از وقتی خبر منع تحصیل دختران در دانشگاه‌ها را خوانده است، اشک می‌ریزد. تنها او نه، بلکه همه اعضای خانواده‌اش گریه کرده و تمام شب را نخوابیده‌اند.
مرضیه دانشجوی سال چهارم رشته فارمسی و سال سوم قابلگی عالی است. او تمام سختی‌هایی که در طول این چند سال کشیده را به خاطر می‌آورد و از آرزوی‌هایش می‌گوید که به او توان مقابله با این دشواری داده است.
می‌گوید که تحصیل تمام زندگی‌اش است: «آنچه که ما را از آن منع می‌کنند، چوبه‌ی دار برای اعدام من و دختران چون من است. زیرا راه نفس کشیدنم از میان خط‌های کتابم عبور می‌کند، ما با تمام این دشواری به این دلیل دوام آوردیم که درس می‌خواندیم و آینده‌ای برای خود و مردم می‌سازیم.»
او تمام دشواری‌هایی را به خاطر می‌آورد که او و خانواده‌اش در جریان چهار سال تحصیلش متحمل شده‌اند. می‌گوید: «می‌دانی این چند سال را چگونه درس خواند‌ه‌ام؟ من برای تأمین مخارج دانشگاه، در برابر سه ساعت تدریس زبان آخر ماه دوهزار افغانی یا هم حتا کمتر دریافت کرده‌ام، قالین بافته‌ام و دوخت و دوز کرده‌ام و شبانه کمتر از دو ساعت خوابیده‌ام. چون فکر می‌کردم که برای پیشرفت کشور و انگیزه دادن به مردم باید بیشتر تلاش کنم و درس بخوانم. من قابلگی را همزمان با فارمسی شروع کردم و در کنار آن تدریس و کارهای طاقت‌فرسای دیگر.»
او اضافه می‌کند که در طی این چند سال بسیاری اوقات خورد و خوابش را فراموش کرده است تا درس بخواند و همگام با دنیا شود: «صبح بعد آذان برای تدریس می‌رفتم. غذای ظهر که تکلیف‌اش روشن بود، پولی برای خرید غذا از بیرون وجود نداشت و بردن از خانه نیز ممکن نبود. شب هم بسیاری وقت‌ها از خستگی جا برای غذا باقی نمی‌ماند.»
او می‌گوید که شیوع کرونا و تغییر نظام به این سختی‌ها افزوده است: «روز و شب‌های کرونایی ویدیوهای بیوشیمی با حجم باورنکردنی دیوانه مان کرده بود. کارهای عملی را از پشت تلفن مشاهده کردیم که نیاز به انترنت داشت. من و خواهرانم که آنان نیز محصل بودند مجبور شدیم یخن بدوزیم تا بسته ۳۰ روزه انترنت را فعال کنیم. با همین وضع امید داشتیم و با چالش‌ها مبارزه می‌کردیم. اکنون که در آستانه فراغت قرار داریم، دانشگاه را ممنوع کردند.»
مرضیه به پدرش تعهد داده است که تحت هر شرایطی درس می‌خواند و آموزش را تکثیر می‌کند. او روزی را که تعهد کرده است به خاطر می‌آورد و گوید: «عصر بود و آخر روز برای ثبت نام صنف آمادگی کانکور، از طرفی پدرم خیلی مریض بود. او پول داروش را به من داد. از ما تعهد گرفت که تحت هر شرایط درس بخوانیم و افراد مفید باشیم. در واقع پدرم تحصیل من و خواهرانم را نسبت به زندگی‌اش ترجیح داد….»
مرضیه می‌گوید که پدرش از این بیماری صحت‌یاب شد و توانست که شاهد راه یافتن او و دو خواهر دیگرش به دانشگاه باشد و خوشحالی کند. اما اکنون او در بین آنان نیست و نمی‌تواند از تحصیلات عالی دختران حمایت کند. چیزی که در نبودش و اتفاقات کنونی اندوه مرضیه و خواهرانش را بیشتر از گذشته کرده است: «پدرم امسال به‌گونه‌ی مرموز جانش را از دست داد و من امشب حس می‌کنم که این اندوه تازه شده است. اکنون کسی نیست که تحصیل من و خواهرانم برایش مهم‌تر باشد.»
ممنوعیت تحصیلی
وزارت تحصیلات عالی طالبان روز سه‌شنبه (۲۹ قوس) در مکتوبی به دانشگاه‌های خصوصی و دولتی دستور داده است که تحصیل دختران را «معطل» کنند. پای این مکتوب ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان امضا کرده است. او پیشتر در اظهاراتی رفتن دختران به مکتب را فرهنگ خارجی خوانده و گفته بود که این فرهنگ توسط امان‌الله‌خان وارد کشور شده است. او همچنین رفتن دختران به مکتب را نسخه‌ای «عیاشی و فحاشی» خوانده بود.
