همزمان با گرم شدن قصه گفت‌وگوهای صلح افغانستان و طالبان، و سردی روابط کابل-اسلام‌آباد، در 17 حمل سال جاری شاهد خاقان عباسی نخست وزیر پاکستان به کابل آمد و با رهبران حکومت وحدت ملی افغانستان دیدار کرد. او بنابه دعوت رسمی حکومت افغانستان به کابل سفر کرده بود.
پس از بازگشت او به اسلام‌آباد، حکومت پاکستان در توییتی اعلام کرد که مقام‌های پاکستانی و افغان توافق کرده‌اند که «پلان عمل افغانستان- پاکستان برای صلح و همبستگی (APAPPS)» را عملی کنند. علاوه بر این دو کشور اقدامات موثر را علیه عناصر آشتی‌ناپذیر و یاغی که تهدیدات امنیتی را متوجه هریک از دو کشور می‌سازند، روی دست خواهند گرفت.
ریاست‌جمهوری افغانستان نیز در اعلامیه‌یی معلومات بیشتری را منتشر کرد و نوشت که رییس‌جمهور غنی با نخست‌وزیر پاکستان در مورد روابط دو جانبه، مبارزه با تروریزم، اتصال منطقوی، مذاکرات صلح به رهبری و مالکیت افغان‌ها، تخطی‌ها در امتداد خط دیورند، عودت باعزت مهاجرین، پروژه‌های سرک‌سازی و خط‌آهن، تبادله‌ی زندانیان و نهایی‌سازی «پلان عمل افغانستان-پاکستان برای صلح و همبستگی» صحبت کرده است.
پلان عمل؛ از تنش تا توافق
به دنبال تیرگی روابط میان افغانستان و پاکستان، وزارت‌های خارجه‌ی دو کشور نشست‌هایی را برای به توافق رسیدن دو کشور آغاز کردند. در راستای این تلاش‌ها هیأت دیپلماتیک دو کشور چندین بار به کابل و اسلام‌آباد سفر کردند و در رابطه به پلان عمل افغانستان و پاکستان برای صلح و همبستگی گفت‌وگو کردند.
در ماه دلو سال گذشته هیأت افغانستان به پاکستان سفر کرد و روزهای جمعه و شنبه (20 و 21 دلو) با هیأت پاکستانی گفت‌وگو کرد. هرچند انتظار می‌رفت دو طرف به توافق برسند اما وزارت خارجه افغانستان پس از بازگشت هیأت این کشور از پاکستان اعلام کرد که پیشرفتی در گفت‌وگوها صورت نگرفته است.
شکیب مستغنی، سخن‌گوی وزارت خارجه‌ی افغانستان گفته بود که در بحث مکانیزم همکاری پیشرفت اندک صورت گرفته اما در بخش «اقدامات نتیجه محور، مشخص و زمان‌بندی شده به‌خصوص در زمینه مبارزه با تروریزم، کاهش خشونت‌ها و صلح و آشتی» هیچ پیشرفتی حاصل نشده است.
اقدام در برابر گروه‌های تروریستی و پناهگاه‌های آنان در آن‌طرف خط دیورند، بیمارستان‌هایی که زخمیان تروریستان را تداوی می‌کنند، مراکز آموزشی هراس‌افگنان و مسیرهای اکمالاتی آنان از جمله خواست‌های هیأت افغانستان از پاکستان بوده است.
وزارت خارجه افغانستان در آن زمان گفت که خواست‌های افغانستان «بسیار مستدل و مستند با جانب پاکستان شریک ساخته شده اما پاسخ روشن و مثبت از جانب پاکستان» وجود نداشته است.
عدم پیشرفت در گفت‌وگوها باعث شد تا وزارت خارجه افغانستان تصمیم به ادامه گفت‌وگوها را به رهبری دولت این کشور واگذار کند. اما پس از آن اشرف غنی از شاهد خاقان عباسی دعوت کرد تا به کابل بیاید.
پس از سفر نخست‌وزیر پاکستان به کابل، وزارت خارجه‌ی افغانستان با نشر اعلامیه‌ی مطبوعاتی از توافق رییس‌جمهور غنی با شاهد خاقان عباسی خبر داد و گفت که روی اصول کلیدی برای نهایی‌سازی پلان عمل افغانستان-پاکستان برای صلح و همبستگی توافق شده است.
