نتایج آزمون سراسری کانکور سال ۱۴۰۱ خورشیدی روز شنبه (۱۴ عقرب) اعلام شد، اما برعکس سال‌های گذشته، امسال هیچ دختری در فهرست ده نفر اول حضور ندارند. در دو سال گذشته پی‌هم دختران نمره‌اول کانکور شده بودند و در کنار آن در ترکیب ده فرد با امتیاز بلند نیز شامل بودند.
اداره ملی امتحانات که تحت کنترل طالبان فعالیت دارد، اعلام کرد که سلیمان، فرزند غلام جیلانی دانش‌آموز لیسه سلطان غیاث‌الدین غوری از ولایت هرات با کسب ۳۵۵.۴۲ نمره به‌عنوان فرد اول، محمدبشیر فرزند ناظرحسین از ولایت کابل با کسب ۳۵۵.۳۲ نمره دوم، هدایت‌الله از ولایت هرات سوم و محمدضیا فرزند نوروز با اخذ ۳۵۳.۹۳ نمره چهارم‌نمره عمومی کانکور امسال شناخته شده‌اند. آزمون کانکور امسال با چند ماه تأخیر در اواسط ماه میزان برگزار شد. میزان اشتراک داوطلبان در این آزمون در مقایسه به سال‌های گذشته به‌طور قابل ملاحظه‌ای کاهش یافته است.
«نتایج دست‌کاری شده است»
با اعلام‌شدن نتایج آزمون کانکور، برخی از کاربران رسانه‌های اجتماعی افغانستان از جهات مختلف به این آزمون پرداخته‌اند. راه نیافتن دختران به جمع ده بهترین و اشتراک اندک زنان در کانکور از برجسته‌ترین مواردی اند که کاربران به آن پرداخته و مدعی شده‌اند که نتایج امسال دست‌کاری شده است و دختران عمدا به دانشگاه کم‌تر جذب شده‌اند.
دانشجویان دختر نیز با کاربران رسانه‌های اجتماعی هم‌نظر اند. هدیه حکیمی ۱۸ ساله، از مکتب مخفی بدخشی از کابل فارغ شده است. او با ۳۴۷ نمره یکی از دخترانی است که به دانشگاه طبی ابوعلی سینای کابل راه یافته است. این دختر دانش‌آموز می‌گوید: «دختران امسال با مشکلات زیادی مواجه بودند، اما با آن هم دختران با تمام این چالش‌ها مبارزه کردند، اما متأسفانه نتایج چندان رضایت‌بخش نیست.»
هدیه از راه‌یافتنش به دانشکده طب معالجوی خوشحال است، اما می‌گوید که او برای اول‌نمره شدن در کانکور تلاش می‌کرد: «بعد از شیوع کرونا، تغییر نظام بزرگ‌ترین آسیب را به ما دختران زد. ما غیابی و بدون درس خواندن از مکتب فارغ شدیم.»
او می‌گوید که اگر محدودیت‌های طالبان وجود نمی‌داشت و دختران در اضطراب نبودند، می‌توانستند بهتر و بیشتر درس بخوانند: «مثلا خودم جای این‌که فکرم به درس باشد، بیشتر به لباس و حجابم بود.»
انفجار
افزون به این در آستانه آزمون کانکور امسال، در هشتم میزان مرکز آموزشی کاج در غرب کابل هدف حمله انتحاری قرار گرفت. در این رویداد نزدیک به ۶۰ نفر که اکثریت آن دختران دانش‌آموز بودند، جان‌شان را از دست دادند و بیش از ۱۲۰ نفر دیگر زخمی شدند. رویدادی که به باور بسیاری‌ها وضع را از لحاظ روحی و روانی برای اشتراک‌کنندگان کانکور امسال به‌ویژه دختران متشنج کرد.
فاطمه امیری، از زخمی‌های این رویداد که یک چشم و سلامت دو گوشش را از دست داده، با ۳۱۳ نمره به دانشکده کمپیوترساینس دانشگاه کابل راه یافته است. این دختر دانش‌آموز می‌گوید: «اگر سلامت جسمی و روانی می‌داشتم، اول‌نمره می‌بودم.»
