در کندهار «ملاهای سیار» به جنگ پولیو می‌روند

IRIN – مایا لیوتو
پشت دروازه‌ی آهنی یک خانه‌ی گلی در جنوب افغانستان، یکی از تازه‌ترین بیماران پولیو در کشور هنوز در حال یادگیری چگونه راه‌رفتن است.
فرید احمد 3 ساله تلو-تلو خوران به جلو حرکت می‌کند. کاکایش با دلواپسی از عقب مواظبش است.
عبدال‌ جلیل می‌گوید: «او بسیار ضعیف است. مخصوصا پاها و دست‌هایش.» عبدال در همان‌حال که مواظب گام‌های لرزان برادرزاده‌اش در داخل حیاط خانه‌ی پدری‌‌شان در ولسوالی اسپین بولدک است، می‌گوید: «گاهی اوقات وقتی که تلاش می‌کند راه برود، به زمین می‌افتد.» ولسوالی اسپین بولدک در ولایت جنوبی افغانستان، کندهار، در نزدیکی مرز با پاکستان واقع شده است.
این هفته مقام‌های افغان دور جدید واکسیناسیون پولیو (بیماری فلج اطفال) را آغاز کردند. این دومین کارزار سراسری کشور علیه پولیو در سال جاری است. مقامات امیدوارند تا قبل از شروع فصل «شدت پولیو» در ماه‌های گرم تابستان که ویروس بیشتر از پیش ساری می‌شود، بیش از 9.9 میلیون کودک در سراسر کشور را با «واکسین‌های خوراکی» پوشش دهند.
خط مقدم تلاش‌ها برای محو پولیو از مکان‌هایی چون کندهار می‌گذرد. در کندهار، پیشرفت‌هایی که به سختی حاصل می‌شوند شکننده بوده و به دلیل بی‌اعتمادی، بازماندن از واکسین، عدم دسترسی به مراقبت‌های صحی، کمبود کارکنان زن در بخش مراقبت‌های صحی و ناامنی‌های بسیار، به راحتی با خاطر مواجه می‌شوند. در کندهار ناامنی باعث شده است که برای دسترسی به برنامه‌های حیاتی همچون واکسیناسیون، باید با گروه‌های شبه‌نظامی مانند طالبان مذاکره صورت بگیرد.
اما دولت، مقامات محلی و کارکنان خدمات صحی راه‌های جدیدی را برای تقویت این پیشرفت‌ها پیدا می‌کنند؛ از جمله برنامه «ملای سیار» و فتواهای ویدیویی که کمک می‌کند والدین را متقاعد کنند که واکسیناسیون از سوی اسلام مجاز است.
شمار موارد جدید پولیو در افغانستان از 80 مورد در سال 2011 به 14 مورد در سال 2017 کاهش یافته است. نیمی از موارد سال گذشته در ولایت کندهار یافت شده‌اند. در سال جاری، از هفت مورد بیماری پولیوی تایید‌شده که تا کنون ثبت شده است، چهار بیمار آن به شمول فرید، در کندهار زندگی می‌کنند.
شرکت‌کنندگان در کارزار ضد پولیو می‌گویند که دشواری دسترسی به کودکان در مناطق بی‌ثبات، یکی از دلایل اصلی دوام و پافشاری پولیو است؛ آن هم به رغم میلیاردها دالری که در سراسر جهان برای محو این بیماری وعده می‌شود و همه ساله اعلامیه‌های متعددی مبنی بر این که پایان این بیماری قریب‌الوقوع است، منتشر می‌شوند. افغانستان یکی از سه کشور جهان –همراه با همسایه‌اش پاکستان و نیجریه در آفریقا- است که در آن فلج اطفال به‌عنوان بیماری بومی درنظر گرفته شده است.
مذاکره با طالبان
بدن برای این‌که در برابر پولیو به‌صورت موثر معافیت حاصل کند و ایمن شود، نیازمند چندین دور واکسیناسیون است. از اینرو افغانستان در طول سال کارزارهای جمعی متعددی را به مرحله اجرا می‌گذارد. اما این امر مستلزم دسترسی مستمر است و بنابر آمار اخیر نیروهای امریکایی‌ در افغانستان، گروه‌های شورشی مانند طالبان، بیش از 14 درصد ولسوالی‌های کشور را تحت کنترل یا نفوذ خود دارند. ارزیابی بی‌بی‌سی در سال جاری حاکی از آن است که طالبان در 70 درصد کشور «حضور فعال و آشکار فیزیکی دارند.»
