گفتوگوها و پرسش و پاسخهای فراوانی شده است. شورای عالی مردمی برای روشن شدن این مسأله و پاسخ به مدعیات حکومت که در این چند روز بهصورت رسمی و غیر رسمی طرح شده، پاسخ آن را بهگونهی مختصر مینویسد و امیدوار است شهروندان در جریان کامل این مسأله قرار بگیرند.
دلایل حکومت برای تأیید مسیر «سالنگ»
با اینکه شرکت فیشنر در طرح خود مسیر بامیان را برای انتقال برق 500 کیلوولت ترکمنستان ترجیح میدهد، اما حکومت میگوید به چند دلیل مسیر سالنگ را انتخاب کرده است:
1- طول پروژه: در مورد طول پروژه از دو مسیر سالنگ و بامیان سه گزارش متفاوت وجود دارد. در ماستر پلان سکتور برق افغانستان طول مسیر بامیان 288.3 کیلومتر و مسیر سالنگ 228.4 کیلومتر برآورد شده است. تفاوت این دو مسیر حدود 59.9 کیلومتر است و مسیر سالنگ نزدیکتر میباشد. گزارشهای مقایسوی مسیر سالنگ و بامیان که توسط شرکت فیشنر منتشر شده است نشان میدهد که مسیر بامیان 296.3 کیلومتر و مسیر سالنگ 216.5 کیلومتر است و تفاوت آن 79.8 کیلومتر تخمین شده است. وزارت انرژی و آب مسیر بامیان را 271 کیلومتر و سالنگ را 210 کیلومتر ارزیابی کرده و تفاوت این دو مسیر را حدود 61 کیلومتر اعلام کرده است. مبتنی بر این دلیل حکومت طول لین مسیر بامیان بهصورت تقریبی 60 تا 80 کیلومتر بیشتر از مسیر سالنگ است. بناءً فاصلهی 60 تا 80 کیلومتری که در مسیر بامیان بر این خط اضافه می شود، یکی از دلایلی است که حکومت بر مبنای آن مسیر سالنگ را انتخاب کرده است.
2- مدت اجرای پروژه: شرکت فیشنر در مطالعات امکانسنجی سال 2013 خود بیان داشته است که اجرای این پروژه از مسیر سالنگ به 50 ماه و از مسیر بامیان به 60 ماه زمان نیاز خواهد داشت، که تفاوت آن 10 ماه میشود. شرکت برشنا نیز میگوید که در صورت برگزاری داوطلبی دوبارهی این پروژه در صورت الغای مسیر سالنگ، حداقل به 18 ماه وقت نیاز است و این باعث تأخیر در برقرسانی به ولایات جنوبی افغانستان خواهد شد که مطابق ماسترپلان تا سال 2017 باید تکمیل شود. دومین استدلال حکومت در این تفاوت ده ماهه زمانی است که در صورت اجرا از مسیر بامیان به ده ماه زمان بیشتر و از مسیر سالنگ به ده ماه زمان کمتر لازم است.
3- هزینه: از نظر هزینهی مالی این پروژه، مسیر بامیان به هزینهی بیشتری نیاز دارد. بر اساس گزارشهای ماسترپلان سکتور برق کشور، گزارش سال 2013 شرکت فیشنر و وزارت انرژی و آب، تفاوت هزینه به ترتیب 21، 34 و 24 میلیون دالر برآورد شده است. اجرای این پروژه از مسیر بامیان طول پروژه را 60 تا 80 کیلومتر طولانی خواهد کرد و این تفاوت از لحاظ هزینه براساس گزارشهای متفاوت بین 21 تا 34 میلیون دالر بودجه بیشتر نیاز دارد.
4- حکومت همچنین استدلال میکند که این پروژه توسط دونرها حمایت مالی میشود و وجه مالی بیشتر برای اجرای این پروژه از مسیر بامیان وجود ندارد.
