چرا تحریم‌های ترمپ علیه ایران می‌تواند به زیان اقتصاد افغانستان تمام شود؟

CNBC – نتاشا توراک
ترجمه: جلیل پژواک

بیم آن می‌رود که افغانستان به قربانی ناخواسته‌ی تحریم‌های گسترده‌ی دولت دونالد ترمپ علیه تهران بدل شود. این تحریم‌ها بخشی از تصمیم ایالات متحده به خروج از توافق هسته‌یی سال 2015 ایران (برجام) است که در اوایل ماه مِی اعلام شد.
مجموعه‌ی بندری بزرگی که در سواحل جنوبی ایران در حال ساخت و توسعه است، قرار است دهلیزی را برای حمل و نقل کالاهای افغانستان فراهم کند؛ امری که دسترسی به تجارت در اقیانوس هند را برای این کشور محاط به خشکه تامین می‌کند.
اما بازیگران بین‌المللی که سرمایه‌گذاری و تمویل مالی این بندر را تحت حمایت هند به عهده دارند، اکنون در میانه‌ی ترس و لرز از مجازات تحریم‌های ایالات متحده برای کار و دادوستد با ایران، در سردرگمی شدید به سر می‌برند.
پروژه بندر چابهار که توسعه آن از سوی هند رهبری می‌شود به عنوان یک پروژه بالقوه که توانایی “افزایش میلیون‌ها دالری” تجارت افغانستان را دارد تبلیغ شده است. هدف دیگر این پروژه گذاشتن تهداب‌‌های زیربنایی برای توسعه صنعت “رو به نابودی” معدنِ این کشور است. معادن افغانستان که ارزش آن میلیاردها دالر برآورد شده‌، عمدتا دست‌نخورده باقی مانده‌اند. هند برای دسترسی زمینی به افغانستان، به ایران متکی است و افزایش تجارت با افغانستان را به عنوان راهی برای کاهش نفوذ و فشار پاکستان بر همسایه‌اش افغانستان می‌داند.
نزدیک به 17 سال پس از حمله‌ی ایالات متحده برای سرنگونی طالبان، فقر، بی‌کاری و تروریسم همچنان سد راه توسعه‌ی افغانستان قرار دارند. پنتاگون سال‌ها از تعامل هند با اقتصاد ضعیف افغانستان حمایت کرده است. اقتصاد افغانستان، حتی اگر لازم باشد از طریق ایران عمل کند، بازهم به شدت بر کمک‌های خارجی متکی است.
اعمال سیاست‌هایی که به جریمه‌ی سرمایه‌گذاری‌ها در بندر چابهار بینجامد -از آن‌جایی که [این سرمایه‌گذاری] نیازمند تعامل با ایران است- می‌تواند هدف درازمدت سیاست ایالات متحده به هدف ایجاد ثبات در افغانستان از طریق توسعه اقتصادی را تهدید کند.
مارکوس چنویکس محقق «خاورمیانه و شمال آفریقا» در سازمان تحقیقی TS Lombard می‌گوید: «سیاست منزوی‌کردن ایران مستقیما با منافع ایالات متحده در افغانستان در تضاد است”. او می‌گوید که دولت ترمپ با مجبورکردن افغانستان به قطع ارتباط با یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری‌اش “ضربه‌ی دیگری به اقتصاد محصور افغانستان وارد می‌کند؛ آن هم در زمانی که دولت افغانستان در مبارزه علیه طالبان تازه‌نفس دست‌وپا می‌زند.»
بر مبنای تفاهم‌نامه‌ سه‌جانبه‌یی که در سال 2016 بین هند، ایران و افغانستان به امضا رسید، حدود 21 میلیارد دالر -9 میلیارد برای بندر چابهار و 21 میلیارد دالر برای توسعه قابلیت صادرات سنگ آهن افغانستان- برای پروژه بندر چابهار در نظر گرفته شده است. چنویکس می‌گوید: «این توافق تماما برای افغانستان بوده.»
اشرف حیدری رییس عمومی پالیسی و استراتژی وزارت امور خارجه افغانستان می‌گوید که پروژه‌ی بندر چابهار به نفع امنیت منطقه تمام می‌شود. تاکید وی بر این است که [با اجرای این پروژه] افغانستان ظرفیت بالقوه‌ دارد تا به یک پل زمینی میان آسیای مرکزی و آسیای جنوبی تبدیل شود.
حیدری می‌گوید که این امر «به درآمد افغانستان ناشی از حمل‌ونقل کمک زیادی خواهد کرد و مستقیما باعث رشد اقتصادی کشور –که در وضعیت کنونی راکد است- خواهد شد. رشد اقتصادی به نوبه‌ی خود باعث ایجاد فرصت‌های شغلی می‌شود که جوانان‌ افغانستان به شدت به آن نیاز دارند. ایجاد اشتغال از استخدام و بهره‌برداری از جوانان توسط شبکه‌های تروریستی، از جمله طالبان، القاعده و داعش به طور موثری جلوگیری می‌کند.»
طالبان تازه‌نفس
طالبان از زمان حمله ایالات متحده به افغانستان، اکنون قوی‌تر از هر زمان دیگری است و گفته‌ می‌شود که بر بیش از دو-سوم کشور نفوذ دارد.
دیوید بروستر از محققان ارشد کالج امنیت ملی کانبرا، در توضیح تحریم‌های ایالات متحده و ربط آن با افغانستان می‌گوید: «این واقعا گل به‌خودی از جانب ایالات متحده است.»
