آتلانتیک/کریشنِدیف کَلِمِر – سردبیر ارشد در مجلهی اتلانتیک و نویسندهی کتاب «قتل در بمبئی».
ترجمه: جلیل پژواک
وزیر امور خارجهی امریکا، رِکس تیلِرسون آخرین مقامی بود که در این هفته، روسیه را متهم به تهیهی اسلحه و مهمات برای طالبان افغان کرد و آن را نقض قواعد بینالمللی خواند. اظهارات وی، تنها چند روز پس از اعلام استراتژی جدید دولت ترمپ در مورد افغانستان، بازتاب اظهارات جنرال جان نیکلسون فرمانده نیروهای ایالاتمتحده و قوای بینالمللی در افغانستان، و گفتههای جنرال ارتش، کورتیس اسکاپارروتی، فرمانده «فرماندهی اروپایی ایالات متحده» است. روسیه که منتقد سیاست امریکا در افغانستان است، بهشدت این اتهامات را رد کرده است.
اما دخالت روسیه در افغانستان نه تازه است و نه هم از سرِ تفنن. پیشینهی آن به جنگ سرد برمیگردد، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی مرز مشترک طولانییی با افغانستان داشت، در 1979 به این کشور حمله کرد، یک دولت دستنشانده را برپا کرد، در یک نبرد طولانی و خونین با مجاهدین تحت حمایت امریکا درگیر شد و متعاقبا در 1989 با سرافگندگی از این کشور خارج شد؛ شکستی که آغازِ پایان اتحاد شوروی بود. روسها، محتاط از این مداخله، تقریبا تا هجوم امریکا در 2001، خود را از این کشور دور نگهداشتند. اما در سالهای اخیر با دولت افغانستان، طالبان، پاکستان و چین، به هدف تقویت نفوذ روسیه در این کشور برای غلبه بر نفوذ ایالات متحده، وارد تعامل شدند.
روسیه این کار را در کشوری انجام میدهد که بسیاری از مقامات نظامی آن، بر این موضوع که دولت افغانستان و طالبان به بنبست رسیدهاند، توافق دارند. بهتازگی دو سال پیش، روسیه بهطور آشکارا با دولت افغانستان، حتا مذاکره در مورد فروش اسلحه و همچنان، حمایت لوژستیکی از پولیس و اردوی این کشور، وارد گفتوگو شد. اما گزارشات اخیر این را میرساند که روسیه دلیل مشترکی را با طالبان پیدا کرده است. با همراهی با طالبان، روسیه افغانستان را با بزرگترین بازیگر غیردولتی مورد فشار قرار میدهد، گروهی که از سوی پاکستان هم حمایت میشود. برعلاوه، روسها، پاکستانیها و مقامات چینی، در دسامبر گذشته با هم برای بحث در مورد افغانستان، در مسکو ملاقات کردند. جلسهیی که با غیاب نمایندگان دولت افغانستان یا متحدان آنها از هند، مشخص شد. (جلسهی بعدی برای حضور این دو کشور بهشمول ایران تنظیم شد).
طالبان و روسیه شاید دلیل مشترکی برای مخالفتشان علیه جنبش اسلامی ازبکستان و داعش که هردو در داخل افغانستان فعالاند، تعریف کرده باشند. برعلاوهی بازگشت به جایگاه برتر خود در منطقه، هدف مسکو در افغانستان، همانطور که در تمام جهان اسلام است، محدود کردن تاثیر گروههای اسلامی است. پس تا وقتی که این کشور گروه طالبان را بهعنوان کمککنندهی روسیه برای زیرنظرگرفتن دیگر گروهها، بدون اینکه خود تهدیدی برای روسیه واقع شود، نبیند، پشتیبانی از طالبان برایش نامناسب است. اما در حالیکه ارتباطات روسیه با طالبان میتواند با گزارشهای خبری و بیانیههای عمومی ادعا شود، تهیهی مستقیم تجهیزات جنگی طالبان توسط روسیه را، مشکل است که بتوان ثابت کرد.
مت شرودر، یک پژوهشگر ارشد مطالعهی سلاحهای کوچک به من گفت که بسیاری از سلاحهایی که در افغانستان مصادره و ثبت شده، قدیمیاند و در بعضی موارد، تاریخ ورود آنها به افغانستان به دههها قبل باز میگردد. این بدان معناست که اگر سلاحهای عرضهشدهی روسی میادین جنگ افغانستان را پر کرده، آنها لزوما بهتازگی به افغانستان نرسیدهاند و میتوان رد آنها را تا زمان اشغال افغانستان توسط شوروی تعقیب کرد. شرودر با اشاره به اتحاد کشورهای کمونیستی در دوران جنگ سرد که بهعنوان وزنهیی در مقابل ناتو ایجاد شده بود گفت: «آن تسلیحات تنها مهمات پیمان وارسا نبودند، بلکه مهمات و اسلحههای چینی و پاکستانی نیز در آن میان هستند». او میگوید که مستندسازی هرگونه رابطهیی با روسیه سخت است و ارتباط دادن آن با دولت روسیه سختتر خواهد بود. شرودر میگوید: «برای این کار شما واقعا نیاز به سطحی از جزئیات و ارائهی اسناد برای اثبات آن دارید، که یک کار خیلی خیلی دشوار است».
توماس روتیگ، یکی از مدیران شبکهی تحلیلگران افغانستان در ایمیلی به من گفت که روسیه شاید از ناکامی ماموریت 16 سالهی امریکا در افغانستان، کاملا خوشحال باشد اما ردیابی تدارک اسلحه به شبهنظامیان توسط روسیه، تقریبا ناممکن است.
او گفت: «آیا ارتباطات روسیه با طالبان وجود دارد؟ به احتمال زیاد، برای هرکسی، پیبردن به آن آنقدرها هم سخت نیست». او با اشاره به این نکته که بسیاری از مقامات روسی در جریان اشغال افغانستان توسط شوروی، حالا هم بازیگرانِ برجستهی قدرت هستند، گفت: «واضح است که روسیه از ناکامی ایالات متحده و غرب در افغانستان، ناراحت نمیشود. زیرا روسها، در دوران اتحاد جماهیر شوروی در دههی هشتاد، در این کشور شکست خوردند». اما در مورد تسلیحاتی که گفتهشده روسها برای طالبان تامین کرده، روتیگ میگوید: «تسلیحات ساخت روسیه با آن کالیبرها را در بسیاری جاها میتوان پیدا کرد».
ادعای ایالات متحده –بهشمول آنهایی که در گزارشهای خبری آمده- هیچ شواهدی به همراه ندارد و با متخصصانی که من صحبت کردهام، گفتهاند که اطلاعات منبع باز را که آنها بررسی کردهاند، هیچکدام، ارتباط مستقیم روسیه با طالبان را پیشنهاد نمیکند. اما آنطور که شرودر گفت: «ایالات متحده تمایل ندارد که بدون نوعی از سند و مدرک چنین ادعایی کند، پس من امکان موجودیت آن را رد نمیکنم، اما تایید مستقلانهی آن ادعاها، بسیار دشوار است».