«ما از هرات به طرف کابل می‌آمدیم که جنگ‌جویان طالبان موتر حامل ما را در ولسوالی قره‌باغ غزنی توقف دادند. آنان ما [جوانان] را از افراد مسن و زنان جدا کردند و سپس به ما گفتند که خریطه‌های حفاظتی پاسگاه‌هاشان بر مسیر بزرگ‌راه هرات – کابل را از خاک پر کنیم. ما تا یک ساعت کار کردیم و پاسگاهی در کنار بزرگ‌راه برای آن‌ها ایجاد کردیم.»
این بخشی از گفته‌های عبدالواحد محمدی است که سه روز پیش (شنبه، ۱۱ عقرب) به همراه بیش از ۵۰ سرنشین یک موتر مسافربری نوع ۳۰۳ از هرات به کابل آمده‌اند. آقای محمدی می‌افزاید در مدتی که آنان مشغول کار برای ساخت پاسگاهی برای طالبان بوده‌اند، سه موتر مسافربری ۳۰۳ نیز توسط حدود ده جنگ‌جویان طالبان متوقف و سرنشینان آن به کار گماشته شده بودند.
بزرگ‌راه کابل – هرات به طول یک‌هزار و ۴۶ کیلومتر از بزرگ‌راه‌های پررفت‌وآمد کشور شمرده می‌شود که ولایت‌های غربی، جنوبی و شماری از ولایت‌های مرکزی و جنوب‌شرقی را به پایتخت وصل می‌کند. این بزرگ‌راه از ولسوالی شیندند هرات و ولایت‌های فراه، زابل، هلمند، قندهار، غزنی و میدان‌وردک می‌گذرد که بخش‌هایی از این مسیر به‌خاطر فعالیت جنگ‌جویان طالبان و گروه‌ها و افراد مسلح دیگر غیرمسئول شدیدا ناامن است.
حبیب‌الرحمان پدرام، نماینده‌ی مردم هرات در مجلس کشور میگوید که مسیر این بزرگ‌راه صرفا در داخل شهرها و مراکز ولایات در کنترل دولت است و سایر بخش‌های آن عمدتا توسط جنگ‌جویان طالبان کنترل می‌شود.
اگرچند وزارت ترانسپورت افغانستان آماری از تعداد وسایط نقلیه که در این مسیر تردد می‌کند، در دست ندارد، اما طلامحمد اتمانزی، رییس انسجام شرکت‌های ترانسپورتی افغانستان میگوید که در مجموع در این بزرگ‌راه در حدود ۲۵۰ هزار وسایط رفت‌وآمد می‌کنند. از این جمع در حدود ۲۰۰ هزار آن موترهای باربری و ۵۰ هزار آن نیز موترهای مسافربری است.
بر مسافران در این بزرگ‌راه چه می‌گذرد؟
بزرگ‌راه کابل – هرات در سال‌های گذشته قربانی‌های زیادی گرفته که عابران این مسیر از آن به‌عنوان «جاده‌ی مرگ» یاد می‌کنند. عمده‌ترین عامل تلفات در این بزرگ‌راه ماین‌های جاسازی‌شده، رویدادهای ترافیکی، دزدان مسلح، جنگ‌جویان وابسته به گروه‌های طالبان و داعش و نیروهای دولتی خوانده می‌شوند.
ضیای جنتی، از ساکنان هرات به روزنامه اطلاعات روز میگوید او به‌دلیل این‌که در کابل درس می‌خواند، در این مسیر زیاد رفت‌وآمد می‌کند: «من در این مسیر به‌طور اغلب زمینی سفر می‌کنم. در هر سفری که رفته‌ام حتما در سه یا چهار ساحه با درگیری‌ها مواجه شده‌ام.» او همچنان می‌افزاید که علاوه بر درگیری‌ها در این مسیر، راه‌گیری و گروگان‌گیری‌های زیادی نیز اتفاق می‌افتد.
