دو روی یک مدال
افغانستان: حضور در المپیک ریو و جنگ در خانه
شبکه‌ی تحلیلگران افغانستان/ توماس روتیگ ترجمه: معصومه عرفانی
کاروان المپیک افغانستان، همراه با گروه‌های دیگری از 206 کشور جهان و یک تیم متشکل از پناهجویان شرکت‌کننده در بازی‌های المپیک 2016 (5 تا 21 اگست)، در مراسم افتتاحیه‌ی این بازی‌ها در استادیوم ورزشی ماکاراکانا به رژه پرداختند. کامیا یوسفی، قهرمان دو سرعت، پرچم افغانستان را حمل می‌کرد، اما در حقیقت، این کوچک‌ترین تیم افغانستان پس از بازگشت به صحنه‌ی ورزشی بین‌المللی پس از سال 2001 بود. توماس روتینگ از شبکه‌ی تحلیگران افغانستان در متن حاضر به این مساله پرداخته است که چرا تیم افغانستان این‌بار چنین ضعیف است و دلایل متفاوتی را برای این مساله برمی‌شمارد –اختلافات میان مقامات، فساد، و در رابطه با ورزش زنان، مخالفت با رقابت زنان در محافل محافظه‌کار و کاهش توجه بین‌المللی به این موضوع. او همچنین شرکت ورزشکاران افغانستان و تعدادی از قهرمانان المپیک این کشور در طی چند دهه را به بررسی می‌گیرد.
کاروان افغانستان برای المپیک ریو تنها شامل سه ورزشکار، یک زن و دو مرد می‌شود. کیمیا یوسفی و عبدالوهاب ظهیری در مسابقات دو سرعت 100 متر رقابت خواهند کرد و محمد توفیق بخشی در رده‌بندی بالای 90 کیلو مسابقات جودو شرکت خواهد داشت. در مراسم افتتاحیه، آن‌ها توسط غلام ربانی ربانی از مقامات کمیته‌ی ملی المپیک همراهی شدند که در زمان به اهتزاز درآمدن پرچم افغانستان در دهکده‌ی المپیک ریو در تاریخ 1 اگست 2016 نیز حضور داشت. عکس‌های منتشرشده در آن مراسم نشان داد که اکثریت کاروان افغانستان، به جای ورزشکاران از مقامات تشکیل شده است.
هیچ‌کدام از ورزشکاران افغانستان به‌طور مستقیم برای شرکت در المپیک ریو واجد شرایط شناخته نشدند. در بیشتر رشته‌های ورزشی مسابقات مقدماتی برگزار می‌شود و قواعد مشخصی توسط کمیته‌ی بین‌المللی المپیک تعیین شده است که ورزشکاران برای شرکت در بازی‌های المپیک (IOC) باید بتوانند با موفقیت آن‌ها را بگذرانند. همچنین، برای حمایت از اصل شرکت در بازی‌ها برای کشورهایی با گروه‌های ورزشی کوچک مانند افغانستان، تمام کشورها دعوت‌نامه‌های ویژه‌یی از کمیته‌ی بین‌المللی المپیک دریافت می‌کنند. یوسفی، ظهیری و بخشی نیز از همین طریق به مسابقات وارد شدند.
بخشی، بازیکن و مربی تیم ملی جودو و یوسفی، در زمان مهاجرت خانواده‌های‌شان به ایران به دنیا آمده‌اند که این تاحدی به تجربه‌ی بین‌المللی آن‌ها افزوده است. آن‌ها در چندین مسابقه‌ی مختلف منطقه‌یی به رقابت پرداخته و مدال‌هایی به دست آورده‌اند. بااین‌حال، در مسابقات قهرمانی جهان، آسیا و جنوب آسیا هنوز موفق به کسب هیچ مدالی نشده‌اند. ظهیری نیز بیشتر یک تازه‌وارد در این عرصه به نظر می‌رسد.