5- مقامات حکومت وحدت ملی به تکرار اعلام کردهاند که مهلت زمانی این پروژه از جانب دونرها آخر ماه اپریل سال 2016 بوده و فشار دونرها برای نهایی شدن تصمیم حکومت تا آخر اپریل باعث شده است که حکومت فیصله کند که این خط از مسیر سالنگ بگذرد.
پاسخهای جنبش روشنایی
1- مطابق ماسترپلان بیستسالهی برق (2012-2032) که توسط فیشنر تهیه شده است، مسیر لین برق 500 کیلوولت ترکمنستان از «دشت الوان به سباستیشن پلخمری و بعد از مسیر دوشی-بامیان و وردک به سباستیشن ارغندی در شهر کابل» تعیین شده است. این مسیر تکراراً در گزارش فیشنر ترجیح داده شده و حتا عبور خط برق 500 کیلوولت از مسیر سالنگ را «غیرممکن» دانسته است. از اینرو ماسترپلان برق افغانستان، مهمترین سند ملی برای برق و شبکهی توزیع برق درافغانستان است. حکومت با تصمیم یکجانبه و خلاف قانون، ماسترپلان برق افغانستان را نقض کرده و خط برق ترکمنستان را از مسیری عبور میدهد که بر اساس نظریات سازندهی ماسترپلان برق افغانستان (فیشنر) عبور این خط از مسیر سالنگ ناممکن و دشوار است.
2- از نظر تأمین مالی این پروژه از مسیر دوشی-بامیان-میدانوردک بر خلاف ادعای حکومت هیچ محدودیتی وجود ندارد. حکومت استدلال میکند که بهدلیل نداشتن امکانات مالی کافی اجرای این پروژه از مسیر سالنگ ارزانتر و بهصرفهتر است و حکومت بودجهی اضافی بین 24 تا 35 میلیون دالری که برای انتقال این خط از مسیر بامیان لازم است را ندارد. اما اسناد دولتی و شرکت فیشنر نشان میدهد که بودجهی منظورشده برای اجرای این خط برق حتا از مسیر بامیان نیز کافی است. درگزارش مقایسوی دو مسیر از لحاظ هزینه، قیمت اجرای پروژه از هردو مسیر چنین برآورد شده است:
الف: بر اساس ماسترپلان سکتور برق افغانستان قیمت مجموعی اجرای این پروژه از مسیر سالنگ 113.882.524 میلیون دالر و از مسیر بامیان 134.924.40 میلیون دالر.
ب: بر اساس گزارش شرکت فیشنر هزینهی اجرای این پروژه از مسیر سالنگ ۱۶۰.۷۱۶.۳۹۶ میلیون دالر و از مسیر بامیان ۲۰۶.۷۵۴.۸۳۱ میلیون دالر.
ج: بر اساس محاسبهی وزارت انرژي و آب هزینهی اجرای این پروژه از مسیر سالنگ 117.306.000 میلیون دالر و از مسیر بامیان 142.085.300 میلیون دالر.
بر این مبنا، بالاترین برآورد هزینهی اجرای این پروژه بر اساس تمامی محاسبات انجامشده، 206 میلیون دالر است. حال آنکه اسناد و مدارک نشان میدهد که حامیان و دونرهای این پروژه تعهد مالی به ارزش 220 میلون دالر برای اجرای این پروژه به حکومت افغانستان دادهاند. از مجموع این 220 میلیون دالر، 159 میلیون آن از طریق بانک انکشاف آسیایی، 57 میلیون دالر آن از طریق صندوق وجهی انکشاف زیربنای افغانستان و 4 میلیون دالر آن توسط حکومت افغانستان پرداخت میشود.
