منابع محلی در ولسوالی لعلوسرجنگل ولایت غور میگویند که فروش یامه در آن ولسوالی به میزان چشمگیری افزایش یافته است.
یامه گیاهی در قدوقامتِ هیزم و همیشهسبز است. برگ و رنگ آن مانند شاخچههای درخت ناجو است. مردم محل سالها از آن بهعنوان داروی محلی استفاده میکردهاند. قدرت احتراق آن نسبت به دیگر هیزمهای محل، قویتر است. آتشِ سفیدرنگی دارد. خاکستر یامه نیز سبک و سفید است. مردم محل خاکستر یامه را با تنباکو مخلوط میکنند و از آن مواد اعتیادآوری بهنام «نَصوار» میسازند. یامه آتشِ تیز و قدرتمندی دارد. در زمان سوختن مانند بازماندههای مواد انفجاری، آتشِ صدادار دارد. گویا مواد انفجاریای در آتش گذاشته شده باشد.
در زمان جمهوریت فروش یامه ممنوع بوده است. در یکی دو ماه آخر دوران جمهوریت اما قاچاق یامه بهصورت گسترده شروع میشود. آن روزها هر سِیر یامهی تَر تا ۵۰ افغانی به فروش میرفته است.
پس از سقوط جمهوریت و به سرکارآمدن طالبان، فروش و قاچاق یامه دوباره ممنوع میشود. تقریبا تا ده ماه قاچاق یامه ممنوع بوده است. طالبان فروشنده و قاچاقچی یامه را جریمه میکردهاند.
پس از حدود ده ماه اما اکنون فروش یامه در ولسوالی لعلوسرجنگل ولایت غور دوباره شروع شده است. اینبار همهچیز علنی است. مردم علنی به بازار میبرند، دکانداران علنی از مردم میخرند و شرکتداران علنی از دکانداران میخرند.
بهگفته منابع محلی، طالبان نیز در فروش یامه سهیماند. مالیه میگیرند. از هر ترازو (نمایندگی فروش، یعنی همان دکانی که یامه را از مردم محل میخرند و به شرکتداران میفروشند) مبلغ ۱۲ هزار افغانی مالیه میگیرند.
در ماههای اخیر دوران جمهوریت یامه از مردم خریده میشد، اما در جاهای دیگری، مثلا در هلمند و هرات و فیروزکوه انتقال داده میشد. حالا در دوران طالبان اما یامه را به هلمند و هرات و جاهای دیگر انتقال نمیدهند، بلکه در همان خودِ لعلوسرجنگل دستگاههای آن را آوردهاند و همانجا مواد مورد نظرشان را میسازند.
چندین منبع محلی که خواستند نامشان ذکر نشوند، میگویند که شرکتداران از یامه موادهای نشهآوری چون شیشه، حشیش و کراک میسازند. افزون بر آنها، گفته میشود که از یامه مواد انفجاری میسازند.
منابع میگویند: «در لعلوسرجنگل تا فعلا حدود ۲۰ دستگاه یامه روی کار شده است. همهی دستگاهها به دست پشتونها است. شیوهی کارش طوری است که وقتی یامه را از مردم میخرند، اگر یامه تَر باشد، اول آن را در آفتاب میگذارند که خشک شود. وقتی که یامه خشک شد، آن را در دیگهای بزرگ میاندازند و جوش میدهند. پس از جوشانیدن، خسوخاشاک تهنشینشدهی آن را از ته دیگ بیرون میکنند و جای دیگری میگذارند. آبِ جوشانیدهی یامه را با نمک و تیزاب مخلوط میکنند و تقریبا به مراحل آخر کار میرسند. وقتی میگوییم تقریبا، به این معنا است که مراحل آخر کار، سِرّی و پنهانی است. تا فعلا افرادی از مردم هزاره که آنجا کار میکنند در جریان قرار نگرفتهاند که پس از مخلوط کردن یامه با نمک و تیزاب، مراحل بعدی کار چیست و آخر کار چه بیرون میدهند.»
منابع همچنان میگویند: «از خس و خاشاک تهنشینشدهی آن هم شمعهای خشتی میسازند. آنها را ابتدا به شکل خشت قالب میکنند و بعدا خشک میکنند. این خشتِ خشکشدهی یامه آتشِ بیدود و بسیار سفیدرنگی دارد، درست مانند شمع.»
