منبع: گاردین
برگردان: حمید مهدوی
رشد سریع شبکه‌های اجتماعی فرصت مناسبی است برای جوانان تا اظهار نظر کرده و به دنبال تغییرات دموکراتیک در کشور باشند. شاید کمتر کاربران فیس‌بوک در افغانستان به دنبال راه‌اندازی انقلابی شبیه بهار عرب باشند؛ اما ترویج سریع شبکه‌های اجتماعی در کشور، زمینه را برای اظهار نظر جوانان افغان مساعد کرده است. این در حالی است که جوانان زیر 25 سال 65 درصد جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند و با پیش‌رو بودن انتخابات حساس ریاست جمهوری در سال آینده، آنان به دنبال یافتن نامزد دل‌خواه‌شان در انتخابات سال آینده‌اند.
در تابستان سال جاری فیلمی توسط سحر فطرت «17» ساله در مورد آزار جنسی ساخته شد، که غوغایی برپا کرد. این فیلم بارها در فیس‌بوک به اشتراک گذاشته شد. سحر فطرت یکی از جوانان مستند‌ساز افغانستان است که هم‌زمان دانش‌جو هم است. موقف سخت این فیلم در برابر آزار جنسی زنان در کابل بحث‌های جدی‌ای را بر انگیخت.
یکی از برنامه‌های تلویزیونی که متوجه تمایل شدید جوانان به بحث روی این موضوع شده بود، از سحر فطرت خواست تا در میزگردی در مورد آزار جنسی که در آن یک ملا، دو عضو پارلمان و یک استاد دانشگاه نیز حضور خواهند داشت، شرکت کند. فطرت در این برنامه گفت: «آوردن تغییرات آسان نیست، اما ناممکن هم نیست».
فطرت یکی از محدود کاربران انترنت در افغانستان است. با وجودی که به دست آوردن آمار دقیق در افغانستان مشکل است؛ اما نظر به‌یک برآرود، از جمله‌ی 31 میلیون نفوس در افغانستان، 2.4 میلیون آن‌ها که 7.7 در صد کل جمعیت را تشکیل می‌دهد، از طریق کمپیوتر یا تیلفون‌های هوش‌مند به انترنت دسترسی دارند. نظر به گفته‌های جاوید همدرد، رایزن مستقل مطالعات تکنولوژیکی که هم‌زمان نویسنده‌ی جامع‌ترین برآورد در مورد کاربران انترنت در افغانستان نیز است، صرف 74 درصد کاربران انترنت از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند.
با وجودی که هنوز استفاده از انترنت خیلی انکشاف نیافته است، اما در مقایسه با سال 2002 که اکثریت افغان‌ها برای تیلفون کردن مجبور بودند به کشورهای همسایه بروند، تغییرات بنیادی‌ای مشاهده می‌شود و بعید به نظر می‌رسد که تلاش‌ها به منظور بالابردن آمار کاربران انترنت به‌زودی به نتیجه‌ای برسند.
75 درصد جمعیت در افغانستان در روستاها زندگی می‌کنند، که اکثریت مطلق آن‌ها به برق مطمئن دسترسی ندارند و این خود یکی از علت‌های پایین بودن میزان کاربران انترنت و شبکه‌های اجتماعی در افغانستان محسوب می‌شود. نظر به آماری که از سوی سازمان ملل متحده به نشر رسیده، 41 درصد مردم افغانستان به برق مطمئن دسترسی دارند. دولت افغانستان ادعا می‌کند که بیش از 50 درصد مردم افغانستان از موبایل استفاده می‌کنند و چهار شرکت مخابراتی بزرگ خدمات 3G ارائه می‌کنند. اما باید در نظر داشت که تمام استفاده کنند‌گان موبایل خدمات 3G فعال ندارند.
بی‌سوادی عامل مهم دیگر پایین بودن میزان کاربران انترنت و شبکه‌های اجتماعی در افغانستان است. با وجودی که در زمینه‌ی معارف در افغانستان گام‌های مهمی برداشته شده و دست‌آوردهای خوبی نیز داشته است، با آن‌هم صرف 43 درصد مردان و 13 درصد زنان در افغانستان قادر به خواندن و نوشتن هستند.
با وجود توسعه‌ی شبکه‌ی فایبر نوری که از حمایت بانک جهانی و بعضی دیگر از کمک کننده‌ها برخوردار است و حدود 65 درصد این پروژه تکمیل شده و هزینه‌ی استفاده از انترنت کاهش یافته است؛ اما هنوز استفاده از انترنت برای خیلی‌ها گران است.
نظر به گفته‌های همدرد، ادامه‌ی شورش‌گری در اکثریت ولایت‌ها، به‌خصوص در ولایت‌های نا‌امن شرقی و جنوبی، باعث شده است برنامه‌ی اتصال مرکزهای ولایت‌ها به شبکه‌ی فایبر نوری پیش‌رفت خوبی نداشته باشد.
