الجزیره/معصومه طُرفه- قبلاً رییس ارتباطات استراتژیک ماموریت سازمان ملل متحد در افغانستان بوده و در حال حاضر، دانشیار پژوهشی متخصص در مسایل ایران، افغانستان و آسیای مرکزی در دانشکده‌ی اقتصاد و علوم سیاسی لندن است.
ترجمه: جلیل پژواک
پس از ازدست‌دادنِ موصل و قلمرو وسیع در عراق و سوریه، دولت اسلامی عراق و شام احتمالا امیدوار است که به افغانستان برود.
این گروه حملات خود را در دو سال اخیر به‌صورت قابل توجهی افزایش داده و نیز صدها تن از طرفداران خود را استخدام کرده است. این گروه عمدتا اقلیت شیعه و هزاره‌ها را هدف قرار می‌دهد و در مواردی هم با یکجا شدن با طالبان، دینامیک جنگ در افغانستان را تغییر می‌دهد. با انجام چنین کاری البته، این گروه باعث تحریک ایران و روسیه و درگیر شدن این دو کشور در جنگ افغانستان می‌شود.
داعش که با نام دولت اسلامی عراق و شام نیز شناخته می‌شود، می‌تواند از یکی‌دیگر از «باخت»های جنگ امریکا و از یکی دیگر از دولت‌های ناکام، همان‌طور که از عراق استفاده کرد، منفعت حاصل کند. مجموعه‌یی از مشکلات پیچیده‌ی امنیتی و سیاسی افغانستان برای داعش شرایط هرج‌ومرج را که برای موفق شدن نیاز دارد، فراهم می‌کند.
مقامات دولتی می‌گویند که در حمله‌ی اخیر این گروه به یکی از روستاها در ولایت شمالی افغانستان، سرپل، که از سوی رییس‌جمهور افغانستان، اشرف غنی، جنایت جنگی خوانده شده است، داعش و طالبان در همکاری با یکدیگر بیش از 50 غیرنظامی عمدتا هزاره- شیعه را به شکل بی‌رحمانه‌یی کشته‌اند. به‌نظر می‌رسد که یک هفته پیش‌تر از این، حملات دو گانه‌ی داعش، بالای سفارت عراق در کابل و مسجد شیعیان در ولایت غربی افغانستان، هرات، که بیش از 120 مورد تلفات برجا گذاشته است، برای انتقام‌گیری از شکست این گروه در موصل در مقابل عراق و نیروهای ایرانی، انتخاب شده‌اند.
این دو حمله، از جمله‌ی آخرین‌ها در جمع شش حمله‌ی این گروه در سال جاری است که مساجد شیعیان را هدف قرار داده است. سال 2016، چهار حمله‌ی جداگانه بالای مساجد شیعیان صورت گرفته و داعش مسئولیت دوتای آن‌ها را به‌عهده گرفته است. در جولای سال گذشته، حملات دوقلوی انتحاری داعش در میان تظاهراتی که توسط اقلیت هزاره‌های شیعه در کابل سازماندهی شده بود؛ باعث کشته شدن حداقل 80 تن و زخمی شدن بیشتر از 230 تن شد.
به‌نظر می‌رسد که داعش قصدا منافع ایران در افغانستان را هدف قرار می‌دهد: مساجد شیعیان، اقلیت هزاره و شهر هرات –که عمدتا تاجیک‌نشین است- همه بخش عمده‌یی از حمایت مالی و سیاسی ایران را دریافت می‌کنند. ایران میلیون‌ها دالر را برای کمک و پروژه‌های بازسازی مانند اعمار شاهراه 400 کیلومتری و یک خط‌آهن که هرات را به ولایت خراسان ایران وصل می‌کند، به مصرف رسانده است. بخش عمده‌یی از کارها توسط شرکت ساخت‌وساز خاتم‌الانبیا که بازوی اقتصادی سپاه پاسداران ایران است، به انجام رسیده است. این مواصلات ترانسپورتی، مخصوصا برای ایران تجارت را رونق بخشیده است.