3- حکومت اعلام کرده است که آنها برای اجرای پروژهی 500کیلوولت ترکمنستان محدودیت زمانی دارد و زمان نهایی آن آخر ماه اپریل 2016 است، در حالیکه اسناد رسمی این پروژه نشان میدهد که زمان نهایی مهلت بانک انکشاف آسیایی به حکومت افغانستان ماه دسمبر سال 2016 است. به این معنا که آخرین زمان برای آغاز مرحلهی اجرایی این پروژه ششونیم ماه دیگر باقی مانده است. بنابراین اگر در نزد شرکت برشنا و حکومت ارادهی اجرای این پروژه از مسیر اصلی آن (دوشی-بامیان-میدان وردک) وجود داشته باشد، هیچ مانعی از نظر زمانی وجود ندارد. محدودیت زمانی یا (deadline) که حکومت از آن حرف میزند، واقعی و مستند نیست. این تاریخ از جانب حکومت صرفاً بهمنظور فریب افکار عمومی استفاده شده و مهلت نهایی مراحل اولیهی این پروژه ختم ماه دسامبر سال 2016 تعیین شده است.
4- بلی که مسیر بامیان 60 تا 80 کیلومتر طولانی، 24 تا 34 میلیون دالر پرهزینهتر و ده ماه زمانبرتر از مسیر سالنگ است، اما در کنار آن، باید در نظر داشته باشیم که اعمار این خط برق از مسیر بامیان، برای تولید و توزیع انرژی در آیندهی افغانستان یک امر حیاتی و مهم است. در صورت عبور این خط برق از مسیر بامیان، فابریکهی برق حرارتی در آشپشتهی بامیان 1200 میگاوات برق به شبکهی ملی برق افغانستان وارد خواهد کرد. اما در صورت تغییر این خط از بامیان به سالنگ، هنگام اعمار فابریکهی برق حرارتی در آشپشته مبلغ هنگفتی نیاز خواهد بود تا این برق را به شبکهی ملی برق کشور وصل کند. پیدا کردن چنین بودجهیی دشوار است و هزینهی انکشاف تولید برق کشور را که در ماسترپلان 20سالهی برق پیشبینی شده، ناممکن میسازد. افزون بر آن، عبور این خط از مسیر بامیان توزیع برق را عادلانهتر میکند و به منابع طبیعی افغانستان برقرسانی میشود تا استخراج آن زودتر شروع شود. معدن حاجیگک یکی از این منابع بزرگ طبیعی است که در صورت عبور این خط از بامیان با یک سباستیشن در میدانوردک (فیشنر) فعال خواهد شد.
5- افزون برهمهی این موارد، این خط برق اگر از مسیر بامیان بگذرد، پس از ارغندی به ولایات جنوب و جنوبغربی کشور منتقل خواهد شد. منطق ایجاد یک سباستیشن در ارغندی کابل همین است که افزون بر برقرسانی در کابل، در دو مسیر جداگانه از ولایت لوگر و مسیر شهر غزنی برق را به جنوب و جنوبغرب کشور منتقل کند. انتقال این خط برق افزون بر برقرسانی به ولایت بامیان و ولایات همجوار آن در سالهای آینده، منابع تولید برق داخلی را فعال و منابع طبیعی را قابل استخراج و استفاده خواهد کرد. عقلانیت اقتصادی که رییسجمهور از آن سخن گفت، ایجاب میکند که این خط از بامیان اجرا شود نه از سالنگ.
گزارشهای مقایسوی از دو مسیر سالنگ و بامیان
برای فهم بیشتر از مشکلات تخنیکی، عقلانیت اقتصادی و سودآوری این دو پروژه مواردی را از گزارشهای مختلف ذکر میکنیم تا روشن شود که اجرای این خط برق از کدام یکی از مسیرهای مطالعه شده، منطقیتر، عملیتر و مفیدتر خواهد بود.