براساس این اعلامیه این توافق دارای هفت ماده است که «حمایت پاکستان از روند صلح به رهبری و مالکیت افغانستان»، «روی دست گرفتن اقدامات موثر در برابر جنگجویان و عناصری که تهدیدهای امنیتی را متوجه هریک از دو کشور می‌سازند»، «تعهد دو کشور برای اجتناب از نقض حریم فضایی و ارضی» و «ایجاد گروه‌های کاری و میکانیزم‌های لازم برای تطبیق پلان عمل افغانستان-پاکستان برای صلح و همبستگی» از موارد مهم آن است.
در دیدار رییس‌جمهور غنی و نخست‌وزیر پاکستان توافق شده است که مشاورین امنیت ملی و وزارت‌های خارجه‌ی دو کشور سند «پلان عمل افغانستان-پاکستان برای صلح و همبستگی» را نهایی سازند.
تخطی‌های مرزی
تخطی‌های مرزی نظامیان پاکستانی یکی از موارد تنش‌زا میان افغانستان و پاکستان در چند سال اخیر بوده است. در دو سال گذشته راکت‌پراکنی‌های نظامیان پاکستانی بر مناطق شرقی افغانستان و جنگ مرزبانان در تورخم و سپین‌بولدک روابط دو کشور را بیشتر تیره ساخته است.
در ماه حوت 1395 محمود صیقل، نماینده‌ی دایمی افغانستان در سازمان ملل گفت که کشورش از جنوری تا مارچ 2017 میلادی حداقل 59 مورد نقض قلمرو خود از سوی نظامیان پاکستانی را ثبت نموده است. او همچنان گفته بود که این نقض قلمرو شامل سه مورد: «نقض حریم هوایی با شلیک بیش از 1375 فیر توپخانه‌ای و بیجاشدن 450 خانواده»، «آتش گرفتن جنگلات و اعمار غیرقانونی زیرساخت‌ها در نزدیکی قلمرو افغانستان» و «اجرای مانور خصمانه تانک‌ها و سلاح سنگین» بوده است.
در ماه ثور 1396 یکبار دیگر تنش‌های مرزی میان دو کشور همسایه بالا گرفت. هنگامی که نظامیان پاکستانی برای سرشماری روستاهای لقمان و نظر، واقع در ولسوالی سپین بولدک قندهار در جنوب افغانستان، رسیدند مرزبانان افغان با آنان درگیر شدند. این درگیری یک کشته و 18 زخمی برجای گذاشت.
در تازه‌ترین مورد و یک روز پیش از سفر نخست‌وزیر پاکستان به کابل وزارت خارجه‌ی افغانستان اعلام کرد که نظامیان پاکستانی یک حمله‌ی هوایی را بر ولسوالی دانگام ولایت کنر انجام داده‌اند. این وزارت با محکوم کردن این حمله گفت که حمله هوایی بر کنر «نقض آشکار حریم هوایی و تخطی جدی در برابر حاکمیت ملی و تمامیت ارضی افغانستان» است.
این وزارت از عواقب «این حرکات مغایر اصول روابط بین‌الملل و موازین حسن همواری از سوی نظامیان پاکستانی» هشدار داده و گفت که هواپیماهای جت پاکستانی 4 بمب را بالای ساحات شهیدان سرو ولسوالی دانگام کنر پرتاب کرده که خسارات هنگفت مالی را بر جای گذاشته است.
ارگ ریاست جمهوری افغانستان اما گفته است که محمد اشرف غنی «تخطی‌ها از آن سوی خط دیورند را به‌گونه‌ی جدی با نخست‌وزیر پاکستان مطرح کرده» و گفته که وضعیت کنونی به نفع هیچ‌یک از کشورهای افغانستان و پاکستان نیست و هر نگرانی باید از طریق مراجع رسمی شریک و از راه بحث و مذاکره حل شود.
از سوی دیگر عبدالله عبدالله، رییس اجراییه‌ی افغانستان در دیدار با نخست‌وزیر پاکستان گفته که «حملات توپخانه‌یی از آن‌سوی خط دیورند روابط دو کشور را بیشتر از پیش خدشه‌دار ساخته» و مهم است که پاکستان برای جلوگیری از ادامه این حملات اقدام کند. نخست‌وزیر پاکستان اما گفته که چنین حملاتی در سیاست کشورش وجود ندارد و اسلام‌آباد در زمینه‌ی جلوگیری از آن اقدام لازم را انجام می‌دهد.
اختلاف بر سر طالبان
گفت‌وگوهای صلح دولت افغانستان با طالبان همزمان با آغاز سال جاری خورشیدی رنگ تازه‌یی به خود گرفته است. این در حالی است که کابل انگشت اتهام را به سوی پاکستان نشانه می‌رود و ادعا دارد که سازمان استخباراتی پاکستان از مخالفان مسلح دولت افغانستان حمایت می‌کند.