توفیق بخشی اولین نفر از این گروه سه نفره خواهد بود که به مسابقه می‌رود. در تاریخ 10 اگست، او با رقیب پرتغالی خود خوزه فونسکار دیدار خواهد کرد. به غیر از تیم‌های کشوری، برای نخستین بار یک تیم متشکل از پناهندگان از کشورهای مختلف نیز در این رقابت حضور دارند. کمیته‌ی بین‌المللی گفته است که این گروه با توجه به وضعیت به‌وجودآمده در نتیجه‌ی «بحران پناهندگان در سراسر جهان» و براساس پیشنهادات کمیته‌های ملی المپیک با دعوت ویژه‌یی به این مسابقات آمده‌اند. اگرچه پناهندگان افغانستان یکی از بزرگ‌ترین گروه‌ها را درمیان جمعیت پناهندگان سراسر جهان تشکیل می‌دهند، هیچ‌کدام از شرکت‌کنندگان در این تیم از افغانستان نیستند –احتمالا به این دلیل که کمیته‌ی بین‌المللی امپیک تاکید داشت که انتخاب کاندیدها باید براساس نظم مشخص و نزدیک به قواعد بازی‌های المپیک صورت بگیرد و هیچ‌کدام از ورزشکاران کنونی افغانستان واجد شرایط نبودند.
تاریخ پر از جنگ و ویرانی المپیک افغانستان
از زمان تشکیل کمیته‌ی ملی المپیک (NOC) در کابل در سال 1935 که یک سال پس از تاسیس توسط کمیته‌ی بین‌المللی المپیک تایید شد، افغانستان در بیشتر بازی‌های المپیک تابستانی شرکت داشته است، مگر زمان‌هایی که جنگ یا سیاست مانع شده باشند. نخستین بار، ورزشکاران افغانستان در بازی‌های 1936 برلین شرکت کردند که توسط حکومت هیتلر برگزار شده بود. کاروان ورزشکاران افغانستان در زمان رژه‌ی مراسم افتتاحیه در استادیوم المپیک برلین با سلام مخصوص نازی‌ها ادای احترام کردند. وزیر جنگ، قاضی محمود خان، که ریاست کمیته‌ی ملی المپیک را نیز برعهده داشت، یک سال پیش از آن به‌عنوان نماینده‌ی رسمی افغانستان در کنگره‌ی نورنبرگ حزب نازی برای تصویب قوانین شرم‌آور ضدیهودی شرکت داشت که بعدها به‌عنوان مبنایی «قانونی» برای فاجعه‌ی هولوکاست استفاده شد.
از آن زمان تاکنون، افغانستان در بیشتر بازی‌های المپیک رقابت کرده است. این کشور در بازی‌های هلسینکی (1952) و مونترال (1976) به دلایلی نامشخص غایب بود و در سال 1984 نیز بخشی از تحریم شوروی برای بازی‌های المپیک لس آنجلس بود –این تحریم پاسخی به تحریم دور قبلی بازی‌ها در مسکو توسط بسیاری از کشورها به دلیل حمله‌ی اتحاد جماهیر شوروی به افغانستان بود. جنگ داخلی در افغانستان باعث شد تا ورزشکاران افغانستان در بازی‌های 1992 بارسلونا شرکت نداشته باشند و به دلیل عدم به رسمیت شناخته‌شدن کمیته‌ی ملی المپیک حکومت طالبان، از بازی‌های سال 2000 سیدنی نیز باز ماندند. دو ورزشکار افغانستان، یک قهرمان بوکس و یک دونده‌ی ماراتن، به‌صورت جداگانه خود را به بازی‌های المپیک 1996 آتلانتا رساندند. هر دو پس از تصرف کابل توسط طالبان از کشور گریخته بودند.
قهرمانان، بازندگان و ناامیدی‌ها
بزرگ‌ترین موفقیت المپیک افغانستان تاکنون، روح‌الله نیکپا در رشته‌ی تکواندو بوده است که دو مدال برنز از بازی‌های 2008 پکن و 2012 لندن به‌دست آورد. این مدال‌ها نیکپا را به نخستین و تنها برنده‌ی مدال المپیک در افغانستان تا امروز تبدیل کردند. پیش از آن، محمد ابراهیمی در رشته‌ی کشتی بهترین شرکت‌کننده‌ی افغانستان بود. نخستین زنانی که در کاروان المپیک افغانستان حضور داشتند، روبینا مقیمیار قهرمان دو سرعت و فریبا رضایی جودوکار بودند که در المپیک 2004 آتن به رقابت پرداختند.