هرات، که یک میراث ادبی و تاریخی غنی را به اشتراک می‌گذارد، در قلب مرز 1000 کیلومتری بین دو کشور موقعیت دارد. ایران فراتر از تلاش خود برای تاثیرگذاری به سیاست در افغانستان، به این میراث ارزش می‌گذارد. علاوه براین، ایران خود را در سراسر جهان متولی حقوق شیعیان قلمداد می‌کند و حملات داعش را مخصوصا پس از این‌که آن‌ها دو ماه پیش حملات دوقلویی را در ایران سازماندهی کردند؛ ساده نمی‌گیرد. حملاتی که پس از آن ایران چندین مظنون عملیاتی داعش را دستگیر کرد. هفته‌ی پیش هم ایران اعلام کرد که 27 مظنون به عضویت در داعش را دستگیر کرده است.
محکومیت شدید حملات داعش در افغانستان از طرف ایران، با یک پیشنهاد «تضمین امنیت جمعی» همراه بود. رییس امنیت ملی ایران، علی شامخانی گفت که تهران «همکاری منطقه‌یی خود را مخصوصا با دولت افغانستان برای مقابله‌ی مشترک با این تهدید خطرناک، گسترش می‌دهد».
در ماه آپریل، وقتی که شامخانی با مشاور امنیت ملی افغانستان، حنیف اتمر، ملاقات کرد، «تلاش دولت‌های مشخص در منطقه» برای برهم زدن امنیت در افغانستان «به‌عنوان بخشی از یک طرح بزرگ برای اعزام تروریست‌های شکست‌خورده از عراق و سوریه به افغانستان» را محکوم کرد. منظور او از دولت‌های مشخص تنها می‌تواند عربستان سعودی باشد، که به‌عنوان یک متحد پایدار پاکستان، قرار گزارش‌ها، طالبان را از طریق «کانال‌های مخفی یا خصوصی» حمایت مالی می‌کند.
بنابراین، ایران این پیشروی‌ها را در کانتکست رقابت‌های منطقه‌یی ایران-سعودی و پیشرفت سنی در مقابل شیعه می‌نگرد در حالی‌که گزارش‌ها از تامین مالی طالبان را رد می‌کند.
روسیه هم به همین میزان در مورد 2000 کیلومتر مرز مشترکی که آسیای مرکزی با افغانستان دارد نگران است. روسیه آگاه است که به‌خاطر عملیات نظامی‌اش در سوریه، هزاران جنگجوی داعشی برای گرفتن انتقام، در خاک افغانستان دوباره آرایش نظامی کرده‌اند. برمبنای اطلاعات سازمان پیمان امنیت جمعی CSTO، فعالیت داعش در افغانستان در مقایسه با سال 2016 یک-سوم افزایش داشته و در حدود 1000 جنگجوی آسیای مرکزی هم در طول ساحات مرزی مصروف فعالیت‌اند.
در ماه فبروری، وزیر خارجه‌ی روسیه از ضرورت تقویت «همکاری تاکتیکی-نظامی با کابل» سخن زد. ضمیر کابلوف فرستاده‌ی ویژه‌ی رییس‌جمهور در افغانستان هشدار داد که اگر وضعیت در مرز بین تاجکستان و افغانستان خراب شود «توانایی‌های سازمان مجاهدین خلق در صورت درخواست تجدید نظر از جانب تاجکستان، مورد استفاده قرار خواهد گرفت».
در ماه آپریل، روسیه یک نشست بین‌المللی در مورد افغانستان را با دعوت از تمام همسایه‌ها به‌شمول ایران، پاکستان و هندوستان ترتیب داد اما امریکا با اشاره به کمک نظامی روسیه به طالبان، در این نشست اشتراک نکرد. روسیه این ادعا را رد کرده است.