در کنار این حکومت وحدت ملی افغانستان می‌گوید شواهد و اسناد موثقی در دست دارد که نشان می‌دهد طالبان و دیگر مخالفان مسلح در خاک پاکستان پناهگاه و مراکز آموزشی دارند. افغانستان در ادامه این ادعاهای خود یک هیأت بلندپایه‌ی را که محمدمعصوم استانکزی رییس عمومی امنیت ملی و ویس‌احمد برمک وزیر داخله‌ی این کشور شامل بودند، را به پاکستان فرستاد.
این هیأت یک روز پس از سفر به پاکستان در 12 دلو سال گذشته در نشست خبری‌یی در کابل اعلام کرد که اسناد در رابطه به مراکز طالبان در ساحه‌ی چمن و آن‌طرف خط دیورند، اطلاعات در مورد رهبری طالبان و سایر شبکه‌های تروریستی موجود در خاک پاکستان، مسأله‌ی موجودیت مساجد و مدارس و آدرس‌های مشخصی که در پاکستان وجود دارد را به مقام‌های پاکستانی ارایه کرده است.
رییس امنیت ملی افغانستان در آن زمان گفت که نهادهای امنیتی کشورش اطلاعات و اسناد موثقی را پس از بازداشت شمار زیادی از مخالفان مسلح دولت افغانستان در ارتباط به رهبران آنان و پناهگاه‌های آنان در خاک پاکستان به‌دست آورده‌اند.
چند ماه پس از ارایه‌ی این اسناد به پاکستان، حکومت وحدت ملی پیشنهاد بی‌سابقه‌یی را در دومین نشست روند کابل به طالبان برای پیوستن به روند صلح ارایه کرد. اشرف غنی در این نشست گفت که حکومت افغانستان حاضر است طالبان را در صورتی که دست از جنگ کشیده و به روند صلح بپیوندند، به‌عنوان یک حزب سیاسی به رسمیت بشناسد.
اکنون ریاست‌جمهوری افغانستان گفته است که شاهدخاقان عباسی از این پیشنهاد اشرف غنی استقبال کرده و صلح به‌رهبری و مالکیت افغانستان را یگانه راه‌حل دانسته و از همکاری پاکستان در این راستا «اطمینان داده است.»
آقای عباسی در دیدار با رییس اجراییه‌ی افغانستان نیز هدف از آمدنش به کابل را صلح و ثبات در افغانستان خوانده و گفته که «ما باور داریم که همکاری‌های منطقه‌یی و اقتصادی در تأمین امنیت نقش مهم دارد و به همین دلیل کشورش در راستای تأمین صلح و امنیت در افغانستان تلاش می‌نمایید.»
اما وحید مژده، کارشناس سیاسی افغانستان به این باور است که دولت افغانستان از پاکستان تقاضا دارد که طالبان را زیر فشار قرار بدهد اما اکنون طالبان دیگر طالبان گذشته نیستند که پاکستان بر آنان کنترل داشته باشد. این کارشناس استدلال می‌کند که طالبان با توجه به تجربه گذشته در روابط با پاکستان محتاطانه عمل می‌کنند و در گذشته رهبرانی چون اخترمحمد منصور تلاش کرده تا طالبان را از کنترل انحصاری طالبان خارج سازد.
افزایش فشار بر طالبان
حکومت وحدت ملی و متحدان خارجی آن که در افغانستان حضور نظامی دارند در ماه‌های اخیر فشارهای نظامی بر طالبان را بیشتر کرده‌اند. حکومت وحدت ملی استدلال دارد که از هر گزینه‌یی برای وادار کردن طالبان به روند صلح استفاده خواهد کرد.
از سوی دیگر ملا عبدالسلام ضعیف، سفیر پیشین طالبان در اسلام‌آباد در گفت‌وگو با «دیلی تایمز» از افزایش فشار پاکستان بر طالبان سخن زده و گفته پاکستان برخی از رهبران ارشد طالبان را بازداشت کرده است. او افزوده که آنچه را که پاکستان می‌خواهد طالبان قبول نخواهد کرد.
او گفته است: «پاکستان شماری از رهبران ارشد طالبان را درست هنگامی که تلاش‌هایی در منطقه برای تشویق طالبان برای پیوستن به روند صلح جریان دارد، بازداشت کرده است.» این مقام پیشین طالبان افزوده که طالبان تنها از طریق گفت‌وگو با امریکا می‌خواهند به بحران کنونی افغانستان پایان بدهند نه از طریق مذاکره با کشورهای دیگر مانند پاکستان یا ایران.
