عابر شایگان
قرار بود در انتخابات پارلمانی سال آینده، از فن‌آوری‌های نوین الکترونیکی استفاده شود؛ شیوه‌‌یی که بتواند هم شفافیت فرایند برگزاری انتخابات را تضمین کند و هم اعتماد از دست‌رفته‌ی مردم را برگرداند. اما حالا این شیوه پس زده شده و طرح جدیدی روی دست گرفته شده است، طرحی که به گمان بسیاری‌ها، در شیوه‌ی برگزاری انتخابات آینده از انتخابات گذشته، تفاوت چندانی نمی‌آورد.
به‌تازگی کمیسیون مستقل انتخابات از طرح جدیدی خبر داده که قرار است بر اساس آن فهرست رای‌دهندگان تهیه شود، طرحی که بر بنیاد آن اداره‌ی مرکزی ثبت احوال نفوس، ده میلیون شناس‌نامه برای شهروندانی توزیع می‌کند که هنوز این سند هویتی را ندارند.
حالا از شهروندان تا کارشناسان و نهادهای ناظر بر روند انتخابات، از این طرح انتقاد می‌کنند، انتقادی که اغلب بر عنصر شفافیت، تخلفات و قابل اجرا نبودن این طرح استوار است.
نعیم ایوب‌زاده، رییس اجرایی بنیاد انتخابات شفاف افغانستان (تیفا) می‌گوید که طرح تهیه‌ی فهرست رای‌دهندگان براساس شناس‌نامه‌ی کاغذی معتبر نیست و کمکی به شفافیت فرایند برگزاری انتخابات نمی‌کند: «این طرح اول این‌که زیاد عملی نیست و دوم این‌که برمنای واقعیت‌های جامعه‌ی ما نیست. سوم، زمان‌گیر است و چهارم این‌که اعتبارش آن‌قدر نیست که واقعا بتواند برای شفافیت انتخابات کمک کند».
هم‌زمان با این وسیمه بادغیسی، سرپرست کمیسیون مستقل انتخابات با رد این انتقادها می‌گوید که تهیه‌ی فهرست رای‌دهندگان بر اساس شناس‌نامه‌ها، در شفافیت برگزاری انتخابات کمک می‌کند و امکان تخلفات انتخاباتی را هم کم‌تر: «ما در ارتباط با این طرح سه بار با جامعه‌ی مدنی نشست داشتیم و دوبار با احزاب سیاسی نشست داشتیم و هیچ‌گونه انتقاد مسلکی که طرح را زیر سوال ببرد، نشنیدیم. به‌جز این‌که برخی چالش‌هایی وجود دارد که امکان دارد از تذکره سوءاستفاده بشود که آن‌هم براساس صحبت‌ها و تفاهم نامه‌یی که با اداره‌ی ثبت احوال نفوس امضا کردیم، آن‌ها گفتند که این مشکل حل می‌شود. به‌دلیل این‌که ما تذکره‌هایی را که توزیع می‌کنیم، علایم امنیتی را در آن‌ها به‌کار می بریم و هم‌چنان استیکری را روی تذکره نصب می‌کنیم. این مساییل امنیتی را ما در نظر گرفتیم که میزان تقلب‌ها را کاهش بدهد».
الکترونیکی‌سازی انتخابات به‌منظور افزایش شفافیت و اعتمادسازی مردم بر کمیسیون‌های انتخاباتی، یکی از گزینه‌های مهم در فرایند اصلاحات انتخاباتی در نظر گرفته شده بود. پس از آن کم‌ازکم قرار بود بخشی از روند انتخابات پارلمانی سال آینده و از جمله در تهیه‌ی فهرست رای‌دهندگان از شیوه‌ی‌های مدرن و پذیرفته‌شده‌ی جهانی استفاده شود. حالا اما نه‌تنها این گزینه روی میز مدیران انتخاباتی قرار دارد، که قرار است، انتخابات پیش‌رو بازهم با شیوه‌ی سنتی برگزار شود؛ شیوه‌ا‌یی که انتخابات ریاست‌جمهوری سال(93) را به یک منازعه‌ی تاریخ‌ساز مبدل کرد.
سرپرست کمیسیون مستقل انتخابات می‌گوید که به‌دلیل نبود بودجه و عدم حمایت حکومت افغانستان و نهادهای بین‌المللی، از گزینه‌ی الکترونیکی‌سازی انتخابات پارلمانی سال آینده صرف نظر کرده‌اند: «دقیقا از لحاظ بودجه به‌مشکل برخوردیم به‌دلیل این‌که مساله به یک مشکل اداری و تدارکاتی برخورد و هم‌چنان از طرف نهادهای بین‌المللی و حکومت افغانستان حمایت کافی نشد».
