بعد از سال‌ها انتظار، شهرداری کابل که از سوی طالبان مدیریت می‌شود، از تطبیق ماسترپلان شهر کابل و ساخت سرک‌های حلقوی و فرعی خبر می‌دهد. به‌گفته‌ی مسئولان شهرداری کابل، به‌منظور بهبود وضع شهری و پایان بخشیدن به مشکلات و بی‌نظمی شهر کابل، در حال تطبیق برنامه‌های انکشافی این شهر است و قرار است تا سال آینده این برنامه‌ها را تکمیل کند.
برنامه‌های دارای اولویت شهرداری
طرح ساخت شهر کابل جدید ۱۶ سال پیش (۱۳۸۵ خورشیدی) در کابینه‌ی دولت افغانستان به رهبری حامد کرزی تصویب شد. ماسترپلان آن در سال ۱۳۸۹ خورشیدی از سوی مؤسسه‌ی جاپانی «جایکا» نهایی شد.
این ماسترپلان شامل ساخت مسکن، ساخت سرک حلقوی و حل مشکلات حمل‌ونقل می‌شود. بخشی از همین طرح، به‌سازی زون غرب کابل و وصل کردن سرک «شهید مزاری» به سرک کمپنی و سرک حلقوی بود و گفته شده بود که دارای اولویت است.
اما این طرح‌ها سال‌ها همچنین روی نقشه باقی ماند. بعد از شکایت باشندگان زون غرب از ترافیک سنگین و سایر مشکلات شهری در سال ۱۳۹۵، بار دیگر روی آغاز کار به‌سازی زون غرب کابل تأکید شد و در ۱۵ جدی ۱۳۹۵ دفتر معاونت دوم ریاست‌جمهوری (سرور دانش) از آغاز کار ساخت سه سرک فرعی به طول ۱۲ کیلومتر در برچی خبر داده بود. در آن زمان گفته شده بود که کار ساخت این سرک‌ها در سال ۱۳۹۶ آغاز و تا ۱۳۹۸ تکمیل خواهد شد. اما با گذشت شش سال تنها یک سرک آن تطبیق شده است.
اکنون شهرداری حکومت سرپرست طالبان می‌گوید که در ماسترپلان شهر کابل ساخت سرک‌های زیادی به‌منظور بهبود وضعیت شهر در نظر گرفته شده است. مصطفی صدیقی، آمر نشرات شهرداری کابل می‌گوید: «طبق ماسترپلان باید بسیاری از سرک‌ها بزرگ شود و سرک‌های جدید احداث شود؛ اما شهرداری کابل نظر به بودجه اکنون سه سرک را می‌سازد و کار استملاک آن انجام شده است.»
براساس گفته‌های این مسئول اداره‌ی شهرداری، دو سرک آن مربوط طرح به‌سازی زون غرب (سرک وزارت عدلیه در دارالامان و ساخت سرک کمپنی-نقاش در غرب کابل) و یکی دیگر آن ساخت سرک سر کوتل خیر‌خانه است که از برنامه‌های دارای اولویت شهرداری کابل میباشد. آمر تولید نشرات شهرداری کابل می‌گوید که کار ساخت این سرک‌ها به‌صورت جدی آغاز شده یا در حال آغاز شدن است.
دشت برچی
زون غرب کابل شامل حوزه‌های سوم، پنجم، ششم، سیزدهم و هجدهم می‌شود که از این میان حوزه‌های سیزدهم و هجدهم در منطقه‌ی دشت برچی موقعیت دارند. براساس آماری که پزشکان بدون مرز ارائه کرده است، دشت برچی بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر نفوس دارد. منابع مردمی می‌گویند که به‌دلیل تراکم جمعیت و نبود سرک معیاری، آنان با مشکلات بسیار زیادی مواجه‌اند.
در همین حال، مسئولان شهرداری کابل می‌گویند که با توجه به این مشکلات و رفع آن، اقدامات اساسی را روی دست گرفته‌اند.
