عابر شایگان
کنترل و مدیریت وضعیت بزرگ‌شهرها و به ویژه آشفتگی بی‌سر و ته کابل، کار ساده‌ای نیست. رشد سریع و رو به افزایش پدیده‌ی شهرنشینی در چند سال گذشته، تبدیل به بحرانی شده که هم امان مردم را بریده و هم فشار بر حکومت را افزایش داده است. در این میان بحران تراکم نفوس در بزرگ‌شهرها، کمبود زیربنا و عرضه خدمات ناچیز، دغدغه‌ی اصلی دولت و ملت است. حالا وزارت شهرسازی و مسکن، برای چاره‌جویی و سامان‌بخشی این وضعیت، چهارمین دور کنفرانس ملی شهری را در کابل برگزار کرده است. این کنفرانس سه‌روزه با شعار «پیش به سوی شهرهای پایدار» از روز شنبه 27عقرب آغاز و تا دوشنبه 29عقرب ادامه یافت.
اهداف چهارمین دور کنفرانس ملی، استفاده از یافته‌های پژوهشی در بهبود وضعیت شهری، ایجاد هماهنگی میان نهادهای اجرایی و عملی، راهکار برای بیرون رفت از وضعیت فعلی و توجه به خدمات شهری است.
رییس جمهور غنی که از سخنرانان اصلی این کنفراس بود، در مورد مسایل مختلف کشور صحبت کرد. از جمله او از ایجاد دادگاه ویژه‌ی رسیدگی به پرونده‌‌ی غصب زمین خبر داد و از انتقال و ساخت مجموعه‌ی اداره‌های دولتی در سال آینده در ساحه‌ی دارالامان کابل سخن گفت:«روی ایجاد محکمه‌ی خاص غصب زمین تصمیم گرفته شده است و شورای عالی حاکمیت قانون آن را جدا تعقیب می‌کند. تمام قضایای غصب زمین به شکل یک‌باره به استره‌محکمه(دادگاه عالی) پیش می‌شود. غصب زمین دولتی تابع مدت نیست و همه‌ی آن پس گرفته خواهد شد.»
غضب زمین و ساخت‌وسازهای بی‌رویه از جمله چالش‌های است که از گذشته‌ی دور تا حالا، جلوی آن گرفته نشده است. سخن‌گوی وزارت شهرسازی می‌گوید که اقدام‌های امیدوارکننده‌یی در این زمینه انجام شده و در درازمدت دست غاصبان زمین را کوتاه خواهند کرد: “در دو سال اخیر ما مانع غضب زمین شده‌ایم. همین که با شهرداری‌ها هماهنگ شدیم، چون در گذشته هماهنگی نبود و شهرداری‌ها از طرف خود مجوز می‌داد برای ساخت و سازها و وزارت شهرسازی برای خود. همین کار باعث شده بود که دست غاصبین باز شود. اما این مسئاله بسنده نبود ما می‌خواستیم این کار را به‌طور بنیادی حل بکنیم. به همین خاطر رفیتم کار قانون شهرسازی افغانستان را تمام کردیم و در ماه سنبله امسال این قاون تصویب و توشیح شد. در این قانون تمام امور شهری و امور استملاک زمین، همه تعریف شده و بحث تخلفات شهری هم تعریف شده است. براساس این قانون ما حالا می‌توانیم به‌طور سیستماتیک و دقیق از غضب زمین در افغانستان جلوگیری بکنیم. این اقدام نهایت بنیادی و سیستماتیک بود که پس از چند دهه کار، آن را نافذ کردیم.”