به گفته‌ی آقای ضعیف دولت افغانستان از دید طالبان یک دولت غیرقانونی است و طالبان در تلاش آزادسازی این کشور از چنگ نیروهای خارجی است. او گفته که دولت افغانستان مایل نیست تا اهداف طالبان را درک کند و برخی از رهبران گروه طالبان به پیشنهاد اشرف غنی را یک توطیه پنهانی می‌دانند.
پیشرفت در گفت‌وگوها و موانع عمل
شاه‌حسین مرتضوی، سرپرست دفتر سخن‌گوی رییس‌جمهور افغانستان توافق روی سند هفت ماده‌یی پلان عمل افغانستان-پاکستان برای صلح و همبستگی را یک پیشرفت بسیار مهم در رابطه کابل-اسلام‌آباد می‌داند و می‌افزاید که آنچه مهم است چگونگی عملی شدن این سند است.
آقای مرتضوی در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که برای نخستین بار تخطی‌های هوایی و زمینی که در این سند گفته شده صورت نگیرد، جلوگیری از استفاده خاک دو کشور توسط کشورها، گروه‌ها و افراد و مهم‌تر از همه میکانیزم‌های نظارتی که در سند آمده از جمله مفاد این توافق است که در هفده سال گذشته یک پیشرفت را نشان می‌دهد.
او گفت: «وقتی ما می‌گوییم از فلان مدرسه حمله صورت می‌گیرد، گروه کاری باید این را نظارت و تصدیق کند ولی در گذشته چنین چیزی نبوده. برای اولین بار است که پاکستان از پروسه‌ی صلح حمایت می‌کند. این خودش یک پیشرفت دیگر است.»
افغانستان گزینه‌های متعددی را به‌منظور اعتمادسازی برای پاکستان پیشنهاد کرده است که می‌تواند کشور سوم یا افغانستان و پاکستان باشد. اما در حال حاضر دو کشور توافق کرده که گروه‌های کاری مشترک دو کشور از مفاد موافقت‌نامه پلان عمل مشترک افغانستان-پاکستان برای صلح و همبستگی نظارت کنند.
اما وحید مژده، کارشناس سیاسی افغان به این باور است که از زمان کار نخست‌وزیر پاکستان مدت کمی باقی مانده و در چنین شرایطی نباید به وعده‌های کسی که در حال رفتن است، توجه کرد. از سوی دیگر پاکستان اخیراً زیر فشار قرار گرفته و سفر شاهدخاقان عباسی و نشان دادن نرمش در روابط از سوی پاکستان از روی مجبوریت بوده است. آقای مژده در گفت‌وگو با روزنامه‌ی اطلاعات روز گفت که در شرایطی که حصارکشی در امتداد خط دیورند جریان دارد، دعوت از نخست‌وزیر پاکستان نیز می‌تواند از روی مجبوریت باشد.
او گفت: «آنچه که ما در صحبت‌های صدراعظم پاکستان دیدیم، نباید آن را زیاد جدی بگیریم و متفاوت از گذشته ارزیابی کنیم. فکر می‌کنم که بعد از مدتی روابط دوباره خراب و پرتنش خواهد شد. پاکستانی‌ها به وعده‌های خود وفا نمی‌کنند.»
افغانستان استدلال می‌کند که امن بودن این کشور به نفع جهان و منطقه است. از سوی دیگر حکومت این کشور در سه سال گذشته تلاش کرده است که منافع کلان اقتصادی کشورهای منطقه را منافع اقتصادی و سیاسی خود گره بزند تا از این طریق بتواند امنیت و ثبات را در خاک افغانستان برقرار سازد.
در سفر نخست‌وزیر پاکستان گسترش روابط بازرگانی میان دو کشور همسایه نیز مورد بحث قرار گرفته است. براساس اعلامیه‌ی ریاست‌جمهوری افغانستان، آقایان غنی و عباسی روی اتصال منطقوی به‌ویژه انتقال انرژی از آسیای میانه از طریق افغانستان به پاکستان و کار عملی احداث خط‌آهن کویته- قندهار- هرات و پشاور- جلال‌آباد و شاهراه پشاور- جلال‌آباد- کابل صحبت کرده‌اند.
برخی از آگاهان استدلال می‌کنند که شریک شدن در پروژه‌های اقتصادی می‌تواند منجر به کاهش تنش‌های سیاسی و نظامی میان کشورها شود ولی با توجه به مشکلات اقتصادی که پاکستان در حال حاضر دارد، گره زدن منافع اقتصادی افغانستان با آن کشور نمی‌تواند عامل برای نزدیکی میان کابل-اسلام‌آباد باشد.