در کنار فاطمه، شماری دیگر از زخمیان رویداد «خونین» کاج نیز با نمرات خوب کامیاب شده‌اند.
وضع محدودیت‌ها
در کنار این موارد کاربران رسانه‌های اجتماعی نیز با اشاره به محدودیت‌های وضع‌شده از سوی طالبان، مدعی‌اند که طالبان عمدا دختران را از آموزش باز می‌دارند. این در حالی است که اداره ملی امتحانات به همکاری وزارت تحصیلات عالی، وزارت امر به معروف و وزارت حج و اوقاف طالبان حتا به دختران اجازه ندادند تا آنان آزادانه رشته‌های تحصیلی‌شان را انتخاب کنند.
شهره (مستعار)، دانش‌آموزی که این آزمون را سپری کرده، می‌گوید: «هم محدودیت‌ها زیاد بود و هم وقت کم. اولین فلتری که دانش‌آموزان دختر باید از آن می‌گذشتند، گذشتن از ورودی و رسیدن به محل آزمون بود که در مسیر همه مأموران امر به معروف و پولیس طالبان ایستاده بودند و به اضطراب دانش‌آموزان می‌افزوند.»
به‌گفته‌ی این دانش‌آموز، دانش‌آموزانی که ماسک و یا روبند به‌صورت‌شان نبسته بودند، اجازه‌ی ورود به محل را نیافتند: «قبل از آزمون به همه گفته بودند که حجاب را رعایت کنند. اما خوب، تعریف و باورهای طالبان با مردم متفاوت است. ما ترس از این داشتیم که مبادا لباس‌مان غیراسلامی تعریف شود و ما از آزمون بمانیم.»
حجاب زنان از اساسی‌ترین مسائلی است که طالبان در یک‌و‌نیم سال گذشته به‌طور جدی به آن پرداخته‌اند. در ابتدا هرچند برقع و حجاب سر تا پا سیاه عربی را لباس اسلامی معرفی کرده بودند، اما اخیرا طالبان دختران دانشجوی دانشگاه بدخشان را حتا با حجاب عربی سر تا پا نیز به دانشگاه اجازه نداده و از آنان خواسته‌اند که برقع بپوشند.
محدودیت انتخاب رشته
از دیگر محدودیت‌های وضع‌شده از سوی طالبان برای دختران دانش‌آموز، محدودیت در قسمت انتخاب رشته است. امسال دختران دانش‌آموز اجازه نیافته‌اند تا آزادانه رشته تحصلی‌شان را انتخاب کنند.
یک دانش‌آموز از بامیان که خواست نامش ذکر نشود، می‌گوید: «محدودیت ما به‌عنوان دخترانی که آزمون دادیم این بود که امسال باید یا رشته‌های آموزگاری را انتخاب می‌کردیم یا رشته‌های طبی را.»
این دانش‌آموز که پنج سال به مهند‌س‌شدن اندیشیده است، می‌گوید که امسال اجازه نیافته است رشته‌ی دلخواهش را در آزمون کانکور انتخاب کند: «رشته تحصیلی، آینده‌ی شغلی و آینده‌ی هر دانش‌آموز است. آدم در رشته‌ای می‌تواند رشد کند که آن را دوست دارد.»
نازنین، از دیگر زخمی‌های مرکز آموزشی کاج است. او که خلاف انتخاب و خواست خودش به دانشکده‌ی اقتصاد دانشگاه غزنی راه یافته است، می‌گوید: «دوست داشتم که در رشته طب تحصیل کنم، اما حالا باید اقتصاد بخوانم.»
منابع دیگر نیز می‌گویند که امسال دانش‌آموزان دختر در شماری از ولایت‌ها، حق انتخاب رشته‌های مهندسی، انجنیری سیول، تخنیک، زراعت، دام‌پزشکی، هنرها، خبرنگاری و اقتصاد را نداشته‌اند.
این در حالی است که این رشته‌ها در سال‌های اخیر در بین دانش‌آموزان محبوبیت خاصی پیدا کرده بودند و دولت نیز برای تربیه‌ی نیروی کار از میان زنان، برای این رشته‌ها سهم خاصی برای آنان در نظر گرفته بود.