طالبان پس از دست‌یافتن به قدرت دروازه‌های مکتب را به‌روی دختران بالاتر از صنف ششم نیز بسته کرده‌اند.
ارایه آموزش به دختران محروم از مکتب
مرضیه و خواهرانش برای دور زدن محدودیت‌های طالبان در برابر آموزش دختران، یک مرکز آموزشی زیر زمینی را ایجاد کرده‌اند و در آن به دختران محروم و بازمانده از مکتب به این امید آموزش می‌دادند که آنان بتوانند به دانشگاه راه بیابند.
مرضیه که این مکتب را اداره می‌کند، می‌گوید بعد از آنکه پدرش را امسال از دست داده، مکتب را ایجاد کرده‌اند تا بتوانند به دختران کمک کنند. اما اکنون توان کمک به خودش و هزاران دختر دیگر را ندارد: «در خانواده‌ی ما رسم به این است که فارغان مکتب در جریان تحصیل باید به افراد متقاضی تدریس کنند و ما این کار را در خانه انجام می‌دادیم، اما شمار افراد کمتری به آن دسترسی داشتند. وقتی من به دانشگاه می‌رفتم به این فکر بودم که افراد بیشتری را آموزش بدهیم و همین شد که بعد از فوت پدرم مکتب را به‌صورت رسمی آغاز کردیم.»
در مکتب زیرزمینی مرضیه و خواهرانش، حدود یک‌هزار دختر محروم و بازمانده ازمکتب به‌صورت رایگان درس می‌خوانند.
مرضیه می‌گوید که آنان به این امید به دختران آموزش می‌دادند که آنان بتوانند در آزمون کانکور اشتراک و سپس به دانشگاه راه پیدا کنند، اما حالا نمی‌داند که چگونه مسأله بسته‌شدن دانشگاه به‌روی دختران را توضیح بدهد: «نمی‌دانم فردا به دخترانی که با هزار امید به صنف می‌آمدند چگونه آموزش بدهم و چه بگویم. بگویم عزیزم آن قدر درمانده‌ام که نمی‌توانم برای خودم کار کنم؟»
این دانشجو که دو بار از رویداد‌های انتحاری (حمله‌ی انتحاری مرکز آموزشی موعود و حمله انتحاری در دانشگاه کابل) نجات یافته است، می‌گوید: «در آن حمله‌های تروریستی ده‌ها انسان بی‌گناه به یک بارگی جان شان از دست دادند، اما این محرومیت آموزش از آن حملات وحشتناک‌تر است و مرگ تدریجی و در خفا برای دختران است.»
این دانشجو می‌گوید که تحصیل برای او به مثابه حق حیاتش است: «برای من تحصیل حق نیست، تلاش پدرم است، دستمزد کارهای سختی است که مادرم انجام می‌داد و سلامتش را از دست داد تا من قالین نبافم و برای آینده‌ام تلاش کنم و به دانشگاه راه بیابم. از این رو تحصیل کل زندگی یک دختر افغانستان است نه یک حق.»
واکنش‌ها
نشر مکتوب ممنوعیت تحصیل دختران در دانشگاه‌ها با واکنش‌های گسترده‌ی مردم مواجه شده است. تمام شبکه‌های اجتماعی مملو از بیان انزجار و نفرت نسبت به این اقدام طالبان شده است و بحث‌های آنلاین متعددی از سوی گروه‌های مختلف اجتماعی برگزار و برای ایستادگی در مقابل این تصمیم طالبان سخن گفته شده است. شماری از کاربران از دانشجویان پسر خواسته‌اند که دانشگاه را تحریم کنند.
زنان و دختران معترض، این دستور طالبان را انسان‌ستیزی نامیده‌‌اند. این زنان با نشر نوارهای تصویری و نوشتن در رسانه‌های اجتماعی، گفته‌اند که طالبان با این کار‌شان منشور جهالت و ظلمت را به‌گونه‌ی کامل صادر کرده‌اند و می‌خواهند افغانستان را به سبک قرون وسطا اداره کنند.
شماری دیگر از زنان و دختران معترض دستور ممنوعیت ادامه‌ی تحصیل دختران و زنان را «جهالت بی‌مانند، بی‌شرمانه و غیرانسانی» خوانده و نوشته‌اند که رسیدن بسته‌های چند میلیون دالری در طول هر هفته به طالبان، این گروه را با گذشت هر روز «شریرتر و جبارتر» کرده‌اند.
«جنبش مقتدر زنان افغانستان» با انتشار بیانیه‌ای، گفته است: «طالبان تا فرورفتن کامل کشور در قعر تاریکی و جهل، دست از ستم بر زنان و تاریک‌اندیشی بر‌نمی‌دارند.»
