فعالان هزاره و برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی امروز (۲۵ سپتامبر) را سالروز «نسل‌کُشی» و «قتل‌عام» هزاره‌ها توسط عبدالرحمان خان، شاه سابق افغانستان خوانده و از این روز یادبود کردند.
اسد بودا، نویسنده در توییترش نوشته است که قتل‌عام مردم هزاره، در دوران امیر عبدالرحمان، بزرگ‌ترین «قتل‌عام این حوزه‌ی تمدنی است».
او نوشته است که ۶۲ درصد مردم هزاره قتل‌عام و سرزمین‌های حاصل‌خیز آن‌ها اشغال شدند.
بودا افزوده است که بعد از حذف فیزیکی و غصبِ سرزمینی، این قتل‌عام به شکل سیاستِ خاطره‌کشی ادامه یافت و تاهنوز ادامه دارد.
زینب مزاری، دختر عبدالعلی مزاری، رهبر هزاره‌ها در صفحه توییتر خود نوشته است که ۲۵ سپتامبر یادآور یکی از خونین‌ترین، غم‌انگیز‌ترین و تراژیدی‌ترین روز برای هزاره‌ها است.
او گفته است که در چنین روزی بود که بیش از ۶۰ درصد نفوس مردم هزاره به شکل بی‌رحمانه قتل‌عام و بیشتر سرزمین «هزارستان» غصب شدند. خانم مزاری نوشته است: «بر ما لازم است که از تاریخ گذشته درس عبرت گرفته و آینده‌ی خویش را بسازیم.»
حسن‌علی عدالت، از فعالان هزاره مقیم خارج گفته است که ۲۵ سپتامبر، یک‌صدوبیست‌وهشتمین سالیاد شکست و یادآوری از نسلکشی هزاره‌ها توسط امیر عبدالرحمان است.
او در توییتی نوشته است که در ۲۵ سپتامبر ۱۸۹۳ میلادی، لشکر مهاجم عبدالرحمان خان مرکز مقاومت هزاره‌ها در ارزگان را تصرف کرد.
فرمان عبدالرحمان خان
یعقوب یسنا، استاد دانشگاه نوشته است که در ۲۵ سپتامبر فرمان نسلکشی و تکفیر هزاره‌ها توسط عبدالرحمان صادر شده است.
او با استناد به کتاب «سراج‌التواریخ»، فرمان عبدالرحمان را منتشر کرده است: «چون کفر اشرار هزاره‌ی دایه و فولاد و زاولی و سلطان‌احمد و ارزگان و غیره به‌جایی رسید که بر جميع غازیان مسلمان حکم کفر نمودند و سرکار اعلی در قلع‌وقمع بنیاد این بی‌دینان که اثری از ایشان در آن محال و خلال جبال نماند، و املاک ایشان در بین اقوام غلجایی و ڈرانی تقسیم شود، چنین سررشته و تجویز فرمودند که سپاه نصرت‌پناه نظامی و آلوسی از هر سمت و جانب دولت خداداد آن‌چنان در خاک طوایف باغیه‌ی هزاره‌جات جمع شوند که نفری از آن طوایف گمراهان جان به سلامت نبرد و رها نشود و کنیز و غلام از طوایف مذکور بدست هر نفری از اقوام مجاهدین افغانستان بوده باشند.»
عدم تقبیح نسلکشی هزاره‌ها و ادامه این نسلکشی
یسنا حکومت‌های افغانستان را قومی خوانده و گفته است که این حکومت‌ها هنوز فرمان و نسلکشی عبدالرحمان را تقبیح و محکوم نکرده‌اند و از مردم هزاره معذرت نخواسته‌اند.
او نوشته است که نسلکشی مردم هزاره ادامه دارد. یسنا گفته است که طالبان این نسلکشی را گسترده‌تر کرده‌اند؛ تاجیکان را در پنجشیر و جاهای دیگر نسلکشی می‌کنند.
قاسم وفایی‌زاده، رییس پیشین اداره هوانوردی ملکی در توییتی نوشته است که روز سیاه قتل‌عام و به بردگی کشاندن هزاره‌ها تنها مربوط به هزاره نیست، «بلکه هر وجدان بیدار و همه‌ی هموطنان ما باید در محکومیت آن صدا بلند کنند».
