با افزایش خشونت ملیشه‌ها، شمال افغانستان را دیگر نمی‌توان یک منطقه‌ی امن دانست. کشورهای آسیای میانه که با شمال افغانستان هم‌مرز هستند نیز در مورد امنیت این سمت نگران شده‌اند.
دویچه ویله/مسعود سیف‌الله
ترجمه: حمید مهدوی
بسیاری از ولایت‌های شمالی که زمانی یک منطقه‌ی امن افغانستان پنداشته می‌شدند، به میدان نبرد جدید میان نیروهای امنیتی افغانستان و مخالفان مسلح‌اش تغییر شکل داده است. موارد حمله‌ی جنگجویان طالبان بر مراکز ولسوالی‌ها و راه‌اندازی حملات انتحاری در شهرهایی چون قندوز، مزار شریف و میمنه بیشتر تکرار می‌شوند.
عبدالاحد توریال کاکر، عضو شورای ولایتی قندوز به دویچه ویله گفت: «حکومت شهر قندوز و مراکز ولسوالی‌ها را کنترل می‌کند اما طالبان مسئول دیگر بخش‌های این ولایت‌اند». باشندگان محل و مقام‌ها از دیگر ولایت‌های شمالی با وضع مشابهی روبه‌رو اند. آن‌ها می‌گویند که طالبان و اعضای گروه‌های بنیادگرا از کشورهای آسیای میانه مانند ازبکستان و تاجکستان اکنون عملیات‌های‌شان را به شمال افغانستان توسعه داده‌اند و در ولایت‌هایی چون فاریاب پایگاه می‌سازند. محمد عارف مولانی، عضو شورای ولایتی فاریاب به دویچه ویله گفت: «می‌دانیم که اعضای گروه‌های بنیادگرای خارجی مانند «جنبش اسلامی ازبکستان» به ولسوالی پشتون‌کوت نقل مکان کرده‌اند.» او علاوه کرد: «آن‌ها به‌صورت منظم نیروهای امنیتی و مردم محل را هدف قرار می‌دهند».
مردم محل و مقام‌ها در بلخ – که قبلا یکی از امن‌ترین ولایات در افغانستان بود – ادعا می‌کنند که این ولایت دیگر مانند گذشته باثبات نیست و حضور مخالفان حکومت در ولسوالی‌ها بیشتر می‌شود. چند سال قبل، زمانی‌که طالبان بر ولایت‌های نزدیک به مرز افغانستان و پاکستان متمرکز بودند، احتمالا کسی حتا فکر آن را هم نمی‌کرد. طالبان تنها مایه‌ی نگرانی مردم محل در شمال افغانستان نیست. مردم محل و مقام‌ها ادعا می‌کنند که جنگجویان به اصطلاح دولت اسلامی (داعش) فعال‌تر می‌شوند. این، نه‌تنها تهدیدی علیه حکومت در کابل، بلکه علیه همسایه‌های شمالی افغانستان مانند ازبکستان، تاجکستان و ترکمنستان نیز خواهد بود.
عامل وضع جاری چیست؟
برای مقام‌ها در کابل ارائه‌ی یک توضیح روشن برای اوضاع رو به وخامت در شمال افغانستان دشوار است. این جنگ در واقع پیچیده‌تر شده است که پویایی منطقه‌یی و بین‌المللی را تغییر داده است. مقام‌ها می‌گویند که گروه‌های مختلف بنیادگرا که فعالیت در کشورهای آسیای میانه را دشوار می‌یابند به افغانستان نقل مکان می‌کنند تا با طالبان متحد می‌شوند تا در این کشور جنگ‌زده پایگاه‌های جدید ایجاد کنند.