عبدالبصیر واثقی، کسی بود که در سال 1996، یکی از بسیار زیاد اما کمتر گزارش‌شده دررابطه با «شکست» قهرمانانه را رقم زد. این داستان‌ها از نقاط روشن بازی‌های المپیک هستند. واثقی اگرچه در زمان تمرینات برای رقابت در المپیک آتلانتا مجروح شده بود، در این بازی‌ها شرکت کرد و بخش زیادی از مسیر 42.195 متر را لنگان‌لنگان پیش می‌رفت اما پیش از رسیدن به خط پایان تسلیم نشد.
همچنین نخستین دوچرخه‌سواران افغانستان، گل افضل و ضابط خان، در بازی‌های سال 1996 آتلانتا در رقابت‌های پاراالمپیک رقابت کردند.
نیپکا، مدال‌آور سال‌های 2008 و 2012، اگرچه در بازگشت از این مسابقات توسط جمعیت عظیمی استقبال شد و رییس‌جمهور شخصا از او تقدیر کرد، اما یکی از غم‌انگیزترین داستان‌های مربوط به بازی‌های سال 2016 ریو را رقم زد. در نتیجه‌ی دو سال اختلافات داخلی در کمیته‌ی ملی المپیک افغانستان، حکومت بودجه‌ی المپیک را قطع کرد. این کار باعث شد تا اکثر مربیان دستمزد خود را دریافت نکنند و ورزشکاران نیز از مراقبت‌های پزشکی مناسبی برخوردار نبودند. قهرمان افغانستان، روح‌الله نیکپا، زمانی که در ماه اپریل 2016 در رقابت‌های مقدماتی در فیلیپین شرکت کرد، به‌دلیل جراحت و نبود آمادگی‌ها و امکانات مناسب، در این مسابقت شکست خورد و نتوانست سهمیه‌ی المپیک را به‌دست بیاورد. به گزارش شبکه‌ی «ARD» آلمان، او کمیته‌ی ملی المپیک را مقصر می‌داند. نیکپای 29 ساله که اکنون در بهترین سن مبارزاتی قرار دارد، انتظار داشت از طریق دعوت‌نامه‌ی ویژه‌ی کمیته‌ی بین‌المللی المپیک، حداقل بتواند برای سومین بار در این مسابقات را در سوابق خود داشته باشد. اما این دعوت‌نامه به او نرسید.
درگیری‌های جناحی در المپیک افغانستان
ریاست کمیته‌ی ملی المپیک افغانستان و انجمن‌های عضو آن، پست‌های پرمنفعتی هستند، چراکه می‌توانند کمک‌های مالی زیادی از حامیان جذب کنند و ویزاها و سفرهای خارج از کشور با خود همراه دارند. چندین کشور کمک‌کننده و فدراسیون‌های ورزشی بین‌المللی، پول زیادی را برای کمک به ورزش افغانستان، به‌ویژه برای زنان، اختصاص داده‌اند که پس از دهه‌ها جنگ بار دیگر از سر گرفته شده است. ازهمین‌رو، نیروهای سیاسی مختلفی برای به‌دست‌آوردن کنترل این نهادها رقابت می‌کنند.
تا سال 2009، دولت رییس کمیته‌ی ملی المپیک را منصوب می‌کرد. برای چند سال، کشتی‌گیری که یکی از فرماندهان مجاهدین نیز بود این جایگاه را به‌دست داشت. در نخستین و تنها انتخابات برگزارشده تاکنون توسط فدراسیون‌های ورزشی ملی، محمد ظاهر اکبر، یک جنرال سابق، برنده شد. اما او از مقامش استعفا داد تا بتواند به‌عنوان یک مشاور امنیتی در مبارزات انتخاباتی ریاست‌جمهوری 2014 با داکتر عبدالله عبدالله کار کند. در همان سال فهیم هاشمی در ماه اپریل بر جایگاه او نشست. هاشمی یک تاجر و صاحب شبکه‌ی تلویزیونی «یک» است. صدیقه نورستانی، معاون او، نخستین زنی است که تاکنون به این مقام رسیده است. بنا بر گزارش‌ها، او تلاش کرد تا کمیته‌ی ملی المپیک استقلال بیشتری از دولت به‌دست بیاورد.
