زهرا جویا
کمیسیون مستقل حقوق بشر به‌تازگی دو گزارش را زیر عنوان‌های «وضعیت حقوق اقتصادی و اجتماعی سال 1395-1394» و «وضعیت حقوق بشر در افغانستان در سال 1395» به نشر رسانده است. این گزارش‌ها گرچه با یک‌سال و دو سال تأخیر نشر شده، اما حاوی مسایل مهمی در مورد نقض حقوق بشر در سال‌های گذشته‌اند.
کمیسیون حقوق بشر اعلام کرد که این گزارش‌ها براساس مصاحبه‌ها، چشم‌دید ناظران ساحوی، نتایج بررسی و پیگیری شکایت‌ها و قضایای نقض حقوق بشر تهیه شده است.
کمیسیون مستقل حقوق بشر مواردی مانند، نقض حق حیات، نقض حقوق زنان، حقوق بشر، فساد اداری، تلفات غیرنظامیان، آزادی بیان و تظاهرات، وضعیت مهاجران و بیجاشدگان داخلی و چند مورد دیگر را به بررسی و تحلیل گرفته است.
در گزارش آمده است که در افغانستان به‌دلیل استمرار وضعیت جنگی و گسترش خشونت‌ها، حق زندگی به‌صورت جدی در معرض تهدید بوده و این حق مهم به اشکال مختلف مانند تلفات ملکی در اثر حملات انتحاری، ترور، قتل‌های ناموسی، قتل‌های ناشی از منازعات نقض شده و تعداد زیادی از شهروندان قربانی می‌شوند.
بر اساس آمارهای کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان در طول سال ۱۳۹۵ در مجموع به‌تعداد 2129 مورد نقض حق حیات ثبت شده است که 2092 مورد آن شامل تلفات غیرنظامیان و 37 مورد دیگر شامل اعدام‌های بدون محاکمه، ترور، قتل ناموسی، محاکمات صحرایی و قتل‌هایی است که دولت طبق قانون به بررسی آن‌ها نپرداخته است.
در گزارش کمیسیون آمده است که در سال 1395 در کمیسیون 203 مورد نقض حق آزادی و امنیت شخصی ثبت شده است. درحالی‌که این رقم در سال 1394 به 199 مورد و در سال 1393 به 168 مورد می‌رسید.
این کمیسیون اعلام کرده است که براساس قضایایی که در آن به ثبت رسیده است، نقض حق آزادی و امنیت شخصی که از طرف نیروهای مسلح دولت، افراد قدرتمند محلی و مخالفین مسلح دولت صورت می‌گیرد، در جریان سه سال اخیر رو به افزایش بوده است.
این کمیسیون در مورد حق رهایی از شکنجه و بدرفتاری نیز اعلام کرد که با همه‌ی تلاش‌هایی که جهت بهبود اجرائات ادارات دولتی انجام‌شده است، متأسفانه هنوز هم از طریق اعمال شکنجه و بدرفتاری، کرامت انسانی شهروندان مورد بی‌احترامی قرار می‌گیرد.
در گزارش آمده است که براساس آمار ثبت شده در کمیسیون در سال 1395، 82 قضیه در مورد ارتکاب شکنجه و بدرفتاری و نادیده گرفته شدن کرامت انسانی شهروندان در سراسر کشور صورت گرفته است.
این کمیسیون میگوید که در سال قبل از آن (1394)، 101 قضیه ثبت شده بود و مقایسه‌ی آمارها نشان میدهد که ارقام قضایای ارتکاب شکنجه، بدرفتاری، نادیده گرفتن کرامت انسانی نسبت به سال قبل 10.3درصد کمتر شده است.
در گزارش کمیسیون حقوق بشر آمده است که وضعیت کلی نقض حقوق بشر، در سال 1395 مجموع نقض حقوق بشر ثبت شده در کمیسیون 16،765 مورد است.
از جمله موارد نقض حقوق بشر، تلفات افراد ملکی شامل ۱۰۶۰۸ نفر (۲۸۲۳ کشته و ۷۷۸۵ زخمی)، قضایای خشونت علیه زنان 5575 مورد و قضایای خاص نقض حقوق ثبت شده است.
تلفات غیرنظامیان
بر اساس یافته‌های این گزارش، تلفات غیرنظامیان در سال ۱۳۹۵ خورشیدی نسبت به سال قبل 12.48درصد افزایش‌یافته است.
این گزارش نشان میدهد که در جریان سال ۱۳۹۵ خورشیدی آمار تلفات افراد ملکی به ۱۰۶۰۸ نفر (۲۸۲۳ کشته و ۷۷۸۵ زخمی) رسید که از این میان ۵۶۸۱ تن آن‌ها مرد، ۱۱۳۷ تن آن‌ها زن و ۲۹۸۰ تن آن‌ها کودک بوده‌اند.