در این بیانیه همچنین از تمام دختران، زنان و مردان آگاه و معتقد به برابری جنسیتی، خواسته شده است که برای مقابله با این تصمیم‌های متحجرانه و ضد حقوق بشری بایستند و «نگذارند بیشتر از این طالبان بساط همه چیز را در کشور ببندند و افغانستان را به گورستان آرزوهای همه شهروندان مبدل کنند».
جنبش مقتدر زنان افغانستان گفته است که طالبان با این سیاست‌های ضد دانش و ضد زن، میدان را برای تکثیر تفکر گروه‌های تروریستی و ایدیولوژیک مساعد می‌سازند که نه‌تنها کشور، بلکه کل منطقه را با چالش امنیتی مواجه خواهد ساخت.
این جبنش معترض از جامعه جهانی خواسته است تا «دست از تعامل و سیاست باج‌دهی به طالبان بر‌دارد و هم‌صدا با زنان و مردان بیدار این سرزمین گردد تا جهان بشریت از شر ظلم و تحجر و انسان‌کشی رهایی یابد».
رحمت‌الله نبیل، رییس پیشین امنیت ملی در توییتر خود مکتوب ممنوعیت تحصیلی دختران را که از سوی وزارت تحصیلات عالی طالبان صادر شده، به اشتراگ گذاشته است. آقای نبیل نگاشته است: «آموزش/دانش باعث رشد فکری و روحیه آزادی‌خواهی در جامعه می‌گردد. طالبان مجبورند برای بقای خود جامعه را در جهل تاریکی نگه‌دارند، زیرا بقا و رشد خویش را در گرو جهل و نادانی نسل جوان می‌دانند.»
محمد‌امین احمدی، از اعضای هیأت مذاکره‌کننده‌ی صلح حکومت پیشین، در توییتی این اقدام طالبان را «آپارتاید تمام‌عیار» علیه زنان دانسته است. آقای احمدی نگاشته است: «آپارتاید تمام‌عیار علیه زنان بدتر از آپارتاید نژادی، به وجود آمد. اما به موجب کنوانسیون مربوطه، این عمل مصداق جنایت علیه بشریت بوده و از جرایم بین‌المللی است. لذا کمپین جهانی جهت شناسایی آن یک نیاز اساسی و بسیار سرنوشت‌ساز است.»
صبغت‌الله احمدی، سخن‌گوی «جبهه مقاومت»، در سلسله‌توییتی طالبان را «صفحه‌های شرم‌آور تاریخ نسل‌های آینده» خوانده است. آقای احمدی نگاشته است که لابی‌های طالبان در داخل و خارج که به نفع این گروه تبلیغ می‌کردند «اگر ذره‌ای وجدان زنده در وجودشان داشته باشند، باید از شرم بمیرند».
عبدالله آزاد خنجانی، معین وزارت دولت در امور صلح حکومت پیشین، در رشته‌توییتی نوشته است که این تصمیم طالبان غیر‌منتظره نبوده است. او نوشته است: «نسخه اصلاح‌شده طالبان توسط دیپلمات‌های غربی یک افسانه بود. تغییر طالبان، یک محتوای تبلیغاتی برای توجیه خروج ایمن از افغانستان بود.»
آقای خنجانی در این توییت افزوده است: «در نهایت در غیاب اراده سیاسی قوی، رویکرد هماهنگ و سازوکارهای کاری، طالبان آزادی مردم به‌ویژه زنان را در بازی زردک با غرب معامله خواهد کرد»
شهرزاد اکبر، ریس پیشین کمیسیون مستقل حقوق بشر در توییتی نوشته است: «افغانستان گور دسته‌جمعی آرزوهای زنان و دختران. وضعیت زنان افغانستان مصداق «زنده به گور» بودن است. شرم و نفرین نثار «حاکمانی» که این ستم و نابرابری را تحمیل می‌کنند و آنانی که این وحشت را توجیه می‌کنند.»
فرشته عباسی، پژوهشگر دیدبان حقوق بشر، در توییتی نگاشته است: «طالبان اکنون زنان را از ورود به دانشگاه منع کرده‌اند. این شرم‌آور است. این تصمیم ناقض حق تحصیل برای زنان و دختران در افغانستان است. طالبان هر روز به صراحت اعلام می‌کنند که حقوق اساسی افغان‌ها به‌ویژه زنان را رعایت نمی‌کنند.»
دکتر عالمه، از فعالان سیاسی زن نیز در توییتی نوشته است: «محدودیت‌هایی را که طالبان در حوزه زنده‌گی و رفتار زنان در سال‌های ۹۰ میلادی توسط فرمان‌های قرون وسطایی نافذ نموده بودند، با فرمان جدید‌شان در قبال زنان تکمیل شد.»