جانان اوریاخیل، از رانندگان موترهای مسافربری ۳۰۳ در مسیر بزرگ‌راه کابل – هرات میگوید که جنگ‌جویان طالبان همه‌روزه در قسمت‌هایی از این مسیر، موترها را متوقف و مسافران آنان را برای اهداف جنگی‌شان از جمله ساخت پاسگاه‌ها و ایست‌های بازرسی به‌کار می‌گیرند. همین طور به گفته‌ی او، این گروه در مواردی هم از این مسافران در جریان درگیری‌ها با نیروهای دولتی به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند.
ضیای جنتی هم می‌افزاید که او در جریان یک سفرش در ماه سرطان سال گذشته، در روستای «عسکرکوت» ولسوالی قره‌باغ غزنی در یک درگیری گیر افتاده بوده است. به گفته او، طالبان در میان موترهای مسافربری جا گرفته و از همان جا بر مواضع نیروهای دولتی شلیک می‌کردند.
سیدعظیم کبرزانی، از اعضای مجلس نمایندگان کشور میگوید که جنگ‌جویان طالبان از غیرنظامیان به‌دلیل هدف‌نگرفتن‌شان توسط نیروهای دولتی، به‌عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند. او تأکید می‌کند که نیروهای دولتی با موضع‌گرفتن طالبان در میان مسافران، نمی‌توانند بر آنان شلیک کند، درحالی‌که جنگ‌جویان این گروه به راحتی بر پاسگاه‌ها و نیروهای دولتی شلیک می‌کنند.
معمولا رانندگان مسیر بزرگ‌راه کابل – هرات هنگام حرکت در کابل و یا در هرات به مسافرانش توصیه می‌کنند که خودشان را «عادی» و «غریب‌کار» جلوه دهند. جانان اوریاخیل تأکید می‌کند: «ترس ما بیش‌تر از جنگ‌جویان طالبان و دزدان است. آنان (طالبان) اگر مسافری را به‌عنوان کارکن دولتی شناسایی کند، مسافر را با خودشان می‌برند و یا هم به قتل می‌رسانند. همین طور اگر دزدان متوجه شوند که مسافری تجار و یا کارمند دولتی است، به‌خاطر باج‌گیری، آنان را گروگان می‌گیرند.»
خطرناک‌ترین بخش‌ها برای مسافران مسیر بزرگ‌راه کابل – هرات، در مربوطات ولسوالی‌های سیدآباد میدان‌وردگ، قره‌باغ و گیلان ولایت غزنی، شاه‌جوی ولایت زابل، گرشک ولایت هلمند، ولایت فراه و ولسوالی شیندند هرات میباشد. جانان اوریاخیل می‌افزاید که در شماری از این ساحات طالبان ایست‌های بازرسی افراز کرده است و مسافران و رانندگان را در همین ایست‌های بازرسی مورد آزار و اذیت‌شان قرار می‌دهند.
علاوه بر جنگ‌جویان طالبان، نیروهای دولتی هم در بسا مورد از عامل ناامنی‌ها در این مسیر به حساب می‌آید. اخیراً بیش از ۴۰۰ راننده در مسیرهای کابل – قندهار – هرات در پی کشته‌شدن یک راننده دست به اعتراض زدند. آنان مدعی بودند که نیروهای پولیس یک راننده‌ی موتر باربری را به‌خاطر امتناع از پرداخت «مالیه هنگفت» به قتل رسانده بودند. رییس انسجام شرکت‌های ترانسپورتی افغانستان میگوید که آزار و اذیت نیروهای دولتی تنها مختص به رانندگان نمی‌شود، بلکه این نیروها در مواردی مسافران را نیز مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند. مسئولان محلی در این ولایات اما این گفته‌ها را رد می‌کنند.
به خاطر همین ناامنی‌ها، اکثر مسافران کابل – هرات، کابل – قندهار و برعکس آن، با متقبل‌شدن هزینه‌های چند برابر به‌صورت هوایی سفر می‌کنند. عبدالواحد محمدی میگوید: «هزینه‌ی سفر زمینی هرات – کابل در حدود یک هزار و ۵۰۰ افغانی است، درحالی‌که هزینه‌ی سفرهای هوایی کابل – هرات و برعکس آن حدود هفت‌هزار افغانی می‌شود.»