براساس گزارش کمیسیون حقوق بشر در مجموع67.50 درصد از عاملان تلفات غیرنظامیان گروه‌های مسلح مخالف دولت (۶۱.۲% گروه طالبان و ۶.۲۳% گروه داعش) بوده است.
در گزارش آمده است که عامل14.13 درصد تلفات غیرنظامیان نیروهای حامی دولت (نیروهای دولتی و نیروهای بین‌المللی) بوده و عامل 18.2درصد دیگر تلفات افراد ملکی افراد بدون مشخصات هستند.
بیشترین تلفات ملکی در سال 1395 در اثر رویداد حمله‌های انتحاری اتفاق افتاده است. در این سال 25.61درصد تلفات ملکی در اثر حملات انتحاری بوده که در نتیجه این نوع حملات در مجموع 2717 تن کشته و زخمی شده‌اند. پس‌ازآن، درگیری‌های زمینی، ترور و قتل، ماین‌های کنار جاده و حملات راکتی و حملات هوایی به‌ترتیب بیشترین تلفات را در پی داشته است.
خشونت علیه زنان
در این سال خشونت‌ها علیه زنان از طریق مجازات خودسرانه و محاکمه‌ی صحرایی تداوم داشته و همچنان قربانی گرفته است. در جریان سال 1395 در مجموع 5575 مورد خشونت علیه زنان در کمیسیون به ثبت رسیده است. رقم خشونت در سال 1394 به 5132 مورد می‌رسید. مقایسه‌ی آمار ثبت‌شده نشان میدهد که ارقام خشونت‌ها در سال جاری نسبت به سال 1394 (8.6) % افزایش‌یافته است.
شکایت از نقض حقوق بشر
در جریان سال 1395 در مجموع به‌تعداد 2290 شکایت در دفاتر کمیسیون به ثبت رسیده که از این تعداد 799 شکایت مربوط به زنان و 1491 مورد به مردان مربوط بوده است. به‌تعداد 161 شکایت دیگر نیز به دختران و پسران کمتر از 18 سال ارتباط داشته است.
این کمیسیون در گزارش خود از فساد اداری نیز یاد کرده و اعلام کرده است که با وجودی که مرکز عدلی و قضایی برای پیگیری و رسیدگی به پرونده‌های بزرگ فساد اداری تاسیس شده است اما هنوز نتوانسته که در مورد سرنوشت این قضایا عملآ اقدام کند.
آزادی بیان و آزادی تظاهرات نیز در گزارش این کمیسیون ذکر شده و آمده است که دولت به‌طور سیستماتیک مانعی برای آزادی بیان خلق نکرده است، اما در زمینه‌ی تأمین امنیت خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها موفق نبوده است.
براساس این گزارش سال 1395 سال خونینی برای خبرنگاران عنوان شده است که در جریان این سال 14 کارمند رسانه‌یی جان‌شان را از دست داده‌اند.
این کمیسیون میگوید که دولت افغانستان در انجام مکلفیت خویش نسبت به تأمین امنیت مظاهره‌کنندگان موفق نبوده است.
این نهاد تظاهرات جنبش روشنایی را در دوم اسد سال گذشته به‌عنوان نمونه ذکر کرده و گفته است که دولت نتوانست امنیت مظاهره‌کنندگان جنبش روشنایی را در دوم اسد 1395 تأمین کند. در نتیجه‌ی انفجار بزرگی که در بین مظاهره‌کنندگان به‌وقوع پیوست، حدود 400 نفر از شهروندان ملکی کشته و زخمی شدند. پس از این حادثه وزارت داخله به‌مدت 10 روز هر نوع تظاهرات را در کابل ممنوع اعلام کرد که مصداق نقض حق آزادی تظاهرات و اجتماعات است.
وضعیت مهاجران و بیجاشدگان نیز به بررسی گرفته شده که در این گزارش آمده است آخرین آمار به نشر رسیده از سوی وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان، نشان میدهد که مجموع مهاجران و پناهندگان افغان به 5،538،259 نفر می‌رسد که از این میان 2.6 میلیون آنان دارای مدرک قانونی اقامت و پناهندگی بوده و بقیه فاقد مدرک قانونی اقامت هستند.
بیجاشدگان داخلی نیز یکی از پیامدهای عمده‌ی تداوم جنگ و خشونت در کشور است. بر اساس تحقیقاتی که کمیسیون در سال 1394 انجام داده بود، رقم افراد بیجاشده‌ی داخلی به 1.2 میلیون می‌رسید ولی در حال حاضر آمار وزارت امور مهاجرین و عودت‌کنندگان نشان میدهد که این رقم به 1.5 میلیون (1517292) نفر می‌رسد. این آمار نشان‌دهنده‌ی افزایش نزدیک به 300،000 نفر بیجاشده‌ی داخلی است.