عابرشایگان
پس از رسوایی‌های بزرگ در انتخابات 2014 و بن بست سیاسی، گزینه‌ی اصلاحات نظام انتخاباتی به‌طور جدی پیش کشیده شد. از آن پس حکومت وحدت ملی متعهد به اصلاح نظام انتخاباتی شد. برای این منظور کمیته‌ی گزینش به فرمان رییس جمهور غنی تشکیل شد و اعضای کمیسون‌های انتخاباتی با چک‌وچانه‌های زیاد انتخاب شدند. اما این پایان ماجرا نبود؛ جنجال‌ها، اتهام‌زنی‌ها و مشکلات در درون کمسیون‌های انتخاباتی بالا گرفت. اعضای کمیسیون انتخابات و کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی تا هنوز هم به سر و کله‌ی هم می‌زنند و اختلافات درون سازمانی در نهادهای انتخاباتی جریان دارد. قرار است انتخابات پارلمانی و شوراهای محلی به‌طور هم‌زمان برگزار شود؛ التبه انتخابات پارلمانی پس از 3سال تعویق و شوراهای محلی برای نخستین بار. 16 سرطان سال آینده، زمان مشخص شده‌ی برگزاری انتخابات است. حالا که زمان برگزاری انتخابات اعلام شده، تردیدهای جدی نسبت به برگزاری انتخابات در زمان معین شده، وجود دارد. تردیدهایی که از تاخیر زمان برگزاری انتخابات گرفته تا گزینه‌ی بدیل انتخابات حرف می‌زند. مهم‌ترین نگرانی جامعه‌ی جهانی، جریان‌های سیاسی داخلی و مردم افغانستان، شفافیت و بدترشدن انتخابات 97 از انتخابات 93 است. مداخله‌ی حکومت، مافیاهای سیاسی و اقتصادی در کمیسیون‌های انتخاباتی و بی‌اعتمادی مردم به این کمیسیون‌ها، تنها یک روی سکه است. روی دیگر آن ناتوانی و نبود ظرفیت لازم در کمیسون‌های انتخاباتی برای برگزاری و مدیریت انتخابات پیش‌رو است که به‌گونه‌ای جدی مردم و جریان‌های سیاسی مطرح را در افغانستان نگران ساخته است.
برنامه‌ی سیاه و سفید شبکه‌ی “طلوع نیوز” با گردانندگی سمیع مهدی این نگرانی‌ها را با مسوولان فعلی و پیشین نهادهای انتخاباتی(عزیزالله آریایی رییس کمیسیون شکایات انتخاباتی، وسیمه بادغیسی عضو و سرپرست کمیسیون مستقل انتخابات و فضل احمدمعنوی رییس پیشین کمیسیون مستقل انتخابات) و مقام‌های مطرح حکومت پیشین و جریان‌های برجستهی سیاسی فعلی(عمرداوودزی، رحمت الله نبیل) به بررسی گرفته است. اعتماد سازی مردم نسبت به نهادهای انتخاباتی، شفافیت در برگزاری انتخابات سال آینده، مداخله‌ی حکومت و مافیاهای سیاسی و اقتصادی به کمیسیون‌های انتخاباتی، مشکلات درون سازمانی کمیسیون‌ها و الکترونیک‌سازی روند انتخابات، مهم‌ترین محور این بحث است که به آن پرداخته می‌شود:
انتخابات در سال آینده برگزار می‌شود؟
با توجه به چالش‌های که در نهادهای انتخاباتی وجود دارد، دورنمای برگزاری انتخابات هنوز هم مبهم است. عمر داوودزی، عضو رهبری شورای حراست و ثبات و وزیر امور داخله‌ی حکومت پیشین، می‌گوید که گزینه‌ای بدیل به جای انتخابات وجود ندارد و انتخابات باید در زمان تعیین شده، برگزار شود. او اما از برگزاری انتخابات براساس تقویم اعلام شده، امیدوار نیست: “ما طرف‌دار برگزاری انتخابات براساس زمان بندی کمیسیون هستیم. 16 یا 18 جریان سیاسی دور هم گیردآمده‌اند و یک شورا را به نام شورای تفاهم، یک اتحاد و یک ائتلاف ساخته‌اند و یک موضع واحد گرفتند که ما 8 ماه به کمیسیون و حکومت فرصت دادیم اما نشانه‌ای ندیدیم که حکومت و کمیسیون، انتخابات را در 16سرطان برگزار کند.”