همان‌گونه که رسانه‌های افغانستان گزارش داده‌اند، تلاش هاشمی برای استقلال، خشم اداره‌ی تربیت بدنی و ورزشی را برانگیخت که مسیر عبور قیف‌مانند پولی است که برای ورزش افغانستان اختصاص داده می‌شد، و بخشی از وزارت اطلاعات و فرهنگ (که بخش جوانان و ورزش را پوشش می‌دهد) نیز به‌حساب می‌آید. این اداره جریان پول را متوقف کرد و در نتیجه، هاشمی هزینه‌ی مشارکت تیمی از افغانستان در بازی‌های 2014 آسیا را نیز از جیب خود پرداخت کرد.
پس از 17 ماه و در اواخر سال 2015، هاشمی سرانجام تسلیم شد. اما پس از استعفا، اعتراضی نسبت به انتخاب مجدد جنرال اکبر به راه انداخت. او ادعا کرد که اشتباهاتی آیین‌نامه‌یی رخ داده‌اند. خود او اگرچه هنوز یکی از اعضای هیات مدیره بود، برای شرکت در رای‌گیری دعوت ن شده بود. به رسمیت شناخته‌شدن انتخاب اکبر توسط کمیته‌ی بین‌المللی المپیک، بدون تایید اداره‌ی ورزش دولت افغانستان، وضعیت را پیچیده‌تر ساخت. براساس گزارش «ARD» که پیشتر نیز به آن اشاره شد، این اداره اکنون از هاشمی حمایت می‌کند.
اختلافات در کمیته‌ی ملی المپیک افغانستان، بازتاب دیگری از طناب‌کشی و رقابت‌های معمول بر سر مناصب دولتی میان جناح‌های مختلفی است که در جناح‌های متفاوت حکومت وحدت ملی رخ می‌دهد. وزیر اطلاعات و فرهنگ، عبدالباری جهانی، از سوی تیم رییس‌جمهور اشرف غنی معرفی شد. رییس اداره‌ی ورزش، همایون خیری، به گفته‌ی طلوع‌نیوز متعلق به همان تیم بوده و با حزب جنبش به رهبری معاون رییس‌جمهور، عبدالرشید دوستم، مرتبط دانسته می‌شود. دوستم، پس از شکایت از این مساله که در دولت کنار گذاشته شده است، توسط رییس‌جمهور اشرف غنی در اوایل سال 2015 مسئول امور ورزشی افغانستان تعیین شد. براساس گزارش «نیویورک تایمز» اگرچه او با استهزاء واکنش نشان داده و گفته بود «رونالدو (ستاره‌ی فوتبال پرتغال» نیستم»، اما خیری را برای ریاست کاندید کرد. بااین‌وجود، رییس کمیته‌ی ملی المپیک، اکبر، متعلق به جناح مخالف یعنی تیم عبدالله است. به‌عنوان یکی از دیگر نتایج اختلافات داخلی، غلام ربانی ربانی که تا امروز نسبتا ناشناخته بود کاروان افغانستان به ریو را رهبری می‌کند.
این زنان و مردان ورزشکار مانند نیکپا، یا دختر تکواندوکاری به‌نام سمیه غلامی (آموزش‌دیده در ایران و امیدوار به کسب مدال) هستند که قربانی این جنگ جناحی می‌شوند و شانس خود را برای رقابت در ریو از دست دادند. نیکپا به شبکه‌ی «ARD» گفته است که این اتفاق نتیجه‌ی مستقیم فساد در بخش ورزش (افغانستان) بوده است که افغانستان هیچ تکواندوکاری در رقابت‌های ریو ندارد. هنرهای نظامی یکی از محبوب‌ترین ورزش‌ها در این کشور است. نیکپا در این گفت‌وگو ادامه داد: «من می‌خواهم سیاست از ورزش جدا شود. زمانی که ما نتوانیم سیاست و ورزش را از هم جدا کنیم، ورزش در این کشور ویران می‌شود».