یونوس فکور، کارشناس مستقر در کابل باور دارد که اوضاع در شمال نتیجه‌ی اشتباهاتی که کابل و متحدان بین‌المللی‌اش در یک دهه‌ی گذشته مرتکب شده‌اند نیز است. او گفت که در کنار طالبان و گروه‌های ستیزه‌جوی خارجی، فرماندهان محلی‌یی که به‌شدت مسلح‌اند و از زوال دوام‌‌شان هراس دارند، نیز تهدیدی علیه منطقه است. فکور به دویچه ویله گفت: «پس از سال 2001، بسیاری از فرماندهان محلی در شمال افغانستان به شدت مسلح باقی ماندند و در صورتی که آن‌ها احساس می‌کنند حمایت لازم را از کابل دریافت نمی‌کنند، با طالبان و دیگر گروه‌ها همدست می‌شوند تا از بقای‌شان اطمینان یابند».
محمد ابراهیم خیراندیش، عضو شورای ولایتی ولایت بلخ بر ارزیابی فکور افزود. او به دویچه ویله گفت که در برخی از موارد، مقام‌های محلی و جنگ‌سالاران پشت حملات در این ولایت است تا حمایت بیشتر یا کمک نظامی بیشتر از کابل دریافت کنند. مردم محل و مقام‌ها از دیگر ولایت‌های افغانستان ادعای مشابهی داشته‌اند، اما مشخص کردن صحت و سقم چنین ادعا بسیار دشوار است.
به گفته‌ی فکور، عامل دیگری که طالبان خواستند عملیات‌های‌شان را به مناطقی که با پاکستان هم‌مرز نیستند گسترش بدهند این است که ثابت کنند پاکستان بر آن‌ها نفوذ ندارد. او گفت که طالبان از خواستگاه‌ها و سنگرهای‌شان مانند ولایت‌های قندهار و هلمند بسیار دور رفتند تا مستقلانه‌تر عمل کنند. پاکستان به حمایت از طالبان به‌عنوان شیوه‌یی برای حفظ نفوذ بر حکومت افغانستان و دنبال کردنِ جنگ نیابتی‌اش با هند، رقیب منطقه‌یی، متهم است. پاکستان همیشه چنین اتهامات را رد کرده است.
آیا داعش تهدیدی برای شمال افغانستان است؟
داعش که عمدتا در ولایت شرقی ننگرهار فعال است، از زمان ظهورش در سال 2015 بدین‌سو تلاش کرده است تا حضورش را در ولایت‌های شمالی افغانستان نیز گسترش بدهد. فعالیت‌های این گروه تروریستی در این منطقه باعث نگرانی‌هایی در میان کشورهای آسیای میانه که با مسکو روابط نزدیک دارند، شده است. به گفته‌ی کارشناسان، این نگرانی‌ها روسیه و طالبان را به هم نزدیک کرد – هم روسیه و هم طالبان این گروه را یک دشمن مشترک می‌دانند.
میکایل کوگلمن، کارشناس در مرکز وودرو ویلسن گفت که روسیه در مورد حضور احتمالی داعش در نزدیکی مرزهایش نگران است و بنابراین، با طالبان همکاری می‌کند تا جلو گسترش نهایی این گروه را بگیرد. با این‌حال، کارشناسان تردید دارند که داعش بتواند تهدید بزرگی به کشورهای همسایه‌ی افغانستان یا حتا حکومت محلی در ولایت‌های شمالی باشد. کوگلمن به دویچه ویله گفت: «فرض همه بر این است که داعش سازمانی است که در واقع روزی می‌تواند تهدید دوامدار و واقعی در افغانستان و در سرتاسر منطقه باشد» و علاوه کرد که در مورد [تهدید] بالقوه‌ی داعش در افغانستان نباید اغراق شود. از سوی دیگر، فکور معتقد است که روسیه از گزارش‌های فعالیت داعش در نزدیکی مرزهایش به‌عنوان بهانه‌یی برای تقویت حضورش در نزدیکی مرزهای افغانستان استفاده می‌کند. او گفت: «روسیه از وضع جاری به‌عنوان بهانه استفاده می‌کند تا بیشتر در افغانستان دخیل شود».