مرضیه احمدی، از فعالان حقوق زن در فیس‌بوکش دستور ممنوعیت تحصیل دختران را مصداق «جنایت علیه بشریت» خوانده و از نهادهای بین‌المللی خواسته است که در کنار زنان و مردم افغانستان بایستند و دست از حمایت طالبان بردارند. به‌گفته‌ی او، این گروه به هیچ اقدام انسانی و برابری‌طلبانه رأی مثبت ندارد.
حمیرا قادری، یکی از نویسندگان و فرامرز تمنا شب اعلام ممنوعیت تحصیلی دختران را «طولانی‌ترین شب تاریخ» خوانده‌اند. خانم قادری در توییتی نگاشته است: «امشب طولانی‌ترین شب تاریخ برای دختران افغانستان است. چه یلدایی!»
افزون به این آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل درباره‌ی تعلیق تحصیل دختران توسط طالبان در افغانستان به شدت ابراز نگرانی کرده است.
استفان دوجاریک، سخن‌گوی دبیرکل سازمان در بیانیه‌ای گفته است که گوترش بار دیگر تأکید می‌کند که محرومیت دختران از تحصیل نه تنها حقوق برابر زنان و دختران را نقض می‌کند، بلکه تأثیر مخربی بر آینده‌ی افغانستان خواهد داشت. گوترش از گروه طالبان خواسته است که دسترسی برابر به آموزش را در تمام سطوح برای زنان و دختران تضمین کند.
مارکس پوتزل، معاون سیاسی نماینده‌ی ویژه دبیرکل سازمان ملل برای افغانستان در توییتی نوشته است: «این تصمیم بیان سیاست عقب‌مانده‌ای است که آینده کل کشور را به خطر می‌اندازد. از آنجایی که این خواست اکثریت مردم افغانستان را نمایندگی نمی‌کند، کسانی که با این سیاست موافق نیستند، باید صدای خود را بلند کنند تا شنیده شود.»
دیدبان حقوق بشر تعلیق تحصیل دختران توسط طالبان را شرم‌آور خوانده و گفته است که این تصمیم حقوق زنان و دختران را نقض می‌کند. این نهاد در توییتی نوشته است که طالبان هر روز آشکار می‌کنند که به حقوق اساسی مردم افغانستان، به‌ویژه زنان احترام نمی‌گذارند.
ند پرایس، سخن‌گوی وزارت خارجه‌ی ایالات متحده امریکا تصمیم طالبان مبنی بر تعلیق تحصیل دختران را محکوم کرده و گفته است که این تصمیم پیامدهای مهمی برای طالبان خواهد داشت و این گروه را از جامعه بین‌المللی دور می‌کند.
توماس وست، نماینده ویژه‌ی امریکا در امور افغانستان در واکنش به تعلیق تحصیل دختران توسط طالبان گفته است که جهان باید متحدانه با این سیاست طالبان مخالفت کند. پیش از این توماس وست در دیدار با سرپرست وزارت دفاع طالبان در قطر گفته بود که نحوه تعامل دنیا وابسته به رفتار طالبان با زنان است.
آلمان و بریتانیا نیز با محکوم کردن ممنوعیت تحصیلی دختران، این اقدام را ناراحت‌کننده خوانده و گفته‌اند که این محدودیت وضعیت امنیتی و اقتصادی افغانستان را بدتر می‌کند. این دو کشور از طالبان خواسته‌اند که به حقوق زنان احترام بگذارند.
در ادامه‌ی واکنش‌ها به تعلیق تحصیل دختران در دانشگاه‌های افغانستان توسط طالبان، ریچارد بنت، گزارشگر ویژه‌ی حقوق بشر سازمان ملل برای افغانستان نیز گفته است که این تصمیم نشان‌دهنده‌ی نقض بیشتر حق آموزش برابر و محو زنان از جامعه‌ی افغانستان است.
بنت در توییتی از طالبان خواسته است که در مورد این تصمیم‌شان تجدید نظر کنند. او تأکید کرده است که «بگذارید دختران افغانستان بیاموزند». واکنش‌ها علیه این دستور طالبان به میزانی گسترده و همه‌شمول است که حتا برخی از چهره‌های نزدیک به طالبان نیز این اقدام را نکوهش کرده‌اند. زنان و مردان در سنین مختلف در داخل و خارج از کشور در قبال این دستور طالبان واکنش نشان داده و آن را مصداق «جنایت علیه بشریت و جنایت بین‌المللی» خوانده‌اند. طالبان اما تاکنون هیچ واکنشی به اعتراض‌های سراسری و جهان‌شمول علیه دستور ممنوعیت تحصیل دختران نشان نداده‌اند.