وفایی‌زاده نوشته است که ۲۵ سپتامبر روز یادآوری تلخ‌ترین فاجعه در تاریخ افغانستان و مرگ انسانیت است. او گفته است: «سکوت هموطنان ما پیمودن راه آینده و سرنوشت مشترک را دشوار می‌سازد.»
غفران بدخشانی، شاعر و نویسنده در توییتی نوشته است که یاد کردن فصل‌های سیاه تاریخ سیاسی و اجتماعی، راه گذار به آینده‌ی درخشان و انسانی را هموارتر می‌کند. او گفته است که برای جلوگیری از تکرار چنین بیداد‌هایی، «انسجام هزارگان و تاجیکان و ازبیکان و… امروز یک امر بسیار حیاتی است».
لینا روزبه، خبرنگار در صفحه توییتر خود نوشته است که امروز، روز یادبود از نسلکشی هزاره‌ها است. او با هزاره‌ها همدردی کرده است.
خانم روزبه نوشته است: «با هموطنان هزاره‌ی خود همدلی کنیم که به‌طور فجیع کودک هزاره را در مکتب، زنان هزاره با نوزادان‌شان را در شفاخانه، مسافران هزاره را در راه سفر و نمازگزاران هزاره را در مسجد و این هموطنان ما را در هر محلی به شکل فجیع و تکان‌دهنده‌ای کشتند و می‌کشند».
مصدق پارسا، خبرنگار با یادبود از ۲۵ سپتامبر نوشته است که با گذشت بیش از یک قرن، هنوز کشتار، تحقیر و تبعیض در برابر هزاره‌ها، در جغرافیایی به‌نام افغانستان «ادامه دارد و هر روز رنگ دیگری به خود گرفته است».
حمیرا رضایی، از اعضای شورای جهانی هزاره گفته است که جلوگیری از نسلکشی وظیفه جامعه بین‌المللی است.
او در توییتی نوشته است: «هزاره‌ها به اندازه کافی رنج کشیده‌اند. تحت حکومت طالبان، آن‌ها نسلکشی آهسته را تجربه می‌کنند.»
طالبان در دوران قبلی حکومت خود در مزار شریف، مرکز بلخ متهم به کشتار هزاره‌ها شده بودند.
طالبان پس از ورود به شهر مزار شریف در ۱۷ اسد ۱۳۷۷، دست به کشتار گسترده‌ای غیرنظامیان زدند.
نهادهای حقوق بشری در گزارش‌شان از این رویداد گفته‌اند گروه طالبان با تصرف دوباره‌ی شهر مزار شریف در سال ۱۹۹۸ دست به «کشتار هزاران غیرنظامی» ساکنان این شهر زدند.
تاجدین سروش، خبرنگار با استناد به کتاب «توبی‌‌هارندین» نوشته است که در سال ۱۹۹۸ وقتی طالبان، مزار شریف را تصرف کردند، هشت هزار غیرنظامی هزاره را کشتند.
سروش در توییتی نوشته است که سازمان دیدبان حقوق بشر، کشار مزار شریف را یکی از بدترین کشتار غیرنظامیان در افغانستان ثبت کرده است.
حملات علیه هزاره‌ها
هزاره‌ها طی دودهه‌ی اخیر هدف حملات مرگ‌بار بوده‌اند. به‌گفته فعالان حقوق بشر، این حملات مصداق نسلکشی است. این حملات پس از حاکمیت طالبان نیز ادامه یافته است که مسئولیت آن را گروه داعش بر عهده می‌گیرد.
اخیرا دیدبان حقوق بشر در گزارشی گفته بود که از زمان تسلط طالبان بر افغانستان در آگست ۲۰۲۱، داعش مسئولیت ۱۳ حمله بر هزاره‌ها را بر عهده گرفته و حداقل با سه حمله دیگر مرتبط دانسته شده است که منجر به کشتن و زخمی کردن حداقل ۷۰۰ نفر شده‌اند.
به‌گفته دیدبان حقوق بشر، با بازگشت طالبان به قدرت هزاره‌ها به‌طور فزاینده‌ای نگران امنیت خود و این‌که آیا مقامات جدید از آن‌ها محافظت خواهند کرد یا خیر، بوده‌اند. پیشتر اعضای پارلمان بریتانیا با نشر نتایج یک تحقیق گفته بودند که هزاره‌های افغانستان در معرض خطر جدی نسلکشی «از سوی طالبان و شاخه خراسان داعش قرار دارند».