فارین پالیسی ـ الیزابت هیسامی
ترجمه: عزیز مدبر
دهلی جدید یک پروژه‌ی بند آب جاه طلبانه‌یی را در نزدیکی کابل تمویل مالی می‌کند که می‌تواند جریان آب به پاکستان، کشور رقیب هندوستان را کاهش دهد. این پروژه ممکن است جرقه‌ی منازعه‌ی بعدی جهانی را روشن کند.
بخش عظیم خاک افغانستان در حال حاضر کاهش ۶۰ درصدی برف و باران را تجربه می‌کند که برای تولید غذا در این کشور ضروری است. رشد سریع جمعیت در کابل، خشک‌سالی شدید در سراسر کشور و هم تغییرات سریع اقلیمی ضرورت ایجاد زیربناهای آبی را تشدید کرده است. اما ساختن این زیربناها به لحاظ سیاسی پیچیده است. مناطق مرزی افغانستان و پاکستان با دریاهای پر پیچ و خم تعریف شده است که در خاک دو کشور جریان دارد و هیچ‌گونه چهارچوب حقوقی برای جلوگیری از منازعه میان دو کشور وجود ندارد.
بنا بر این، این تعجب‌آور نیست که شروع کار بند شاه‌توت در مسیر شاخه‌ی دریای کابل و میدان، در ولسوالی چهار آسیاب ولایت کابل به زودی شروع می‌شود. این بند ظرفیت ذخیره‌ی ۱۴۶ میلیون متر مکعب آب آشامیدنی برای ۲ میلیون از شهروندان کابل و آبیاری چهار هزار هکتار زمین را دارد. این بند همچنان آب آشامیدنی برای شهر جدید ده سبز در حومه‌ی شهر کابل را فراهم می‌کند. بالاخره افغانستان بعد از دهه‌ها جنگ ویرانگر در وضعیتی قرار گرفته است که اقتصادش را توسعه دهد و برق را از منابع آبی‌اش تولید کند.
انکشاف بلند پروازانه‌ی بند شاه‌توت باعث ترس پاکستان به خاطر تغییر مسیر آب دریای کابل و کاهش جریان آب این دریا به پاکستان شده است؛ امری که در آینده می‌تواند دسترسی پاکستان به آب را محدود کند. نشریهی «داون» پاکستان گزارش داده است که اعمار بند شاه‌توت و سایر بندها، کاهش ۱۶ تا ۱۷ درصدی جریان آب {از افغانستان} به پاکستان را به دنبال خواهد داشت.
جدای از کاهش جریان آب در پاکستان، تمویل مالی بند شاه‌توت توسط هندوستان ظرفیت خاص ایجاد تنش در منطقه را بالا برده است. در سال های اخیر هندوستان سرمایه‌گذاری‌های هنگفتی را در عرصه‌های جاده‌سازی، تعمیر ادارات دولتی و بندهای آب که در جریان منازعات افغانستان تخریب شده بود انجام داده است.
از سال ۲۰۰۱ به این سو هندوستان حدود ۲ میلیارد دالر در بخش پروژه‌های انکشافی در افغانستان تعهد مالی کرده است. در حالی که متخصصین افغانستان اعمار بندها را برای استمرار منابع آبی آینده در این کشور حیاتی می‌دانند؛ مقامات پاکستان در اسلام‌آباد سرمایه‌گذاری هندوستان بالای بندهای افغانستان را بخشی از پلان بزرگ آن کشور برای کاهش منابع محدود آبی پاکستان به حساب می‌آورند. با در نظرداشت اینکه پاکستان بر زیربناهای آبی خود به قدر کافی سرمایه‌گذاری نکرده است، برخی پاکستانی‌ها حتا هراس دارند که در آینده مجبور به خریداری برق از افغانستان خواهند شد.