آقای غنی هم‌چنان به مسایل مهم دیگری نیز اشاره کرد. از جمله تأمین انرژی برق و بحران مدیریت آب: ” تامین برق با قرارداد یک هزار میگاوات برق با ازبکستان بهبود می‌یابد. مشکل آب به عنوان بدترین میراث و عدم مدیریت فکری، برای ما باقی مانده است و کابل و برخی دیگر ولایات بحران مدیریتی آب دارند که اخیراً مطالعاتی در حوزۀ حل مشکل آب صورت گرفته است و کابل با بهره برداری از بند آب، دیگر به مشکل آب دچار نخواهد بود. شما شاهد شروع کار اعمار بند آب برای کابل خواهید بود که آب کابل را تنظیم کند و برای همیشه دریای کابل آب داشته باشد.”
رییس جمهوری، کسر موازنه تجارت و اتکای بیش‌ازحد به کالاهای واردتی را “بزرگ‌ترین تراژیدی” خواند و بر تولید داخلی تاکید کرد: ” تراژدی امروز ما چیست؟ کل شهرهای ما از نگاه پوشاک به واردات خارجی متکی است، در حالی که هزارها سال فرهنگ شهری داشته‌ایم که در آن ارتباط شهر و ده به خاطر تولید و مصرف وجود داشت. حتا میوه و سبزی خود را از خارج وارد می‌کنیم.”
هم‌زمان با این وزیر شهرسازی و مسکن از عضویت افغانستان در شورای عالی شهری جهانی سخن گفت و بر اهمیت آن در بهبود وضیت شهری تاکید کرد.
سخن‌گوی این وزارت، نیلوفر لنگر در مورد اهمیت عضویت افغانستان در این شورا می‌گوید: “سازمان هبیتات یک بخش سازمان ملل است که در قسمت مسکن کار می‌کنه. ما تاهنوز عضو شورای تصمیم‌گیرنده نبودیم. حالا با رأی‌گیری، کاندید شدیم بعد رأی بدست آوردیم که توانستیم عضویت دایمی این شورا را داشته باشیم. اهیمت‌اش این است که ما حالا تصمیم‌گیرنده هستیم در مورد این که جامعه‌ی جهانی در افغانستان به ویژه در قسمت امور شهری و مسکن‌سازی چه کارهای انجام بدهد. تا هنوز ما فقط استفاده‌کننده امکانات بودیم یعنی تصمیم گیرنده نبودیم.”
افزایش کوچ خانواده‌ها از روستا به شهر، بی‌جاشدگان داخلی و سرازیر شدن 1.1میلیون مهاجر افغان عمدتا از ایران و پاکستان در سال 2016 سبب کمبود مسکن و افزایش قیمت آن در بزرگ‌شهرها شده است.
سعادت منصور نادری، وزیر شهرسازی و مسکن با اشاره به این مسایل می‌گوید: “ما برای رفع نیازمندی‌های آنی و عاجل هموطنان خویش به مسکن، به حداقل ۱،۵ الی دو میلیون واحد مسکونی جدید ضرورت داریم.”
سخن‌گوی وزارت شهرسازی و مسکن می‌گوید که این وزارت برنامه‌های قرضه‌دهی دراز مدت به مردم برای ساخت مسکن و ایجاد صندوق وجهی مسکن را برای رسیدگی به این وضعیت روی دست دارند: “در حال حاضر ما به 2 میلیون مسکن در افغانستان نیاز داریم. و جدا از این دو میلیون، ما سالانه 48هزار مسکن دیگر نیز نیاز داریم. ما حالا در چند مورد برنامه داریم: یکی این که حمایت جامعه‌ی جهانی را بدست بیاریم که یک حمایت فراگیر و همه جانبه شود. و دوم، ما پروسه‌هایی را زمینه‌سازی بکنیم که مردم مسکن بسازن و مسکن بدست بیارن. در این قسمت: قرضه‌های رهنی که به زودی فعال خواهد شد که بر اساس آن مردم می‌توانند از بانک ملی افغانستان قرضه بگیرند تا خانه‌یی شان را بسازند و در مدت 15تا 20سال دوباره قرضه‌های شان را پرداخت کنند. و دیگر برنامه سیستم ملی مسکن است که بر اساس آن یک صندوق وجهی برای مسکن آماده میشه که دولت افغانستان، نهادهای کمک کننده بیرونی و مردم در این صندوق کمک می‌کنند که ما بر اساس نیاز در گوشه گوشه افغانستان باتوجه به وضعیت اقتصادی، جغرافیایی و اجتماعی مسکن‌سازی می‌کنیم.”