ملاقاتی که در اواسط آپریل میان رِکس تیلرسون وزیر امور خارجه‌ی امریکا و همتای روسی‌اش سِرگِی لاوروف به‌هدف بهبود درک مشترک نظامی صورت گرفت نیز، بعد از این‌که امریکا تحریماتی را علیه روسیه وضع کرد، به چیزی نینجامید.
با توجه به مشارکت قوی با ایالات متحده، رییس‌جمهور غنی هیچ‌گاهی مایل به دعوت از روسیه یا ایران برای همکاری نظامی، آن‌طور که عراق و سوریه درخواست کردند، نخواهد شد. با این‌حال، او آگاه است که دولت ایالات متحده با اختلافات داخلی خود در رابطه با افغانستان فلج است.
علاوه براین، رییس‌جمهور غنی مسلما دشوارترین زمان رهبری خود با چالش‌های داخلی از سوی سه فرد سابقا قدرتمند که خواهان اصلاحات نظامی‌اند، آشفتگی در حکومت وحدت ملی و جامعه‌ی مدنی که او را متهم به بی‌کفایتی می‌کند، روبه‌رو است. این در حالی است که از فساد اداری جاری، بیکاری، خستگی از جنگ و ملتی که از بالاترین رقم تلفات غیرنظامی آسیب دیده است، بهتر است چیزی نگوییم.
مشروعیت رییس‌جمهور غنی تا حال از بین نرفته است. با این‌حال، نشانه‌های خطر از یک دولت شکننده و ناکام که زمینه‌ی مناسب برای تجدید گروه داعش و طالبان را فراهم کند وجود دارد.
این استدلال که طالبان به داعش اجازه‌ی یافتن جایگاه در افغانستان را نمی‌دهند به‌صورت روزافزون بر اساس واقعیت‌های موجود در حال نابود شدن است. این‌که فرماندهان بیشتر طالبان از نمونه‌ی شیرمحمد غضنفر در سرپل پیروی خواهند کرد و وفاداری به داعش را پی خواهند گرفت، از سناریوهای احتمالی است. یک منبع امنیتی افغان با سند قرار دادن سه عملیات دیگر که مشترکا توسط طالبان و داعش سازماندهی شده است می‌گوید: «هیچ تمایز جدی بین عقاید ایدئولوژیکی آن‌ها وجود ندارد، بنابراین آن‌ها پل می‌سازند تا آن پل هردو گروه را کمک کند».
در ماه دسمبر فرمانده کل قوای امریکا و ناتو، جنرال نیکلسون به پنتاگون هشدار داد که بی‌ثباتی سیاسی در افغانستان دو نتیجه در پی دارد: همگرایی گروه‌های تروریستی در افغانستان و نفوذ مخرب پاکستان، ایران و روسیه.
نتیجه‌ی اولی همین حالا در حال شکل‌گیری است: طالبان یک-سوم افغانستان را در اختیار دارند و دولت را برای یک-سوم دیگر به‌صورت جدی با چالش مواجه کرده‌اند. داعش هم به‌طور فزاینده‌یی غیر قابل توقف به‌نظر می‌رسد. هیچ نشانه‌ی قابل قبول از این‌که نیروهای افغان یا بین‌المللی در وضعیت فعلی خود بتوانند همگرایی گروه‌های تروریستی در افغانستان را متوقف کنند، وجود ندارد.
نتیجه‌ی دومی هم می‌تواند اوضاع را در افغانستان به حدی که دیگر برگشت‌ناپذیر باشد، پیچیده کند.
به همین خاطر است که افغانستان باید گزینه‌ی سومی، که باز گذاشتن کانال‌های مشاوره‌ی دیپلماتیک و نظامی با روسیه و ایران برای جلوگیری از اقدامات پنهان تلافی‌جویانه‌ی آن‌ها است، را انتخاب کند.
فرصت در حال تمام شدن است.
داعش در افغانستان: تهدیدی در حال رشد