در همین‌حال رییس اجرایی بنیاد انتخابات شفاف افغانستان، هشدار می‌دهد در صورتی‌که در انتخابات سال آینده از تکنولوژی استفاده نشود، شفافیت انتخابات به‌طور جدی زیر سوال می‌رود: «من می‌ترسم که کمیسیون با این طرح‌ها و این وضعیت رهبری، افغانستان را به طرف بحران نبرد. اوایل پیشنهاد کردیم که از تکنولوژی استفاده شود و سیستم بایومتریک باشد تا این‌که یک فهرست معتبر از رای‌دهندگان تهیه شود تا این بتواند بالاتر از 50 درصد به شفافیت پروسه‌ی انتخابات کمک کند».
حالا مسوولان کمیسیون مستقل انتخابات از نهایی شدن طرح اخیرشان خبر داده و گفته که این طرح به‌منظور اخذ تأیید به حکومت فرستاده شده است.
به گفته‌ی خانم بادغیسی طرح توزیع ده میلیون شناس‌نامه از طریق اداره‌ی مرکزی ثبت احوال نفوس به شهروندانی توزیع می‌شود که تاهنوز شناس‌نامه ندارند. این ده میلیون شناس‌نامه، هیچ‌گونه تفاوتی با شناس‌نامه‌های قبلی نخواهد داشت. مدت-زمان توزیع آن سه-چهار ماه تعیین شده و هزینه‌ی آن هم حدود 14 میلیون در نظر گرفته شده که از بودجه‌ی دولت پرداخت می‌گردد. بر اساس این طرح، شهروندانی که از قبل شناس‌نامه داشته باشند، می‌توانند با همان شناس‌های خود در انتخابات شرکت کنند.
سرپرست کمیسیون مستقل انتخابات روند اجرایی شدن طرح توزیع شناس‌نامه‌ها و تهیه‌ی فهرست رای‌دهندگان را چنین توضح می‌دهد: «اداره‌ی ثبت احوال نفوس در هر ولسوالی نمایندگی دارد، ولی یک پلان عملیاتی هم دارد که بر اساس پلان عملیاتی ابتدا کارمندان به شهرها و بعد به ولسوالی‌ها می‌روند و تذکره را توزیع می‌کنند. پلان عملیاتی ما طوری است که ما به هر مرکز رای‌دهی می‌رویم و در آن‌جا فردی که تذکره دارد می‌آید و در پشت تذکره‌اش استیکر زده می‌شود و شامل کتاب می‌شود. در روز انتخابات استیکر تذکره دیده می‌شود و بعد به فرد اجازه‌ی رای داده می‌شود. اگر نام کسی در فهرست نباشد و استیکر نداشته باشد، آن شخص رای داده نمی‌تواند».
از سویی هم نگرانی از کامل نشدن این طرح در زمان تعیین‌شده‌ی آن نیز وجود دارد. زمان مشخص اجرای این طرح 3-4 ماه تعیین شده و در صورتی‌که این برنامه مطابق با زمان پیش نرود، برگزاری انتخابات را در 16 سرطان سال آینده ناممکن می‌سازد.
خانم بادغیسی می‌گوید: «این نگرانی کاملا به‌جاست و ما هم نگرانی داریم که این طرح کامل نشود. بناءً امیدوارم اداره‌ی تذکره بیشتر کار کند».
کمیسیون مستقل انتخابات، شمار رای‌دهندگان را 13-14 میلیون نفر پیش‌بینی کرده و بودجه‌ی عمومی برگزاری انتخابات را 80-90 میلیون دالر. حالا تنها 30 میلیون دالر از مجموع بودجه‌ی مورد نظر، در اختیار این کمیسیون قرار دارد، بقیه‌ی آن را قرار است حکومت و نهادهای بین المللی فراهم کنند.
اختلاف‌های درون‌سازمانی کمیسیون‌های انتخاباتی و به‌ویژه اختلاف اعضا با رییس دبیرخانه‌ی کمیسیون مستقل انتخابات هنوز پا برجاست. با این‌حال، رییس اجرایی بنیاد انتخابات شفاف افغانستان، وضعیت رهبری در کمیسیون‌های انتخاباتی را نگران‌کننده می‌خواند و می‌گوید که اگر روند کار این کمیسیون‌ها به همین شیوه ادامه یابد، انتخابات در زمان مشخص آن برگزار نخواهد شد: «متاسفانه روند کار کمیسیون‌های انتخابی، یک روند منظم نیست. از نقطه‌نظر مدیریتی و رهبری ضعف‌ها بیشتر است. نقشه‌ی راه هنوز تهیه نشده و کارهای عملیاتی‌شان مشخص نیست. با این وضعیت برگزاری انتخابات برای ما نگران‌کننده است که مطمینا برگزاری انتخابات در زمان اعلام‌شده، ناممکن است».