ثنا (مستعار)، دانش‌آموزی از هرات است که می‌خواست دام‌پزشکی بخواند. او بعد از آن به این رشته علاقه پیدا کرد که دانست بیشتر بیماری‌ها منشأ حیوانی دارد. ثنا می‌گوید: «سه سال پیش من در مورد یک داکتر خوانده بودم. او دام‌پزشکی خوانده بود و در مورد اهمیت این رشته و امراض مرتبط به آن گفته بود. از همان زمان من هم علاقه پیدا کردم که این رشته را بخوانم، اما…»
جدول انتخاب رشته دختران دانش‌آموز کابل که در اختیار روزنامه اطلاعات روز قرار گرفته، نیز نشان می‌دهد که بسیاری از رشته‌ها برای دختران حذف شده است.
به‌گونه‌ای نمونه، از دانشگاه پلی‌تخنیک کابل به جز از رشته انجنیری صنایع کیمیاوی و کمپیوترساینس، سایر رشته‌ها حذف شده است. به همین ترتیب از دانشگاه کابل نیز رشته‌های زراعت، دام‌پزشکی، اقتصاد، انجنیری، آوازخوانی، بازی‌گری و مسجمه‌سازی برای دختران حذف شده است. مسئولان وزارت تحصیلات عالی طالبان می‌گویند که این محدودیت‌ها را به‌دلیل نبود دانشجوی دختر و برای فراهم‌آوری سهولت برای دختران حذف کرده‌اند.
محدودیت زمانی
افزون به موارد بالا، دانش‌آموزان دختر که در ولایات آزمون کانکور را سپری کرده‌اند، از کمبود و مناسب‌نبودن وقت شاکی‌اند و می‌گویند که به دختران دانش‌آموز در روز آزمون وقت کم‌تر داده شده بود.
این در حالی است که امسال آزمون کانکور در ۳۳ ولایت در تاریخ ۱۴ و ۱۵ میزان و در کابل در ۲۱ میزان در دو شفت صبح و بعد از ظهر برگزار شده بود. دختران دانش‌آموز در شفت بعد از ظهر آزمون را سپری کرده‌اند.
یک دانش‌آموز از ولایت دایکندی می‌گوید: «افزون به مشکلات در روز بیومتریک، آزمون ما بعد از ظهر با تأخیر برگزار شد. آزمون که باید سه ساعت طول می‌کشید، اما نکشید و از ما خواسته شد که زودتر تمام کنیم.»
این دانش‌آموز می‌گوید که آزمون آنان ساعت سه عصر شروع و ساعت پنج‌ونیم ختم شده است.
در کنار این دانش‌آموزان از کیفیت بد و نوشتار ضعیف سؤال‌ها و از فارسی‌نبودن آن نیز شاکی‌اند. دانش‌آموزان از ولایت دایکندی، غزنی و غور مدعی‌اند که برای خوانش سؤال‌ها به‌دلیل نوشتار ضعیف آن با مشکل مواجه بوده‌اند.
راحله (مستعار) از غور می‌گوید: «از یک طرف هوا بسیار تاریک شده بود، از طرف دیگر نوشته‌ها آنقدر ضعیف بود که به درستی نمی‌شد آن را خواند.»
منابع دیگر از ولایت غور و غزنی نیز این گفته‌ها را تأیید می‌کنند.
فشار روانی
بسیاری از دخترانی که امسال آزمون کانکور را سپری کرده‌اند، مدعی اند که به‌دلیل تأخیر در زمان برگزاری آزمون، آنان زیر فشار روانی ناظران آزمون قرار گرفته‌اند.
زهره مددی که از کابل در آزمون کانکور اشتراک کرده، می‌گوید: «من نمی‌دانم در کدام قانون دنیا آمده که بعد از توزیع ورق‌های آزمون، افراد را تحت فشار روحی و روانی قرار دهی؟»
به‌گفته‌ی این دانش‌آموز، آزمون در روز ۲۱ میزان در کابل برای دختران ساعت دوونیم عصر برگزار شده است: «در جریان آزمون هر لحظه به ما می‌گفتند که دختران زود تمام کنید که نماز قضا می‌شود، تاریک می‌شود، وقت کم مانده است.»