1- گزارش مقایسوی شرکت فیشنر برای عبور دادن این لین برق از مسیر سالنگ و بامیان نشان میدهد که برای حفظ و مراقبت از لینهای وارداتی میزان ریسک و خطر از مسیر سالنگ 3 و از مسیر بامیان 2 میباشد. یعنی حفظ و مراقبت از مسیر سالنگ 30 درصد سختتر است. برای مثال در نظر بگیریم که یک برفکوچ میتواند برق وارداتی از مسیر سالنگ را برای مدتها قطع کند، مانند برفکوچ سال 1393 که ترمیم آن 55 روز طول کشید و برق کابل در طی این مدت قطع بود.
2- از طرفی، گزارش مقایسوی دو مسیر که توسط کمیتهی تخنیکی حکومت صورت گرفت، نشان میدهد که «سهولت در انجام کارهای ساختمانی» در مسیر بامیان بیشتر است. یعنی سرکهای دسترسی به هرکدام از پایههای برق و کَندنکاری فونداسیون پایههای برق مورد مقایسه قرار گرفته و کمیتهی تخنیکی میزان سهولت برای بامیان را 60 و از مسیر سالنگ را 40 خوانده است.
3- مبتنی بر ارزیابیهای فنی شرکت فیشنر، استفاده از مسیر بامیان برای عبور این لین برق از مواجهه با فضای تنگ و مشکلات دیگری که در گذرگاه سالنگ وجود دارند، جلوگیری میکند. در عینحال امکان اتصال برق تولیدشده از طریق نیروگاههای ذغال سنگ را که در امتداد مسیر بامیان ایجاد خواهند شد، میسر میسازد و ضمناً فراهمآوری انرژی به کابل و جنوب افغانستان را بهواسطهی استفاده از یک مسیر جداگانه تضمین میکند.
4- شرکت فیشنر گفته است که برای انکشاف در مرحلهی بعدی پروژهی تولید برق آبی کنر A وB و افزایش تولید بند کجکی از طریق پروسهی بهینهسازی و همچنین نیروگاههای تولید انرژی از زغالسنگ برای پروژههای استخراج معادن عینک و حاجیگک در امتداد مسیر بامیان پیشنهاد میشود.
5- بر اساس اسناد، شبکهی اتصال نیروگاههای زغالسنگ در امتداد مسیر بامیان و شبکهی انتقال برق به منطقهی بامیان مستلزم ساخت یک خط دیگر خواهد بود که سرمایهگذاریهای اضافی بسیار بالایی را میطلبد. عبور این خط برق از مسیر بامیان دولت را کمک میکند که زودتر و با هزینهی کمتر برای تولید انرژی برق از منابغ زغالسنگ، اقدام نماید و اهداف ماسترپلان برق افغانستان را تأمین نماید. منابع حرارتی این مسیر ظرفیت تولید برق بالاتر از 1000 مگاوات را دارد. تولید این مقدار برق از منابع داخلی برای آیندهی افغانستان حیاتی است و باید فعال شود.
6- عبور این خط برق از مسیر بامیان بر اساس گزارش فیشنر برای دولت افغانستان این امکان را فراهم میآورد که با ایجاد یک سباستیشن در ولایت میدانوردک به معدن آهن حاجیگک برقرسانی شود و از منابع طبیعی افغانستان استفاده صورت گیرد.
7- شرکت فیشنر در مطالعات خود آورده است که باید متذکر شد که پیشنهاد ما (شرکت فیشنر) برای انتقال لین جدید انرژی برق از مسیر هندوکش، مسیر بامیان میباشد و هدف از آن این است که از ضررها و هزینههای اضافی قابل توجهی که ممکن است با انتخاب مسیر سالنگ ایجاد شوند جلوگیری گردد.
8- فیشنر در جمعبندی نظریات خود مینویسد که حتا اگر انتقال برق از مسیر سالنگ ممکن باشد، بهخاطر دشواریها، سختیها و بندشهایی که در این مسیر وجود دارد، مسیر بامیان بهترین گزینهی ممکن میباشد.