منابع محلی میگویند که مواد ساختهشده از یامه را البته که در لعلوسرجنگل به فروش نمیرسانند. «وقتی مواد مورد نظرشان را میسازند، آن را در ولایات دیگری مانند هرات و هلمند و دیگر جاها به فروش میرسانند.»
بهگفته منابع، مواد ساختهشده از یامه قیمتی است. «هر کیلو مواد را تا ۴۰ هزار افغانی به فروش میرسانند.»
بازار خرید و فروش مواد ساختهشده از یامه گرم است. از قرار هزینهای که صاحبان دستگاهها میکنند، درآمد ناشی از موادِ آن زیاد است. منابع محلی میگویند که «در لعلوسرجنگل حدود بیشتر از ۲۰ دستگاه دست بهکار شده است. هر دستگاه تا ۳۰ نفر کارگر دارد. برای هر کارگر ماهانه تا ۱۲ هزار افغانی مزد میدهند. هر دستگاه هم یک نفر نانپز دارد که ماهانه تا ۲۰ هزار افغانی مزد میگیرد. در کنار اینها، ماهانه تا ۳۰ هزار افغانی هم برای کرایه جای دستگاه پرداخت میکنند.»
گذشته از آب و برق و ترمیم احتمالی دستگاه و دیگر هزینههای لازم، تنها کرایه کارگر و نانوا و اجارهی زمینِ دستگاه ماهانه تا بیشتر از ۴۰۰ هزار افغانی میشود. برای خریدِ یامه هم پول زیادی پرداخته میشود. منابع میگویند فعلا که فروش یامه زیاد شده است در هر ناوه، مثلا ناوهی سفیدآب سرجنگل هر شب حداقل ۱۰۰۰ سیر یامه فروخته میشود. هر سیر یامه هم فعلا تا ۲۵۰ افغانی خرید و فروش میشود. با این حساب پشتونهایی که یامه میخرند و مواد میسازند، هر شب حداقل تا ۲۵۰ هزار افغانی برای یامه پرداخت میکنند.
این مقدار هزینهای که از یامه و دستگاه و کارگر و جای آن روی دست صاحبان دستگاه گذاشته میشوند، نشان میدهد که درآمد ناشی از مواد ساختهشدهی آن زیاد است. مردم هنوز بهطور مشخص در جریان قرار نگرفتهاند. مراحل آخر کار سِرّی است. تا آنجا که مردم اما متوجه شدهاند، میگویند که از یامه مواد نشهآور و مواد انفجاری میسازند.
منابع محلی میگویند که طالبان در لعلوسرجنگل هرچند که فروش یامه را قانونی اعلام نکردهاند، فروش آن را ممنوع نیز نکردهاند. یکی از نمایندگیهای فروش یامه در بازار سفیدآبِ سرجنگل (ترازویی که سالانه بهخاطر فروش یامه ۱۲ هزار افغانی به طالبان مالیه میدهد)، از قول یکی از نیروهای طالبان به روزنامه اطلاعات روز گفت که «ما فروش یامه را ممنوع نمیکنیم. یا اینطور بگویم ممنوع نمیتوانیم. در رأس شرکتهای یامه یکی از نزدیکان ملاحسن آخوند، رییسالوزرای ما قرار دارد.»
در هر صورتش طالبان چه در رأس موادسازی یامه باشند و چه نه، واقعیت این است که به پشتونهایی که آمدهاند و از یامه مواد میسازند کاری ندارند. شرکتها علنی است، خرید و فروش علنی است و طالبان هم بهصورت علنی مالیه میگیرند.
هرچند تا فعلا مواد ساختهشده از یامه در لعلوسرجنگل به فروش رسانیده نمیشود، این وضعیت اما اگر ادامه پیدا کند، برای مردم محل خطر جدی اعتیاد در راه است. چه دیر چه زود، بالاخره در دسترسبودن مواد کارش را خواهد کرد. همین مردم سالهای سال از یامه نصوار ساختند و بهصورت عموم دستکم در هر خانواده یک نفر نصواری داشتند. اینبار فروش و موادسازی یامه مردم را با خطرات بیشتری مواجه خواهد کرد.