به‌گفته‌ی این دانش‌آموز، آزمون در روز ۲۱ میزان در کابل برای دختران ساعت دوونیم عصر برگزار شده است: «در جریان آزمون هر لحظه به ما می‌گفتند که دختران زود تمام کنید که نماز قضا می‌شود، تاریک می‌شود، وقت کم مانده است.»
به‌گفته‌ی این دانش‌آموز، آزمون در روز ۲۱ میزان در کابل برای دختران ساعت دوونیم عصر برگزار شده است: «در جریان آزمون هر لحظه به ما می‌گفتند که دختران زود تمام کنید که نماز قضا می‌شود، تاریک می‌شود، وقت کم مانده است.»
زهره می‌گوید که ساعت پنج و چند دقیقه‌ی عصر در حالی‌که قانونا نزدیک به نیم‌ساعت از وقت آزمون باقی مانده بود، آزمون ختم اعلام شد: «بسیاری‌ها مثل من به‌دلیل وقت کم حتا انتخاب رشته‌ی درست نتوانستند.»
زهره با ۳۳۸ نمره در دانشکده‌ی طب معالجوی دانشگاه ننگرهار راه یافته است، اما می‌گوید که به‌دلیل محدودیت‌های وضع‌شده‌ی طالبان برای زنان و ملاحظات خانواده، در این ولایت تحصیل نمی‌تواند. پدر این دانش‌آموز می‌گوید که نتایج امسال برای او قابل قبول نیست. او از اداره ملی امتحانات می‌خواهد که بار دیگر از دخترش و اول‌نمره عمومی کانکور آزمون بگیرد.
محدودیت مکانی
علاوه به این موارد، دختران دانش‌آموز در قسمت تعیین مکان تحصیل نیز با محدودیت مواجه بوده‌اند. یک دانش‌آموز می‌گوید: «محدودیت ما، محدودیت مکانی بود. سال‌های گذشته دانش‌آموزان در هر ولایتی حق انتخاب داشتند. امسال اما حق انتخاب ما فقط در چند ولایت محدود شده بود. ما از بامیان فقط می‌توانستیم شش ولایت کابل، کاپیسا، بامیان، دایکندی، پروان و پنجشیر را انتخاب کنیم. در دیگر ولایات افغانستان حق انتخاب نداشتیم.»
این دانش‌آموز در رشته طب دانشگاه البیرونی در کاپیسا کامیاب شده است، اما می‌گوید که خانواده‌اش به او اجازه‌ی تحصیل در این ولایت را نخواهد داد: «فرصت برای من در دانشگاه کابل وجود نداشت و دانشگاه بامیان و دایکندی رشته طبی ندارند.»
امسال ۱۶۰ هزار و ۳۰ نفر در آزمون سراسری کانکور اشتراک کردند. رقمی که نظر به سال‌های گذشته کاهش قابل ملاحظه‌ای را نشان می‌دهد. از این میان، ۸۴ هزار و ۸۶۳ نفر به تحصیلات عالی و نیمه‌عالی راه یافته‌اند. عبدالقدیر خموش، رییس اداره ملی امتحانات حکومت طالبان در روز اعلام نتایج گفت که از مجموع ۸۴ هزار و ۸۶۳ دانش‌آموز، ۳۰ هزار و ۲۰ نفر به تحصیلات نیمه‌عالی کامیاب شده‌اند.
«آپارتاید جنسیتی»
از سوی هم، کاربران رسانه‌های اجتماعی و فعالان حقوق زن می‌گویند که در آزمون کانکور امسال آپارتاید جنسیتی اعمال شده است. شهلا فرید، استاد پیشین دانشگاه کابل و نویسنده‌ی کتاب «سنگسار طالبان معیار دینی ندارد» می‌گوید که طالبان با اعمال محدودیت‌ها عمدا حتا از کامیاب‌شدن دختران جلوگیری کرده‌اند و در صدد هستند که به هر روش ممکن از حضور زنان در اجتماع جلوگیری کنند: «سلب آزادی در انتخاب رشته و کم‌کردن زمان هر دو واضحا یک تبعیض جنسیتی در برابر دختران است که به منظور جلوگیری از حضور آنان در اجتماع اعمال شده است.»