سرک‌های فرعی و بی‌اعتمادی زیان‌آور
براساس گفته‌های مسئولان اداره‌ی شهرداری کابل، تطبیق سرک‌های فرعی و کانکریت‌ریزی کوچه‌ها از اقدامات اساسی و زیر کار شهرداری است.
سرک گولایی مهتاب‌قلعه الی دیوان بیگی با عرض ۴۰ متر، سرک عرفانی الی کمپنی با عرض ۴۰ متر، سرک نقاش الی کمپنی با عرض ۳۰ متر و ساخت سرک وزارت عدلیه بخشی از «اقدامات اساسی» و «تطبیق برنامه به‌سازی برچی» می‌شود.
- سرک عرفانی: این سرک نیز جزء از طرح به‌سازی زون غرب کابل بود و کار ساختمانی آن در سال ۱۳۹۸ آغاز شد. این سرک به عرض ۴۰ متر، طول دو کیلومتر و به ارزش ۲۵۰ میلیون افغانی از جاده‌ی «شهید مزاری» به سمت پل کمپنی کشیده شده است. طبق نقشه قرار بود این سرک به چوک کمپنی وصل شود، اما منابع می‌گویند که در جریان ساخت مسیر این سرک تغییر داده شده است و اکنون به پل ده متری کمپنی وصل شده است.
- سرک گولایی مهتاب قلعه الی دیوان بیگی: این سرک نیز شامل طرح به‌سازی غرب کابل است. کار سروی این سرک در سال ۱۳۹۱ به پایان رسید. در آن زمان مقام‌های دولتی و مسئولان شهرداری کابل از آغاز به کار این پروژه خبر دادند. افزون به این در طول چند سال گذشته نیز بارها سخن‌گویان شهرداری کابل از آغاز به کار و تکمیل‌شدن آن به مردم نوید دادند، اما با گذشت ده سال هنوز از این سرک خبری نیست. همچنین مسئولان شهرداری کابل ساخت این سرک را از برنامه‌های دارای اولویت حکومت سرپرست طالبان و شهرداری کابل عنوان کرده می‌گویند که در آینده‌ی نزدیک کار این سرک را نیز نظر به بودجه آغاز می‌کنند.
- سرک وزارت عدلیه: این سرک ناحیه هجدهم و سیزدهم را به ناحیه‌ی ششم و به سرک فیض محمد کاتب و سرک دارالامان وصل می‌کند. مسئولان از اداره‌ی شهرداری کابل می‌گویند که تا اکنون طول و عرض و هزینه‌ی ساخت این سرک مشخص نشده، اما تا یک ماه دیگر کار آن آغاز می‌شود.
- سرک نقاش-کمپنی: از این میانحدود یک ماه پیش، بار دیگر شهرداری حکومت سرپرست طالبان کار عکس‌برداری و نقطه‌گذاری مسیر سرک کمپنی-نقاش دشت برچی و تخریب خانه‌های تحت استملاک را آغاز کردند. طول این سرک ۲.۲ کیلومتر و عرض آن ۳۰ متر است و قرار است تا یک سال تکمیل شود.
باشندگان این منطقه می‌گویند که شهرداری کابل بار دیگر از طرح به‌سازی برچی بهرهبرداری سیاسی کرده و در فصل سرما بدون در نظر گرفتن مشکلات آنان و دادن زمان کافی برای تخلیه خانه‌های تحت استملاک، خانه‌های آنان را تخریب کرده است.
شهروندان می‌گویند در حالی‌که برای تأمین نیازهای خوراکی‌شان گرفتار اند، اکنون ساخت سرک نیز برای آنان به مصیبت تبدیل شده و به رنج بیکاری و فقر، بی‌خانمانی را نیز افزوده است.
وهاب، یکی از باشندگان ساحه‌ی نقاش در ناحیه‌ی سیزدهم شهر کابل می‌گوید که برای آنان تنها دو روز فرصت داده است که خانه را خالی کنند. «آرزوی ما به‌سازی برچی بود و است، اما هر کار زمان دارد. این‌ها همین که نقطه‌گذاری کردند دو روز بعد آمدند خانه‌ها را چپه کردند، حالا در این سرما کار ساخت سرک را آغاز می‌کنند؟ اصلا امکان دارد؟ باور من این است که این‌ها تنها ما را بی‌خانه کرده‌اند.»