همین‌طور، فضل‌احمد معنوی، رییس پیشین کمیسیون انتخابات(پیش از ریاست یوسف نورستانی) می‌گوید که کمیسیون‌های انتخاباتی، توانایی برگزاری انتخابات را در سال آینده نخواهند داشت: “من باور ندارم که انتخابات در زمان معینه برگزار شود و اگر هم برگزار شود نتیجه‌ی آن وحشت‌ناک‌تر از گذشته خواهد شد.”
وسیمه بادغیسی، عضو و سرپرست کمیسیون انتخابات، با تردید می‌گوید: در صورتی که دولت و جامعه‌ی جهانی از کمیسیون‌ها حمایت کند، این کمیسیون‌ها، توانایی برگزاری و مدیریت انتخابات را در سال پیش‌رو خواهند داشت.
هم‌زمان با این، رحمت‌الله نبیل، عضو رهبری جریان سیاسی “محور” و رییس پیشین امنیت ملی افغانستان با استناد به گفته‌های نماینده سازمان ملل(تدامیچی یاماموتو معاون سیاسی نماینده خاص سرمنشی سازمان ملل متحد در افغانستان)، نهادهای ناظر بر شفافیت انتخابات و جریان‌های سیاسی، می‌گوید انتخابات در سال آینده، برگزارشدنی نیست: “نماینده‌ی سازمان ملل متحد، آقای یاماتو در تاریخ 25سبتمبر گفت که ما شک داریم که انتخابات شفاف و به وقت‌اش برگزار شود. 12 جریان سیاسی به توانایی کمیسیون‌ها شک دارند. نهادهای ناظر بر سلامت و شفافیت انتخابات بر ظرفیت و تونایی کمیسون‌ها و اراده‌ی حکومت در برگزاری انتخابات شک کردند. سروی که فیفا کرد، نشان داد که تنها 29 درصد مردم به کمیسیون‌ها اعتماد دارند. جامعه‌ی مدنی شک کرد. شورای ملی و نخبگان سیاسی و مقامات پشین شک دارند.”
دخالت و شفافیت
شک و تردیدها مبنی بر استعفای خودخواسته‌ی رییس کمیسون انتخابات یا برکناری جبری او از سوی حکومت هنوز پا برجاست. اعضای کمیسیون انتخابات می‌گویند که به دلیل عملکرد ضعیف نجیب الله احمدزی، پنچ تن از اعضای این کمیسیون رای به برکنار او دادند. اما گزارش‌ها و ادعاهایی وجود دارد که رییس جمهور غنی، او را مجبور به استعفا کرده است. آقای نبیل هم‌سو با آقای معنوی می‌گوید که به دلیل فشار حکومت بر کمیسیون، او از سمت‌اش کنار رفته است: “اول از بلندپایگان حکومت برایش تماس گرفته وقتی او قبول نکرده و خواستار دیدار رییس جمهور بوده، باز خواسته شده. حتا من شک دارم که ماده‌های همین ورق را که قانونی ترتیب کرده، معاون دوم رییس جمهور ساخته باشه. حکومت اعضای کمیسیون را در وقت‌های مختلف می‌خواهد و بعد برایش می‌گه که همین راه‌حل است و جالب این است که همین پنج نفر چندی پیش همان نخبه‌ترین و کارفهم‌ترین خود را رییس کمیسیون انتخاب کردن. دفعتا از او دل سرد می‌شن که نه تنها او راعضو کمیسیون نمی‌پذیرند که او را رخصت هم می‌کنند. فکر می‌کنم این یک شوخی است با دموکراسی و با آینده‌ی مردم افغانستان.”
فضل احمد معنوی می‌گوید که رییس جمهور به اعضای کمسیون انتخابات هشدار داده که یا رییس این کمیسیون را برکنار کیند و یا هم همه‌ی اعضا برکنار می‌شوند: “رییس جمهور به کمیسیون گفته که یا نجیب الله احمدزی استعفا بده یا همه دسته جمعی برکنار می‌شین.”