خانم لنگر می‌افزاید که کار ساخت شماری پروژه‌های بزرگ مسکن‌سازی پایان یافته و کار ساخت برخی پروژه‌های جدید نیز به زودی آغاز خواهد شد: “در حال حاضر، کارهای که جریان داره: شهرک امارات با 3330 واحد مسکونی آماده‌ی افتتاح است. 1400واحد مسکونی از طرف کشور چین در کابل ساخته میشه که تا دو سه ماه آینده کار ساخت آن آغاز خواهد شد. در 28نوامبر کار ساخت یک هزار واحد مسکونی در کابل از طرف کشور قطر آغاز میشه. کار چهار پروژه‌ی بزرگ مسکن‌سازی دیگر برای مهاجران در کابل، بلخ، جلال آباد و کندز جریان داره.”
بحران تراکم نفوس، نبود زیربناهای کافی و ناچیزی عرضه خدمات شهری در شهرهای بحران‌زده کشور و به‌ویژه کابل، حکومت را ناگزیر ساخته تا کاری انجام دهد، هرچند کوچک. سخن‌گوی وزارت شهرسازی می‌گوید که تنها راه مدیریت این بحران توسعه‌ی شهرها است: “بحران تراکم نفوس، با توسعه دادن شهر، مدیریت می‌شود. حالا ما برای بزرگ شهرهای افغانستان و به ویژه کابل که با انفجار جمعیت رو‌به‌رو است، برنامه‌هایی برای توسعه در نظر داریم. برنامه‌های که کابل را به اطراف توسعه بدهیم. همین طور در هرات، جلال آباد ، مزار. مثلا در کابل در شکر دره، ده سبز، محمدآغه پروژه گرفتیم تا شهرها را به اطراف توسعه بدهیم و از تراکم نفوس در مرکز شهر جلوگیری کنیم.”
هرچندی که آقای غنی در آغاز چهارمین دور کنفرانس ملی شهری گفته بود که “کنفرانس‌ها نباید تشریفاتی بل‌که باید دارای بحث سازنده باشند” حالا این که دستاآوردهای سه دورگذشته‌ی این کنفرانس چه بوده و از حرف تا عمل چه چیزی انجام یافته، خانم لنگر می‌گوید: “دور اول کنفرانس شهری 13سال قبل برگزار شد. ما خیلی گسترده در این مورد کار کردیم اما ساحه تخریب و کمبود و نابرابری به حدی زیاد است که هرمقداری کار کنیم بازم به چشم نمی‌آید. در بخش مسکن ما در سه سال گذشته در حدود 30هزار واحد مسکونی را در افغانستان ساخته‌ایم. و این به این معناست که ما در راستای چالش‌های که در این کنفرانس‌ها مطرح شده کار کردیم عملا. در قسمت فاضلاب شهری کار کردیم و برای کابل طرحی را ساختیم که عملا اجرا شده و تا پایان سال 97 نخستین تصفیه‌خانه بزرگ شهری عملا به کار آغاز می‌کنه. در خصوص آب آشامیدنی در دوردست‌ترین ولایت‌ها مثل غور، بادغیس، غزنی ما شبکه‌های آب‌رسانی را منتقل کردیم که کار هر کدام تا حدی پیش رفته. در خصوص ماسترپلان‌های شهری، در حدود ده ماسترپلان شهری را بازنگری کردیم.”
نخستین دور کنفرانس ملی شهری در دوران ریاست جمهوری حامد کرزی با هدف شناسایی مشکلات شهری در سال 1381 در کابل برگزار شد. دومین و سومین دور این کنفرانس به ترتیب در سال‌های 1394 و 1395 برگزار شد.