یاد‌آوری: براساس گزارش کمیته‌ی صلیب سرخ، در حال حاضر نزدیک به ۲۰ میلیون نفر در افغانستان به مواد غذایی کافی دسترسی ندارند و همچنین بیش از ۲۴ میلیون نفر به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند و از هر دو نفر یک نفر نمی‌داند که وعده‌ی بعدی غذایی‌اش را چگونه تأمین کند؟
خانه‌های تحت استملاک
نعمت‌الله بارکزی، سخن‌گوی شهرداری کابل می‌گوید که در مسیر سرک نقاش الی کمپنی بیش از ۲۰۰ خانه و جایداد مردمی تحت استملاک قرار گرفته و کار تخریب آن از دو سمت (ساحه‌ی نقاش و پیش روی بلاک‌های چهارراهی قنبر) بعد از یک هفته مهلت آغاز شد. آقای بارکزی تصریح می‌کند که مشکلات همواره وجود دارد و نباید مانع انکشاف شهر شود. «تطبیق نقشه و رفتن سرک خود به گسترش خدمات و کاهش فقر منجر می‌شود.»
ساخت سرک نقاش-کمپنی به کاهش فقر منجر می‌شود؟
رحمان (مستعار)، باشنده‌ی ناحیه سیزدهم شهر کابل است. او می‌گوید که خانه‌اش که تمام دارایی وی بوده، در سرک رفته است. «۱۳ سال صبر کردم. اما وقتی دیدیم که بقیه بلندمنزل ساخته‌اند. دلم جمع شد و هرچه داشتم را صرف ساخت خانه کردم تا دیگر سرگردان نباشم، اما اینک هیچ چیزی برایم نمانده و دوباره آواره شده‌ایم.»
رحمان تنها نیست که سال‌ها در انتظار تطبیق برنامه انکشاف شهری، به‌ویژه انکشاف غرب کابل داروندارش را در راه پروژه‌ی عامه از دست داده و اکنون درگیر فقر چندبعدی شده است.
طبق معلومات ارائه‌شده از سوی مسئولان شهرداری، در مسیر این سرک ۲۳۰ خانه تحت استملاک بوده و تخریب شده‌اند. ملکیت‌هایی که به افراد کم‌درآمد و فقیر تعلق داشته است.
شماری از این افراد می‌گویند که سال‌ها از نبود خدمات شهری، ترافیک سنگین و نبود سرک و همچنین از تأخیر در تطبیق برنامه‌های انکشافی رنج برده‌اند. این شهروندان توضیح می‌دهند که برای تطبیق برنامه‌های انکشاف شهری در این ساحه در زمان ریاست‌جمهوری حامد کرزی و اشرف غنی بارها به ارگ درخواست نوشته‌اند، اما علی‌رغم دریافت وعده، هر بار ناامید شده‌اند.
وهاب، یکی از افرادی است که خانه‌اش به‌طور کامل در سرک رفته است. این باشنده‌ی غرب کابل نیز روایت مشابه دارد: «سال‌ها منتظر نقشه بودیم، اما انتظار تمامی نداشت و در نهایت زمانی که سرک نقاش به سمت کمپنی و ریگریشن سمنت/کانکریت شد، خانه را ساختم و داروندار خودم را مصرف کردم. اکنون زیر بار قرض هیچ چیزی ندارم و در دو روز تنها پنجره و دروازهای خانه را بیرون کردم.»