بنابر گفته‌ی خانم فرید، وادارکردن دختران به خوانش رشته‌های علوم انسانی و تربیتی به مرور زمان فرصت‌ها را از زنان می‌گیرد و یک ضدیت اجتماعی را در برابر زنان خلق می‌کند تا زنان خانه‌نشین شوند: «در عصر مدرنیته وظیفه‌ی نظام‌ها فراهم‌سازی فرصت‌ها برای پیشرفت است نه این‌که به بهانه‌ی نبود دانشجو فرصت و استعداد دانشجویان دیگر نادیده گرفته شود. باید بپذیریم که هر رشته علاقه‌مند خاص خودش را دارد.»
این استاد دانشگاه تأکید می‌کند که تمام محدودیت‌های وضع‌شده در برابر دختران دانشجو به منظور خانه‌نشین کردن زنان اعمال می‌شود.
این در حالی است که حکومت سرپرست طالبان طبق سال‌های گذشته پالیسی سهمیه‌بندی کانکور را نیز عملی کرده است. ابوذر رویش، نویسنده تحقیقی «عوامل اثرگذار روی میزان راه‌یابی دانش‌آموزان به دانشگاه در افغانستان» که پالیسی سهمیه‌بندی کانکور را بررسی کرده است، می‌گوید که افغانستان در زمینه مشارکت و حمایت از اقشار آسیب‌پذیر پالیسی‌های خوبی دارد که می‌تواند از بروز بسیاری از کشمکش‌های اجتماعی جلوگیری کند. «پالیسی‌ها برای مشارکت اقشار آسیب‌پذیر و برای مشارکت اجتماعی بسیار خوب است، اما این خوبی زمانی مصداق عینی پیدا می‌کند که عملی شود.»
این گفته‌ها در حالی مطرح می‌شود که در هفت سال گذشته شمار قابل توجه‌ی دختران از طریق همین سهمیه‌بندی مخصوص دختران به دانشگاه پلی‌تخنیک کابل و در رشته‌های که تا پیش از آن مردانه تلقی می‌شدند راه یافته بودند، اما امسال پالیسی سهمیه‌بندی تنها پسران را تحت پوشش قرار داده و برای حضور بیشتر دختران عملی نشده است.
سجیه درویش، یکی دیگر از نویسندگان تحقیقی «عوامل اثرگذار روی میزان راه‌یابی دانش‌آموزان به دانشگاه در افغانستان» می‌گوید که به هر اندازه‌ای که جنگ و تندروی افزایش یابد به همان اندازه میزان مشارکت زنان کاهش می‌یابد. «به هر اندازه که جنگ و تندروی شدت بیابد، دختران آسیب می‌بینند و از روند مشارکت در اجتماع باز داشته می‌شود.»
زرقا یفتلی، از فعالان مدنی نیز می‌گوید که نتیجه‌ی آزمون کانکور امسال در افغانستان خود گراف روشنی از عقب‌گرد دختران در حاکمیت طالبان را نشان می‌دهد. «در سال‌های گذشته دست‌کم در میان ده فرد نخست کانکور گاهی فرد نخست و اکثرا فرد دوم و یا نیمی از ده نفر اول از میان دختران بودند. اما خشونت، ممانعت و سلب حقوق زنان در تمام ساحات، زندگی زنان و دختران را متأثر کرده است.» در همین حال، بسیاری از دختران دانش‌آموز که آزمون کانکور را سپری کرده‌اند از نتایج آزمون کانکور ناراض‌اند. دخترانی که ما در این گزارش با آنان صحبت کرده‌ایم از تمامی دختران دیگر می‌خواهند که با درج شکایت، تقاضای برگزاری آزمون مجدد کانکور را کنند تا میزان حضور دختران افزیش یابد.