در ماه جولای سال 2017، طالبان در چهار ولسوالی ولایت کندهار از جمله اسپین بولدک با کارزار واکسیناسیون پولیو مخالفت کردند. اسپین بولدک هرچند تحت کنترل دولت، اما در مقابل حملات سازمان‌یافته‌ی طالبان آسیب‌پذیر است.
به گفته سازمان ملل متحد کارزار کنونی واکسیناسیون پولیو که قبلا به تاخیر افتاده بود، حدود 64 هزار کودک را که تنها در این چهار منطقه دور قبلی واکسیناسیون را از دست داده بودند، پوشش می‌دهد.
در گزارش ماه دسامبر 2017 در مورد نظارت بر کار «ابتکار جهانی محو فلج اطفال» آمده است: «امکان دسترسی در کندهار چنان غیرقابل پیش‌بینی است که دشوار است پیش از گذشت پنج یا شش ماه دسترسی به این ولایت در مورد موفقیت کارزار چیزی بگوییم». ابتکار جهانی محو یا ریشه‌کنی فلج اطفال کنسرسیوم بین‌المللی ضد پولیو است که شامل دولت‌ها، حامیان مالی و نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد می‌شود.
این عدم اطمینان مقامات صحی و گروه‌های کمک‌رسان را به مذاکره با طالبان مجبور کرده است. طالبان در چندین ولسوالی کندهار از نفوذ برخوردار است.
بخشی از ولسوالی شاه‌ولی‌کوت، واقع در شمال شهر کندهار، تحت کنترل طالبان است. مقامات صحی و طالبان ماه‌ها مذاکره کردند تا سرانجام طالبان در ماه دسامبر سال 2017 موافقت کرد اجازه‌ی فعالیت را به کارزار واکسیناسیون پولیو در این ولسوالی بدهد.
اما به گفته سازمان ملل متحد زمانی که واکسیناسیون دوباره از سر گرفته شد، شش ماه می‌شد که هیچ کودکی در ولسوالی شاه‌ولی‌کوت واکسین نشده بود. این در حالیست که در سال گذشته پنج مورد بیماری فلج اطفال در شاه‌ولی‌کوت ثبت شده است، که بیش از یک‌سوم کل موارد ثبت‌شده در افغانستان را تشکیل می‌دهد.
سردار محمد رییس صحت ولسوالی شاه‌ولی‌کوت می‌گوید که جنگ‌جویان طالبان مخالف شرکت بیگانه‌ها در واکسیناسیون بودند.
او می‌گوید: «طالبان می‌خواستند افراد خودشان واکسیناسیون را به پیش ببرند.»
از آن زمان تا کنون کارکنان صحی با حمایت طالبان چهار دور واکسیناسیون را در این ولسوالی تکمیل کرده‌اند. اما به رغم وجود دسترسی تازه، تیم‌های واکسیناسیون اغلب با مقاومت والدین شکاک روبر می‌شوند. والدینی که وقفه‌های بین هر دور واکسیناسیون و اینکه چرا تیم‌های واکسیناسیون بدون اجازه طالبان فعالیت نمی‌توانند را درک نمی‌کنند. محمد می‌گوید: «آن‌ها –والدین- می‌گویند اگر واکسین خوب است پس چرا کمپاین خود را متوقف کردید؟”.»
در دیگر بخش‌های کشور که جنگ‌جویان شبه‌نظامیان دولت اسلامی نیز مانع واکسیناسیون در مناطق تحت کنترل خود شده‌اند.
کمیته‌های استنکاف و ملاهای سیار
تیم‌های واکسیناسیون حتا در مناطقی که خارج از کنترل مستقیم شورشیان است نیز در دسترسی به کودکان نیازمند به واکسیناسیون مشکل دارند.
مقامات صحی در اسپین بولدک می‌گویند که والدین حدود 2 هزار کودک -از 18 هزار کودک تعیین‌شده به‌عنوان هدف در این ولسوالی- اجازه‌ نداده‌اند کودکان‌شان واکسین شوند.