با وجود این همه موانع و مشکلات، جوانان افغانستان، فعالان مدنی و سیاست‌مداران شبکه‌های مدنی را محل مناسبی برای تعامل با مردم می‌دانند. تعداد زیادی از نامزدهای احتمالی انتخابات ریاست جمهوری سال آینده در فیس‌بوک و تویتر که دو شبکه‌ی مشهور اجتماعی در افغانستان‌اند، فعالیت دارند. سید فیصل کریمی که در دانشگاه هرات مشغول تدریس ژور‌نالیزم و رسانه‌های آنلاین است، میگوید: «شاگردان من به دلیل این که مدام به فیس‌بوک دسترسی دارند، از ایمیل کمتر استفاده می‌کنند. من تکالیف درسی شاگردان و نمره‌های آن‌ها را در وب‌سیایت می‌گذارم و بعدا پیوند «لینک» را در صفحه‌ی فیس‌بوک به اشتراک می‌گذارم و شاگردانم خیلی زود به آن مراجعه می‌کنند. اگر به آن‌ها ایمیل بفرستم، مطمئنم که تا خیلی وقت آن‌ها اصلا آن را نخواهند دید».
حامد کرزی، رییس جمهور افغانستان و خیلی از وزیران این کشور در تویتر و فیس‌بوک حساب دارند. عادله راز، معاون سخن‌گوی ریاست جمهوری گفت: «ریاست جمهوری برای دسترسی به جوانان و آگاهی از نظر‌ات آن‌ها به استفاده از فیس‌بوک روی آورده است. چون جوانان بیش‌تر از والدین‌شان از فیس‌بوک استفاده می‌کنند و منبع بزرگ رای محسوب می‌شوند».
وقتی که تیم ملی فوتبال افغانستان جام قهرمانی فدراسیون فوتبال جنوب آسیا را بالای سر برد، عکسی از حامد کرزی در حالی که این بازی را از طریق تلویزیون مشاهده می‌کرد، در فیس‌بوک به اشتراک گذاشته شد. این صفحه در یک شب بیش از 30 هزار لایک (پسند) را دریافت کرد. خانم راز میگوید: «ما فهمیدیم که در فیس‌بوک نظر به ایمیل مراجعان زیادی خواهیم داشت».
طالبان از طریق صفحه‌ی‌شان در تویتر، پیوسته مسئولیت حملاتی را که در سرتاسر کشور راه‌اندازی می‌کنند، برعهده می‌گیرند. آن‌ها که زمانی استفاده از تلویزیون و بسیاری از تکنالوژی‌های دیگر را قدغن کرده بودند، اکنون روش کاملا متفاوتی را در پیش گرفته‌اند.
همدرد در ادامه‌ی سخنانش گفت: «شبکه‌های اجتماعی، به‌‌ویژه تویتر و فیس‌بوک، محل مناسبی برای رفع تشنگی دسترسی به اطلاعات، بیان آزادانه‌ی افکار و عقاید و رساندن صدای‌تان به فرد یا جریان مورد نظر محسوب می‌شود و این تشنگی می‌تواند چیزی باشد که باعث برپایی انقلاب‌ها در مدت زمان کوتاهی می‌شود».
فرهنگ بی‌نهایت محافظه‌کار افغانستان عامل دیگر محدودیت دسترسی به انترنت و به‌خصوص شبکه‌های اجتماعی است. در کشوری که زنان از رفتن به مکتب و دفتر کار باز داشته می‌شوند، داشتن یک صفحه در شبکه‌های اجتماعی فیس‌بوک و تویتر کار سخت و مشکلی است. این‌ها دلایلی‌اند که بسیاری از زنان را وا می‌دارند تا در صورت امکان حضور آن‌ها در این شبکه‌ها، از نام‌های مستعار استفاده کنند و تصاویر خود یا دوستان خود را به اشتراک نگذارند.
غزاله ظاهر که 22 سال دارد و دانشجوی مهندسی نرم‌افراز در دانشگاه هرات است، میگوید: «دختران به اندازه‌ی پسران از فیس‌بوک استفاده نمی‌کنند؛ چون در استفاده‌ی آن‌ها از این شبکه‌ی اجتماعی، محدودیت وجود دارد. به طور مثال، آن‌ها عکس‌های‌شان را به اشتراک گذاشته نمی‌توانند. من خوش‌بختم. والدینم از من حمایت می‌کنند و خود‌شان نیز از فیس‌بوک استفاده می‌کنند».
فطرت گفت: «کسی هست که با استفاده از صفحات متفاوت در فیس‌بوک مرا اذیت می‌کند. تا من یکی را از جمله‌ی دوستانم حذف می‌کنم، او صفحه‌ی دیگری را با نام متفاوت می‌سازد. من در پذیرش درخواست‌های دوستی که دریافت می‌کنم، خیلی محتاطم».