او می‌گوید که کمیسیون‌های انتخاباتی و حکومت وابستگی متقابل دارند و هم‌زمان با این حکومت از طریق شورای امنیت به تصمیم‌گیری‌های کمیسیون مداخله می‌کند: “به اندازه‌ی که حکومت حرص مداخله در کمیسیون را دارد به همان اندازه کمیسیون حرص وابستگی به حکومت دارد. من دقیقا خبر دارم که وقتی کمسیون شکایات انتخاباتی تصمیمی می‌گیرد، شورای امنیت میاید و از یک جریان حمایت می‌کند و فشار وارد می‌کند.”
آقای داوودزی هم می‌گوید که آن‌ها به حکومت و شفافیت انتخابات آینده اطمنان ندارند: “ما از شفافیت انتخابات آینده مطمیین نیستیم. چون ما به حکومت شک داریم و به اراده‌ی حکومت شک داریم. ما به مداخله‌ی حکومت در کیمسیون‌ها شک داریم و انتقاد. حکومت کمیته‌ی گزینش را بدون مشوره‌ی دیگران ساخت. بی اتفاقی و تعصبی که در حکومت وجود داشت به کمیسیون‌ها هم سرایت کرده. وقتی رییس کمیسیون در زمان استعفایش بگوید که از انتخابات آینده توقعی نداشته باشید، ما چگونه از شفافیت انتخابات اطمنان داشته باشیم.”
در همین حال، وسیمه بادغیسی، سرپرست کمیسیون انتخابات با رد همه‌ی اتهام‌های وارده، می‌گوید که کمیسیون شفاف است و پخش خبرهای اختلافات درونی کمیسیون، گویای شفافیت در کمیسیون انتخابات است.
مشکلات و اختلافات درون سازمانی کمیسیون‌ها
معاذالله دولتی، در ماه سنبه و ملیحه حسن پیش‌تر از آن، در ماه اسد، پرده از اختلافات شدید در کمیسیون‌های انتخاباتی برداشتند. آن‌ها مدعی شدند که تصمیم‌ها در کمیسیون انتخابات به گونه‌ی مخفیانه گرفته می‌شود و شماری از اعضای این کمیسیون به حاشیه رانده شده‌اند.
هم‌زمان با این، عزیز آریایی رییس کمیسیون رسیدگی به شکایات انتخاباتی می‌گوید که اعضای اجرایی این کمیسیون با تصمیم‌گیری‌های آن‌ها مخالف می‌کنند. به گفته‌ی او این مخالفان اجرایی از اعضای پیشین و دارای حمایت سیاسی است: “افرادی در درون کمیسیون است که به نحوی زمینه را برای سبوتاژ انتخابات فراهم می‌کنه. ایجاب می‌کرد که این‌ها را از کمیسیون بیرون بسازیم و کمیسیون را شفافیت بیشتر بسازیم. پنج تن را که برکنار کردیم به فیصله‌ی اکثریت اعضا بود که هنوزم میایند و کارهای ما را سبوتاژ می‌کنند. وظیفه ارگان‌های عدلی و قضایی است که به آن رسیدگی کنند.”
همین‌طور سرپرست کمیسیون انتخابات می‌گوید که در بدنه‌ی اجرایی این کمیسیون مشکل وجود دارد. او به رییس دبیرخانه‌ی این کمیسیون اشاره می‌کند که به‌طور شفاهی از سوی رییس جمهور برکنار شده است. به گفته‌ی او آقای وریماچ با فیصله‌ی پنج عضو این کمیسیون هم برکنار شده است اما او هنوز هم به کارش ادامه می‌دهد: “مشکل در بدنه‌ی اجرایی است. همین تحولاتی هم که آمده به دلیل مقاومت در برابر تصمیم کمیسیون بوده. وقتی ما فیصله‌ای می‌کنیم، فرستادن مکتوب و بخش اجرایی آن به دوش دبیرخانه‌ی کمیسیون است که اجرا نمی‌شود.”
ملیحه حسن هم به چالش‌های درون کمیسیون انتخابات اشاره می‌کند و می‌گوید که رییس دبیرخانه‌ی این کمیسیون نسبت به تصمیم‌های اعضای کمیسیون بی‌اعتنا است و عملکرد خودسرانه دارد.