داکتر جواد احمد افغان مامور صحی ولسوالی اسپین بولدک می‌گوید: «آن‌ها گاهی اوقات فکر می‌کنند واکسین در اسلام جواز ندارد… بنابراین، دلیل امتناع آن‌ها باورهای مذهبی شان است. و همچنین آن‌ها در مورد مزایای واکسیناسیون نمی‌دانند.»
مخفی‌کردن کودکان از چشم تیم‌های واکسیناسیون آسان است، زیرا اکثر اعضای این تیم‌ها فقط مردان هستند که به خاطر محدودیت‌های فرهنگی اجازه ندارند به خانه‌ها وارد شوند. تیم‌های پولیو متشکل از زنان با اینکه وجود دارند اما در مناطق به شدت محافظه‌کار و سنتی کمیاب هستند. در این مناطق زنان کار نمی‌کنند و در مواردی حتا از خانه بیرون نمی‌روند. به گفته مقامات محلی از 195 کارمند پولیو در ولسوالی اسپین بولدک تنها 14 تن آن‌ها زنان هستند.
اگر آمار کودکانی که به‌خاطر عدم دسترسی از واکسین باز می‌مانند را ضرب در کل مناطق محروم کشور کنیم، در هر دور از واکسیناسیون شمار بسیار زیادی از کودکان واکسین نمی‌شوند. مقامات صحی می‌گویند در دور قبلی واکسیناسیون در ماه مارچ، بیش از 110 هزار کودک در سرتاسر کشور از واکسین بازمانده‌اند. دلایل عمده‌ی آن عدم دسترسی به مناطق، نبودن کودکان در خانه یا امتناع بی‌درنگ والدین از واکسین بوده است.
داکتر عزیز کاکر مامور ولایتی پولیو از سوی سازمان جهانی صحت در کندهار می‌گوید: «در هر دور واکسیناسیون، ما با افرادی روبرو می‌شویم که واکسین را [به دلیل] شایعات یا گزارش‌هایی که توسط برخی از ملاها یا بزرگان جامعه دهان به دهان می‌شود، رد می‌کنند.»
او می‌گوید: «این‌ شایعات از سوی کسانی است که می‌گویند به پاکستان رفته‌ و داکترهای آن‌جا [این گپ] را گفته‌اند.»
برای فعالان ضدپولیو که در افغانستان کار می‌کنند، این امر اهمیت همراه‌کردن چهره‌های با نفوذ دینی با کارزارهای واکسیناسیون را برجسته کرده است.
مقامات افغان کمیته‌های محلی متشکل از ملا‌ها، بزرگان جامعه و کارمندان صحی را تشکیل داده‌اند تا به این وسیله آن عده از والدینی را که از واکسین کودکان‌شان خودداری می‌کنند، متقاعد کنند که ذهن شان را تغییر بدهند. این مقامات همچنین به دنبال فتواها یا احکام –اغلب به شکل چاپی یا ویدیویی- از دانشمندان با نفوذ دینی اند تا والدین شکاک را متقاعد کنند که واکسین پولیو در اسلام مجاز است.
و نیز در کندهار، برنامه «ملاهای سیار» رهبران مذهبی را برای بازدید از مکاتب و خانواده‌هایی که با واکسیناسیون مخالفت کرده‌اند، می‌فرستد. در نتیجه، به گفته سازمان ملل متحد 99 کودک که قبلا از واکسین بازمانده بودند، در ماه فبروری واکسین شدند.
مقامات صحی در ولسوالی اسپین بولدک می‌گویند که چنین تلاش‌هایی اندک اندک روی خانواده‌هایی که زمانی به واکسین بی‌میل بودند، تأثیر گذاشته است.
خدیجه 30 ساله مادر هفت کودک است که چهارتای شان واکسین نشده‌اند. او می‌گوید که حالا از خطرات بیماری فلج اطفال آگاه است: فرید احمد سه ساله که بیماری‌اش در اوایل سال جاری تشخیص داده‌ شد، در همسایگی خدیجه زندگی می‌کند.
او می‌گوید: «من کودکان زیادی را دیده‌ام که مانند فرید بوده‌اند… من می‌ترسم که فرزندان من نیز مانند او –فرید- شوند.»