وهاب می‌گوید که خانه‌اش را در سه منزل و به‌صورت پخته کار کرده بود. در همین حال، مسئولان اداره‌ی شهرداری کابل می‌گویند که مطابق به قانون برای شهروندان متضرر که خانه‌های‌شان استملاک و تخریب شده، بدیل پرداخت می‌کنند. این مسئولان اما مشخص نمی‌کنند که در کجای کابل برای این افراد زمین‌های رهایشی می‌دهند یا چه مقدار هزینه پرداخت می‌کنند؟
نعمت‌الله بارکزی، سخن‌گوی شهرداری می‌گوید: «مطابق به قانون به شهروندان متضرر که ثابت بتوانند مالک جایداد بوده‌اند، بدیل جایداد و خساره‌ی ساختمان‌شان را می‌دهد، اما اگر بدیل را قبول نکردند، قیمت زمین و هزینه‌ی ساخت آن را و در صورتی که ثابت نتوانند، تنها هزینه‌ی ساخت‌وساز را می‌دهد.»
در همین حال، آمر نشرات شهرداری نیز می‌گوید که برای خانه‌های تخریب‌شده نظر به مصرف مواد ساختمانی، حجم‌گیری شده و در هر مترمکعب سه هزار و ۲۵۰ افغانی خسارت می‌پردازد. آقای صدیقی تأکید می‌کند که پروسه‌ی جبران خساره زمانبر است. این در حالی است که باشندگان سرک عرفانی تا هنوز زمین یا قیمت جایداد‌های‌شان را دریافت نکرده‌اند.
با این وجود، سؤال این است که چرا برنامه‌های دارای اولویت تطبیق نشد و هزینه‌ها را برای شهرداری و مردم افزایش داد؟
شهرداری کابل می‌گوید که در گذشته به‌دلیل وجود مشکلات، مداخلات مردمی و مافیای زمین برنامه‌های انکشافی تطبیق نشد. چنانچه اکنون این اداره برای تطبیق این سرک‌ها با «هزارویک مشکل، از جمله استملاک جایداد‌ها» گرفتار است.
اما منابع آگاه می‌گویند که تطبیق سرک در زون غرب کابل همیشه به سمت‌و‌سو‌های سیاسی و تبعیض ربط داشته است و دولت برای پوشاندن این مسأله «مافیای زمین و هزارویک مشکل دیگر» را بهانه می‌کند. این منابع تأکید می‌کنند که اکنون نیز تطبیق برنامه‌های انکشافی با سوءاستفاده‌های سیاسی ربط دارد.
یکی از این منابع که در گذشته در سمت‌های مهم دولتی کار کرده، می‌گوید که تفکر «مخکشیسیم» [اشاره به ثواب‌الدین مخکش] همیشه در ارگ ریاست‌جمهوری وجود داشته است. تفکری که بدون شک روی تطبیق برنامه‌های انکشافی نیز اثرگذار بود. «واقعیت این است که همیشه در ساخت‌وسازها و توسعه، مسأله‌ی هویت قومی مستفیدشوندگان برنامه‌های انکشافی مطرح بوده است. از همین رو شاهد هستیم که مناطق مرکزی و حتا سمت غرب پایتخت به‌دلیل تعلق قومی اکثریت باشندگان آن، توسعه پیدا نکرد.»
منع دیگر نیز با تأیید این صحبت‌ها می‌گوید که دولت در بیست سال گذشته از برنامه‌های انکشافی بهرهبرداری سیاسی کرده و تطبیق نکردن پروژه‌های توسعوی دشت برچی را به افراد زورمند و مافیای زمین ربط داده است.
منبع استدلال می‌کند که بارها شاهد حضور مردم در ارگ بوده است؛ مردمی که خواهان تطبیق برنامه‌های انکشافی و ساخت سرک‌ها بودند.
در حالی‌که دولت همواره می‌گفت مردم نمی‌گذارند، اما «از سه یا چهار نفر نام ببریم. دولت نمی‌توانست در برابر چهار آدم که حالا نام‌شان را مافیا گذاشته، بایستد و نقشه را تطبیق کند؟ حقیقت این است که به‌دلیل تعصب، اراده‌ای برای تطبیق آن وجود نداشت و اکنون نیز چیزی عوض نشده است و برای این‌که بتوانند انتقاد‌ها را کم کنند و نام بجویند، کار سرک را آغاز کرده که به چشم بیایند.» با این وجود منابع امیدوارند که این بار این بهرهبرداری سیاسی به سود مردم تمام شود.