اما وزارت دفاع ملی وجود تهدیدها در این بزرگ‌راه رد می‌کند. محمدزبیر عارف، معاون سخن‌گوی وزارت دفاع ملی میگوید که جنگ‌جویان طالبان فقط گاه‌گاهی، آن هم در مدت چند دقیقه موترها را در این بزرگ‌راه‌ها توقف می‌دهند: «نیروهای ما به‌صورت شب و روز در این مسیر گشت‌زنی می‌کنند. به آنان [طالبان] فرصت این داده نمی‌شود که بتوانند مسافران را با خود ببرند و یا هم مورد آزار و اذیت قرار دهند.»
از سویی هم، آقای عارف میگوید که وزارت دفاع ملی به‌خاطر امن‌ترشدن این بزرگ‌راه‌ها، در چوکات عملیات «خالد» پاسگاه‌های امنیتی را برداشته و به‌جای آنان نیروها را در قرارگاه‌ها مستقر کرده‌اند. او تأکید می‌کند: «قبلا ما در پاسگاه‌ها ۱۲ نفر داشتیم که آنان توانایی رفع تهدیدات را نداشتند، اکنون نیروهای بیش‌تری در پاسگاه مستقر شده‌اند که توانایی دفع هرگونه تهدیدات را دارند.»
اخاذی از مسافران
جنگ‌جویان طالبان در ایست‌های بازرسی‌شان در مسیر بزرگ‌راه کابل – هرات، اسپین‌بولدگ – قندهار و لشکرگاه ـ گرشک اکثر موترهای باربری و مسافربری را متوقف می‌کنند. حبیب‌الرحمان پدرام میگوید که این گروه در اکثر نقاط این مسیر از موترهای باربری و مسافربری اخادی می‌کنند. به گفته‌ی این عضو مجلس نمایندگان کشور، اخاذی در مسیر راه‌ها از عمده‌ترین منابع مالی این گروه میباشد.
در همین حال، رییس انسجام شرکت‌های ترانسپورتی افغانستان میگوید که طالبان از هر موتر باربری و تعدادی از موترهای مسافربری در این مسیر در حدود پنج تا ۲۵ هزار کلدار پاکستانی در یک دوره‌ی سفر اخاذی می‌کنند. به گفته‌ی طلامحمد اتمانزی، از مجموع ۲۰۰ هزار موتر باربری در هر ماه حداوسط یک موتر دو بار رفت‌وآمد می‌کند. بر این اساس، طالبان تنها از موترهای باربری در مسیر کابل – هرات در مدت یک ماه به گونه‌ی اوسط در حدود شش میلیون کلدار درآمد دارد.
با آن هم مسئولان محلی در ولایات جنوبی و غربی کشور و وزارت ترانسپورت مبلغ این اخاذی‌ها را تأیید نمی‌کنند. طالبان اما همواره اخاذی در این مسیرها را رد کرده است.
همچنان طلامحمد اتمانزی ادعا می‌کند که نیروهای دولتی در ورودی «ارغندی» در کابل، میدان‌شهر، غزنی، قلات در زابل، قندهار، گرشک در هلمند، فراه، دلارام در نیمروز و هرات نیز از این موترها «اخاذی» می‌کنند. آقای اتمانزی می‌افزاید که این نیروها از موترهای بابری از ۲۰۰ تا ۱۰ هزار افغانی پول می‌گیرند. به گفته‌ی او، این نیروها حتا در مواردی این موتروانان را مورد ضرب‌وشتم هم قرار می‌دهند. آقای اتمانزی تأکید می‌کند که «موتروانی که در این ورودی‌ها زیاد اصرار کند و ضرب‌وشتم را هم تحمل کند، از او کم‌تر اخاذی می‌شود».
اما مهدی روحانی، سخن‌گوی وزارت ترانسپورت کشور این گفته‌ها را رد کرده، میگوید که «هیچ مبلغی از هیچ نوع موتر در دروازه‌ها گرفته نمی‌شود».