کمیته‌ی روابط خارجی سنای امریکا در گزارش سال ۲۰۱۱ در رابطه به امنیت منابع آبی در آسیای مرکزی، کاهش منابع آبی در این منطقه را یک تهدید امنیتی تلقی کرده است. گزارش متذکره از هندوستان خواسته بود تا به‌خاطر حفظ تعادل در منطقه، از حمایت اعمار بند شاه‌توت دست بردارد. «حمایت‌های درست و به‌جا تاثیرات مثبتی بر ایجاد ثبات می‌گذارد اما حمایت‌های اشتباه باعث بروز مشکلات میان کشورهای همسایه می‌شود.» کمیته پشنهاد نموده بود که اگر رقابت بر سر منابع محدود آبی روابط میان پاکستان و کشورهای همسایه را تیره نماید، «عکس العمل پاکستان به این موضوع در تمام دنیا محسوس خواهد بود.»
کاهش آب اکثرا یکی از دلایل جنگ میباشد. کاهش آب باعث محدود شدن منابع غذایی، افزایش قیمت و قحطی می‌شود که هر کدام می‌تواند منجر به بی‌ثباتی و منازعه شود. یکی از عوامل منازعات اخیر در سوریه و یمن، منازعه بر سر کاهش آب است که به یک جنگ تمام عیار تبدیل شده است. یک مناقشه‌‌ی مشابه میان یوتوپیا و مصر به خاطر اعمار بند بزرگ رینسانس بالای دریای نیل جریان دارد. مصر هراس دارد که اعمار این بند، سهم مصر از جریان آب دریای نیل را کاهش خواهد داد.
رییس‌جمهور غنی بسیار واضیح ساخته است که دسترسی به آب از طریق ایجاد بند یکی از اولویت‌های حکومت‌اش میباشد که درک آن مشکل نیست: چاه‌های افغانستان درحال خشک شدن‌اند. یک مطالعه در سال ۲۰۱۷ توسط افغانستان، جرمنی و دانشگاه فینیس به جدیت تاکید می‌کند که افغانستان ضرورت به بِه‌سازی زیربناهای آبی و بهبود مدیریت آب دارد.
شهرکابل برای یک ملیون نفر جمعیت طراحی شده بود اما در سال ۲۰۱۸ جمعیت آن به ۵ ملیون نفر افزایش یافته است. اکثر شهروندان کابل به منابع آبی زیر زمینی متکی‌اند که به‌خاطر حفر چاه‌های غیر‌قانونی به شدت کاهش می‌یابد. اعمار بند شاه‌توت بدون تردید می‌تواند آب پاک آشامیدنی را فراهم سازد و هزاران هکتار زمین را در کشوری آبیاری کند که ۸۵ درصد نفوس آن از طریق زراعت امرار معاش می‌کند.
در حالی‌که پاکستان و افغانستان برای آب آشامیدنی، زراعت و تولید برق به آب دریای کابل ضرورت جدی دارند؛ اما ضرورت افغانستان به آب از اضطراب پاکستان نمی‌کاهد. پاکستان نگرانی مشروع به خاطر کمک هندوستان به افغانستان در اعمار بندها دارد. زیرا با ایجاد این بندها و بلند‌رفتن ظرفیت ذخیره‌ی آب در افغانستان یا جریان آب به پاکستان قطع می‌شود و یاهم کاهش می‌یابد. این موضوع تنش‌های موجود در منطقه را به طور گسترده افزایش خواهد داد.
تنها اعمار یک بند نیست که پاکستان را نگران ساخته است؛ هندوستان افغانستان را در مطالعات امکان سنجی اعمار ۱۲ بند بالای دریای کابل که ظرفیت تولید ۱۱۷۷ میگاوات برق را دارد و جریان آب را به پاکستان کاهش می‌دهد، همکاری کرده است.
این یک خطر برای پاکستان است؛ کشوری که شدیدا متکی به زراعت میباشد. گزارش یک انیستیتوت جهانی منابع نیز تایید می‌کند که در سطح منطقه، پاکستان حتا بدون کاهش جریان آب افغانستان به آن کشور، تا سال ۲۰۴۰ از ناحیه‌ی کمبود آب شدیدا دچار مشکل خواهد شد.