هیچ زنی…
چنین اتفاقی مدتی پیش از بازی‌های المپیک برای ورزش زنان افغانستان رخ داد. همان‌گونه که «نیویورک تایمز» در ماه اپریل 2016 گزارش داده و به نمونه‌هایی از انجمن‌های ملی برای دوچرخه‌سواری، فوتبال، تکواندو و کرکیت (که از بازی‌های المپیک نیست) استناد کرده بود، «برنامه‌های ورزشی زنان در افغانستان مدت‌های زیادی است که مورد توجه حامیان غربی قرار دارد، اما سقوط کرد…. امروز تعدادی (از انجمن‌های ورزشی) تنها شامل یک یا دو زن جوان با یک بیزنس کارت و میز می‌شوند». تیم دوچرخه‌سواری زنان که ازسوی یک موسسه‌ی خیریه‌ی امریکایی حمایت می‌شود و تا همین اواخر سرتیترهای امیدبخش و مثبتی را در سراسر جهان پوشش داده و حتا برای جایزه‌ی صلح نوبل نامزد شده بود، تحت ریاست مربی مرد افغان خود (که درحال‌حاضر وظیفه‌اش به تعلیق درآمده) درگیر «فساد غیر قابل کنترل» شده است. حتا اتهاماتی مبنی بر سوءاستفاده‌ی جنسی از سوی یکی از اعضای سابق تیم علیه او مطرح شد. این عضو سابق اکنون در آلمان درخواست پناهندگی داده است. تیم فوتبال زنان از سال 2014 در هیچ رقابتی در سطح بین‌المللی شرکت نداشته است. تیم کریکت زنان توسط هیات (مردانه‌ی) رهبری کریکت افغانستان منحل شد، چراکه اعضای هیأت بر این عقیده بودند که زنان نباید در عرصه‌ی ورزشی فعالیت داشته باشند. به گزارش «تایمز»، شمیلا کوهستانی، کاپیتان سابق تیم فوتبال زنان افغانستان گفته است که مقامات افغانستان هرگز در واقعیت از ایده‌ی زنان در ورزش حمایت نکردند و علاقه‌ی آن‌ها فقط تظاهر بوده است چراکه ورزش زنان مانند آهن‌ربایی برای جذب کمک‌های مالی عمل می‌کند؛ «آن‌ها به من می‌گویند که ما هرگز به دختران‌مان اجازه‌ی این کار را نمی‌دهیم. آن‌ها با ما مانند فاحشه یا چیزی شبیه به این رفتار می‌کنند چراکه ما می‌دویم و خودمان را به مردان نشان می‌دهیم».
یکی از دو زنی که برای نخستین‌بار از طرف افغانستان در المپیک شرکت کرده است (روبینا مقیمیار/جلالی)، سفارت‌های خارجی را در این زمینه مقصر می‌داند و میگوید که آن‌ها دیگر توجه چندانی به ورزش زنان در کشور او نشان نمی‌دهند.
در نتیجه‌ی چنین شرایطی، در تیم المپیک 2016 افغانستان تنها یک زن حضور دارد که در ایران آموزش دیده و زندگی می‌کند.
به‌طورکلی، اختلافات میان مسئولان ورزشی کشور باعث شده است که هیچ افزایشی در بالارفتن سطح رقابت بین‌المللی ورزشکاران، هم زنان و مردان، صورت نگیرد. همچنین آن دورانی که افغانستان تنها به‌دلیل این‌که تازه به عرصه‌ی ورزش بین‌الملل بازگشته بود توجه ویژه‌یی دریافت می‌کرد، گذشته است. سانس بسیار اندکی وجود دارد که سه ورزشکار فرستاده‌شده به ریو بتوانند موفقیت دیگری به پیروزی نیکپا در رقابت‌های 2008 پکن و 2012 لندن بیفزایند که فراتر از تمام زمینه‌های قومی و اجتماعی، توانسته بود باعث افتخار بخش زیادی از مردم افغانستان شود.