انتخابات الکترونیکی یا سنتی
در آغاز روند اصلاحات نظام انتخاباتی، حرف از الکترونیک کردن انتخابات به میان آمده بود. آن هم نه فقط به منظور مدرن کردن سیستم انتخابات، بل‌که به هدف ایجاد شفافیت بیشتر. حالا اما کمیسیون انتخابت از ناگزیری‌هایی حرف می‌زند که احتمال الکترونیک کردن انتخابات را در سال 97 به صفر تقرب می‌دهد. سرپرست کمیسیون انتخابات می‌گوید که در انتخابات پیش‌رو ممکن است در تهیه فهرست رای‌دهندگان از سیستم الکترونیک استفاده شود: “الکترونیک‌کردن انتخابات و بایومتریک رای‌دهندگان جز برنامه‌های ما است. اما به اندازه‌ی کافی حکومت و جامعه‌ی جهانی از طرح ما حمایت نکرده. ما الکترونیک کردن انتخابت را در برنامه‌های بلندمدت خود داریم و در انتخابات 2019 از آن استفاده می‌شه.. ممکن است در انتخابات 97 ما در تهیه فهرست رای‌دهندگان از سیستم الکترونیک به طور قسمی استفاده کنم اما به‌طور مکمل، امکان آن ضعیف است.”
افشای رسوایی‌های انتخابات 2014
در انتخابات ریاست جمهوری سال 2014، دسته‌ی انتخاباتی عبدالله، تیم انتخاباتی رییس جمهور غنی و مسوولان ارشد کمیسیون‌های انتخاباتی را در تخلفات گسترده انتخاباتی متهم کرد. این مسئله تا جایی اوج گرفت که انتخابات افغانستان به بن بست برخورد و وارد بحران سیاسی شد که سرانجام با پادرمیانی ایالات متحده‌ی امریکا، از دل آن حکومت وحد ملی به میان آمد. حالا که از آن ماجرا در حدود سه سال می‌گذرد، مقام‌های ارشد پیشین پرده از تخلفات سازماندهی شده‌ی انتخاباتی برمی‌دارند. رحمت‌الله نبیل که سمت ریاست امنیت ملی آن زمان را به عهده داشت می‌گوید که به اضافه‌ی مداخلات سازمان‌های استخباراتی منطقه، با اشاره به دسته انتخاباتی “تحول و تداوم” می‌گوید که این تیم در تخلفات گسترده‌ای دست زده است؛ از جمله فروختن املاک به گروه‌های اقتصادیی که حامی نامزد این دسته بوده، تعبیه ماشین‌های چاپ کارت و پیش‌فروش کردن قراردادها: “در انتخابات 2009 میان رییس جمهور کرزی و یکی از نامزدان انتخابات 2014 تعهداتی به میان آمد که در انتخابات 2014 شما نامزد می‌باشید. و بر اساس آن بعضی پروسه‌های ملی زمینه سازی شد. یک پروسه کامپاینی به وجود آمد به نام پروسه‌ی انتقال مسوولیت امنیتی از نیروهای خارجی به نیروهای افغان. این پروسه نه بر اساس تحلیل و نه بر اساس دستاوردها. اگر می‌بود ما حالا محتاج پس آمدن نیروی بیرونی نمی‌بودیم. پول استخبارات خارجی در کمپاین‌های ما مصرف شد. جایدادهای مردم پیشاپیش فروخته شد. قراردادها پیشاپیش وعده داده شد. ماشین‌های چاپ کارت در وزیر اکبرخان مانده شد و از طرف افراد بلندرتبه به خانه‌های مقام‌های فعلی حکومت که در انتخابات مداخله می‌کنند، منتقل شد. ما همه‌ی این‌ها را به رییس جمهور وقت، مشاور امنیت ملی، اعضای شورای ملی و رییس کمیسیون انتخابات گزارش دادیم.”
عمر داوودزی که آن زمان سمت وزارت امور داخله را عهده دارد بود، با تایید سخنان آقای نبیل، از وارد شدن به جزییات این رسوایی خودداری می‌کند: “من حرف‌های نبیل را رد نمی‌کنم ولی نمی‌خواهم به خاطر منافع مردم افغانسان وارد جزییات شوم.
او از پاسخ گفتن در مورد تقلب‌های انتخابات 2014 که خود شاهد آن بوده و مسوولیت جلوگیری آن را نیز داشته، طفره رفت و از مردم عذز خواهی کرد.