اقتصاد افغانستان مدیون و محتاج تجارت غیرقانونی تریاک است؛ که قرار برآورد صندوق بین‌المللی پول ارزش آن به 2 میلیارد دالر در سال می‌رسد. همچنین تجارت غیرقانونی تریاک منبع عمده‌ی درآمد طالبان است. بندر چابهار و دهلیز تجارتی این بندر، ظاهراً فرصت‌های بیشتری برای صادرکنندگان و کشاورزان افغانستان ایجاد می‌کند اما لابی مقامات افغانستان در واشنگتن به منظور معافیت صادرکنندگان و کشاورزان افغانستان از تحریم‌های ایالات متحده بر ایران، تا کنون سودی نداشته است.
حسنین ملک رییس استراتژی تساوی بازارهای مرزی در Exotix، بانک سرمایه‌گذاری مستقر در لندن می‌گوید: «چشم‌انداز ایجاد ثبات در افغانستان و نهایتا خروج سربازان امریکایی از این کشور نیازمند همکاری تمامی قدرت‌های منطقه از جمله ایران است.»
ملک می‌گوید که این به نفع افغانستان است تا به هرچند بندری که ممکن است دسترسی داشته باشد. در حال حاضر افغانستان به [بنادر] پاکستان، کشوری که روابط آن با کابل توام با اختلافات و بسته‌شدن مرز بوده است، برای صادرات و واردات نیاز دارد.
«فعالیت‌ها و رفتارهای بدنهاد»
توافق هسته‌یی سال 2015 ایران یا «برجام» که میان ایران، ایالات متحده و پنج قدرت جهانی دیگر از جمله روسیه و چین به امضا رسید، تحریم‌های اقتصادی علیه جمهوری اسلامی را در عوض محدودیت و توقف برنامه‌ هسته‌یی تهران لغو کرد.
دولت ترمپ دیر زمانی‌ست که این توافق را مورد تمسخر قرار داده و اکنون قصد دارد تا «قوی‌ترین تحریم‌های تاریخ» را بر ایران در واکنش به آن‌چه که واشنگتن آن را فعالیت بی‌ثبات‌کننده‌ی تهران می‌نامد، تحمیل کند. این فعالیت شامل آزمایش مکرر موشک بالیستیک، نقض حقوق بشر و دخالت نظامی در منازعات خارجی، از جمله سوریه و یمن می‌شود.
یک مقام وزارت امور خارجه ایالات متحده به CNBC گفت که تحریم‌ها «به‌منظور مختل‌کردن فعالیت‌ها و رفتار بدنهاد ایران و توقف تمویل مالی فعالیت‌های هسته‌یی این کشور است». او افزود: «ما با تمامی متحدان و شرکای خود در حال بحث در مورد خروج ما از برجام و اعمال مجدد تحریم‌ها علیه ایران هستیم.»
ایران در بی‌ثبات‌سازی افغانستان دخالت خودش را دارد؛ هرچند این دخالت نسبت به کشورهای دیگر کمتر آشکار است. براساس گزارش سال 2014 شرکت RAND، تهران نزدیک به یک دهه می‌شود که بی‌سروصدا کمک‌های نظامی را در قالب «سلاح‌های سبک، آرپی‌جی و حتی آموزش نظامی برای نیروهای طالبان در خاک ایران» برای طالبان فراهم می‌کند. دولت ایران به ویژه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی این کشور به شدت مخالف هر نوع حضور ایالات متحده در افغانستان است.
گزارش RAND همچنین به میلیاردها دالر ارزش تجارت –و همکاری- ایران با افغانستان اشاره کرده است، هرچند تعادل تجاری، عمدتا به خاطر پایه صنعتی توسعه‌ نیافته‌ی افغانستان، به شدت به نفع صادرات ایران است.
در عین‌حال حمایت ایران از طالبان در مقایسه با حمایت‌اش از شبه‌نظامیان شیعه ضدامریکایی در منطقه اندک است. برخی از شبه‌نظامیان شیعه تحت حمایت ایران مسئول مرگ صدها تن از نیروهای ایالات متحده در عراق بوده‌اند.
نتیجه‌ی برعکس
کارشناسان منطقه در مورد اینکه آیا تحریم‌ها به طور موثر مانع دخالت‌های ایران خواهند شد یا خیر، نامطمئن اند.
چنویکس می‌گوید: «با منزوی‌کردن ایران از اقتصاد جهانی، ایالات متحده هزینه‌ی بدرفتاری‌های دولت ایراان را کاهش می‌دهد… اقتصادی که از اقتصاد جهانی جداافتاده باشد، چیزی برای از دست‌دادن ندارد. دولت ترمپ با صرفا اعمال تحریم‌ها… راه را برای تندورهای ایرانی هموار می‌کند تا سیاست‌خارجی ایران را در دست بگیرند.»
ملک نیز در این خصوص موافق است. با این‌حال او می‌گوید که تحریم‌ها ممکن است تاثیر برعکس آنچه را که انتظار می‌رفته داشته باشند. او می‌گوید: «بلندرفتن قیمت نفت به دلیل خطرات منطقه‌یی می‌تواند تاثیرات اقتصادی بر ایران ناشی از صادرات کمتر نفتِ ایران را جبران کند.» ملک هشدار می‌دهد که تندروهای ایران که طرف‌دار دخالت خارجی این کشور اند، احتمالا با فروپاشیدن توافق هسته‌یی جسورتر شده‌اند.
با این‌حال حیدری در وزارت خارجه‌ی افغانستان، هنوزهم در مورد این که حامیان چابهار ممکن است از واشنگتن معافیت دریافت کنند، خوش‌بین است.
او می‌گوید: «ما اطمینان داریم که می‌توان در این مورد یک استثنا قایل شد. طوری که هرگونه تحریم‌های احتمالی امریکا منجر به تضعیف سرمایه‌گذاری برد-برد هند و حسن‌نیت این کشور در تطبیق توافق‌نامه سه‌ جانبه ما نشود.»