هافینگتن پست/محمد شفیق همدم
ترجمه: جلیل پژواک
سلاح‌های کشتار جمعی، تروریسم و جنایات فراملی از تهدیدات اصلی برای امنیت جهانی‌اند. مکان‌های بسیاری در جهان وجود دارند که ممکن است سلاح‌های کشتار جمعی و تروریسم را به‌عنوان یک تهدید فوری نشناسند، اما جنایت فراملی در همه‌جا یک تهدید فوری است. مواد مخدر غیرقانونی هر جامعه‌یی را زیر تهدید قرار داده و سالانه جان هزاران نفر را در سراسر جهان می‌گیرد. متاسفانه، افغانستان حدود 85درصد کل تریاک جهان را تولید می‌کند. بنابراین، مواد مخدر غیرقانونی نه‌تنها مسأله‌یی برای امنیت ملی افغانستان است بلکه باید نگرانی جهانی نیز باشد. مبارزه با مواد مخدر همان‌قدر مهم است که جنگ با تروریسم.
تنها تهدید در افغانستان، شورش‌گری و تروریسم نیست. فساد، استخراج غیرقانونی معادن و مواد مخدر غیرقانونی، محرک‌های ناامنی و بی‌ثباتی هستند. ایالات متحده و دولت افغانستان با درک ارتباط و سطح تهدیدات ناشی از مواد مخدر، اخیرا عملیات مشترک هوایی را علیه آزمایشگاه‌های پروسس هرویین در افغانستان، راه‌اندازی کرده‌اند. در 15 سال گذشته، جامعه‌ی جهانی و دولت افغانستان روش و رویکرد‌های مختلفی را برای مقابله با مواد مخدر غیرقانونی و مخدرات در پیش گرفته‌اند اما، آن‌ها شکست خورده و از زمان سقوط رژیم طالبان در سال 2001، محصول تریاک در این کشور 4864 درصد افزایش یافته است. بر اساس گزارش دفتر مواد مخدر و جرایم سازمان ملل متحد (UNODC)، در سال 2001 افغانستان 185 تُن تریاک تولید کرده، اما در سال 2017، تولید تریاک به 9 هزار تُن افزایش یافته است.
بزرگ‌شهرهای ثروت‌مند ایالات متحده و اروپا، گران‌ترین بازار برای محصولات مخدر هستند. برآورد جهانی مصرف مواد مخدر در گزارش مواد مخدر 2017 سازمان ملل متحد از سال 2015، نشان می‌دهد که 255 میلیون نفر مواد مخدر غیرقانونی استفاده می‌کنند و این پدیده (مواد مخدر غیرمجاز) سالانه جان 190 هزار نفر را می‌گیرد. کشت، پروسس، قاچاق و بیزنس مواد مخدر در مارکیت سیاه، افراد زیادی را -بیشتر از مصرف‌کنندگان مواد مخدر- کشته است. بر اساس گزارش سال 2017 مواد مخدر اروپا، در سال 2015 در مجوع 8441 نفر در اروپا، بر اثر مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر جان خود را از دست داده‌اند. و بر اساس گزارش مرکز ملی آمار صحت ایالات متحده و گزارش مرکز کنترل و پیش‌گیری بیماری‌ها (CDC)، در سال 2016 بیش از 64 هزار امریکایی به‌خاطر مصرف بیش‌ازحد مواد مخدر جان خود را از دست داده‌اند. از این جهت، مواد مخدر در جهان غرب، بیشتر از حملات تروریست‌ها جان انسان‌ها را می‌گیرد.
تمام سه قوه‌ی دولت افغانستان، منابع و نهادهای تخصصی را برای مبارزه با مواد مخدر اختصاص داده‌اند. قوه‌ی مقننه و مجریه دو کمیته برای این موضوع دارند. سیستم قضایی نیز دادگاه ویژه‌یی که به‌نام مرکز عدلی و قضایی مبارزه علیه جرایم مسکرات و مواد مخدر یا CJTF یاد می‌شود، دارد. در قوه‌ی مجریه دفتر رییس‌جمهور، شورای امنیت ملی، وزارت مبارزه با مواد مخدر و معینیت مبارزه با مواد مخدر در وزارت امور داخله برای مبارزه با کشت خشخاش و نیز مواد مخدر غیرقانونی، تلاش می‌کنند.
سیگار یا بازرس ویژه‌ی امریکا برای بازسازی افغانستان، گزارش داده است که ایالات متحده از سال 2002 تا 31 مارچ 2017، 8.5 میلیارد دالر برای مبارزه با مواد مخدر در افغانستان، فراهم کرده است. اتحادیه‌ی اروپا، بانک جهانی، سازمان ملل متحد و بسیاری از دونران دیگر نیز، صدها میلیون دالر را در این جنگ مصرف کرده‌اند. هزاران تن از نیروهای شجاع امنیتی افغانستان در مبارزه علیه مواد مخدر جان خود را از دست داده‌اند، اما تاکنون، همه‌چیز ناکام و شکست‌خورده است.
در حدود بیش از بیست نهاد سازمان ملل متحد در افغانستان وجود دارند. با این‌حال، فقط تعدادی از این نهادها به تلاش‌ها برای مبارزه با مواد مخدر کمک می‌کنند، اما عمدتا UNODC علیه مواد مخدر در افغانستان کار می‌کند. این نهادهای سازمان ملل متحد نیز در دست‌یافتن و پیش‌نهادن کدام سیاست یا استراتژیِ که به دولت افغانستان در امر مبارزه با مواد مخدر کمک کند، ناکام بوده‌اند.
برای تولید یک کیلوگرام هروئین، 16.7 کیلوگرام تریاک نیاز است و قیمت خیابانی یک کیلوگرام هروئین در جهان غرب، نزدیک به 1.5 میلیون دالر است. در افغانستان قیمت میان‌گین یک کیلوگرام تریاک خشک در سال 2017، 155 دالر است. تفاوت عمده در هزینه و قیمت‌ها، و افزایش تقاضای تریاک در بازار بین‌المللی نیز یکی از دلایل اصلی افزایش کشت خشخاش در افغانستان است.
گزارش UNODC از سال 2016 نشان می‌دهد که افغانستان در حدود 4800 تن تریاک تولید کرده است و پول مواد مخدر غیرقانونی 16 درصد تولید ناخالص داخلی کشور را تشکیل داده و ارزش آن بیش از دو-سوم کل سکتور زراعت بوده است. این اقتصاد غیرقانونی، 57 درصد درآمد سالانه‌ی خانوار کشاورزان افغانستان را تشکیل می‌دهد. در سال جاری، محصول تریاک دو برابر سال 2016 شده است.
گزارش اخیر ناتو در این مورد نشان می‌دهد، که شورشیان طالبان سالانه 200 میلیون دالر را از تریاک به‌دست می‌آورند که تقریبا 60درصد درآمد مجموعی این گروه است. موتور جنگ در افغانستان، از این پول تغذیه می‌کند. نیروهای ناتو گزارش داده‌اند که حدود 400 تا 500 آزمایشگاه پروسس مواد مخدر در سراسر افغانستان وجود دارد. در نوزدهم نوامبر 2017، تنها در طی یک روز عملیات مشترک هوایی ایالات متحده و دولت افغانستان، هشت کارخانه‌ی مواد مخدر غیرقانونی در ولایت جنوبی هلمند، توسط نیروهای ائتلاف هدف قرار گرفته و نابود شده‌اند. این بزرگترین کارزار هوایی مشترک علیه چنین کارخانه‌ها و آزمایشگاه‌هایی بود که در آن هواپیماهای A-29 Super Tucano از قوای هوایی افغانستان، و بمب‌افگن‌های B52 و جنگنده‌های تاکتیکی F22 از قوای هوایی ایالات متحده، بمب‌های عظیمی را روی این آزمایشگاه‌ها پرتاب کردند. این عملیات نشان‌دهنده‌ی تعهد قوی دولت افغانستان و حمایت بی‌سابقه‌ی ایالات متحده در امر مبارزه با مواد مخدر غیرقانونی است.
در عراق، نیروهای ائتلاف پالایشگاه‌های نفت و کاروان تانکرهای سوخت دولت اسلامی عراق و شام یا گروه داعش را هدف قرار می‌دادند. نفت یکی از منابع اصلی درآمد داعش بود و هدف قراردادن این منبع، داعش را بسیار زیاد تضعیف کرده است. از این جهت، هدف قراردادن کارخانه و آزمایشگاه‌های مواد مخدر در افغانستان، مطمئنا شورشیان، تروریست‌ها و مافیا را تضعیف خواهد کرد، اما ممکن است روی مزارع خشخاش تاثیری نداشته باشد.
خشخاش برای بسیاری از کشاورزان افغانستان، جایگزینی است برای بقا. با این‌حال، بدون در نظرگرفتن یک جایگزین برای خشخاش –به‌منظور امرار معاش- فقط ریشه‌کن کردن خشخاش ممکن است در بلندمدت عواقبی به‌دنبال داشته باشد که این عواقب ممکن است شامل پیوستن بیشتر کشاورزان به شورشیان طالبان برای دفاع از مزارع‌شان نیز شود. هدف قراردادن این کارخانه‌ها، تاثیر قابل‌توجهی در پروسس تریاک خواهد داشت، اما ممکن است تاثیر بسیار کمی روی کشت خشخاش داشته باشد؛ از این‌جهت که این دو فرآیند از هم متفاوت‌اند.
در 16 سال گذشته، دولت افغانستان و جامعه‌ی بین‌المللی از روش‌های متعددی، از جمله ارائه‌ی جایگزین برای کشاورزی و ریشه‌کن کردن کشت خشخاش استفاه کرده است. اما همه‌ی این گزینه‌ها، به‌خاطر فساد گسترده، عدم وجود یک سیاست جامع و منابع محدود، شکست خورده‌اند.
افغانستان هزاران مایل مرزهای باز با پاکستان، ایران و سه کشور آسیای میانه دارد. از این‌جهت، قاچاق مواد مخدر به آزمایشگاه‌ها و کارخانه‌های پروسس مواد مخدر در کشورهای همسایه، خیلی دشوار نیست. بنابراین، هدف قراردادن این کارخانه‌ها در افغانستان می‌تواند یکی از عناصر مبارزه با مواد مخدر باشد. ارائه‌ی یک جایگزین برای خشخاش، مبارزه با فساد، اصلاحات در نظام قضایی و اصلاحات در بخش امنیتی، رکن‌های اصلی و ضروری برای پایان دادن به مواد مخدر غیرقانونی است؛ پدیده‌یی که عامل اصلی جنگ در افغانستان است. بنابراین، بهتر است که بیشتر روی علت تمرکز شود تا علامت.