رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی – فرود بیژن
مترجم: جلیل پژواک
پنج سال پیش وقتی طالبان مرگ مرموز ملا محمد عمر، بنیان‌گذار این گروه را علنی کردند، کسی ملا یعقوب را نمی‌شناخت.
طالبان اندکی پس از آن‌که استخبارات افغانستان اعلام کرد که ملاعمر در سال 2013 بر اثر بیماری در شفاخانه‌ای در پاکستان درگذشته، در سال 2015 اذعان کردند که رهبر معنوی‌شان دو سال پیش درگذشته بود. از همین خاک پاکستان بود که رهبر عزلت‌نشین و تک‌چشم این گروه، شورش را در افغانستان فرماندهی می‌کرد.
یعقوبِ بیست و چند ساله، در اولین بیانیه علنی خود در آن‌زمان، خواستار اتحاد میان گروه‌های افراطی سنی شد و شایعات مبنی بر این را که مرگ پدر وی ناشی از خیانت خودی‌ها بوده، رد کرد.
پس از این پیام صوتی در سال 2015، ملا یعقوبِ بلندپرواز پله‌های رهبری این گروه را یکی یکی بالا آمد. او پس از ناکامی در تلاش برای جانشینی پدرش در آن سال، قدرت خود را درون گروه طالبان تحکیم کرد و ابتدا معاون رهبری این گروه شد و اخیرا پست قدرتمند رهبری کمیسیون نظامی این گروه را به دست آورده است.
او در ماه می پس از آن به سمت فرماندهی نظامی گروه طالبان منصوب شد که در ماه فبروری ایالات متحده و طالبان توافق‌نامه مهمی را با هدف هموارکردن راه برای خروج نیروهای خارجی از افغانستان و فراهم‌کردن زمینه برای پایان‌دادن به شورش 18 ساله در این کشور، به امضا رساندند. برخی در خارج از گروه طالبان، ملا یعقوب را فردی می‌دانند که از روند صلح افغانستان حمایت می‌کند.
اما انتخاب چنین فرمانده بی‌تجربه برای چنین سمت مهمی، نشان‌گر اختلافات احتمالی درون طالبان نیز هست؛ این گروه در سال‌های اخیر در معرض تحولات تلخ در سطح رهبری خود و افزایش اختلافات درونی بوده است.
جناح «میانه‌رو»
«آنتونیو جیوستوزی»، کارشناس طالبان در «انستیتوت خدمات متحده سلطنتی» در لندن، ملا یعقوب را جزء اردوگاه میانه‌رو طالبان توصیف می‌کند که طرفدار پایان جنگ از طریق مذاکره هستند.
براساس توافق‌نامه ایالات متحده و طالبان، نیروهای بین‌المللی در بدل تضمین‌های ضدتروریسم از جانب طالبان ـ که به مذاکره در مورد آتش‌بس دائمی و تقسیم قدرت با دولت افغانستان متعهد شده است ـ باید تا ماه می سال 2021 از افغانستان خارج شوند.
به نظر می‌رسد که تحت رهبری ملا یعقوب، طالبان به وعده‌ی خود مبنی بر خودداری از حمله به نیروهای درحال خروج ایالات متحده، عمل می‌کنند. با این‌حال، این گروه نتوانسته به عهد خود مبنی بر قطع رابطه با شبکه تروریستی القاعده که یک متحد دیرینه طالبان دانسته می‌شود، عمل کند.
درهمین‌حال، طالبان به رغم درخواست‌های گسترده از این گروه برای کاهش خشونت، حملات خود را بر نیروهای دولت افغانستان شدت بخشیده و در صدد تصرف قلمرو بیشتر برآمده‌اند.
کارشناس حدس می‌زنند که افزایش خشونت ممکن است تلاشی از جانب طالبان برای خشنودکردن عناصر تندروتر این گروه باشد، کسانی که توافق با ایالات متحده را به دیده شک می‌نگرند.
جیوستوزی، کارشناس طالبان که کتاب‌های بسیاری را در مورد این گروه نوشته، می‌گوید: «میانه‌روها متعهدند که چهره سختی از طالبان به کابل نشان دهند، شاید برای داشتن جایگاه برجسته‌تر.»
ملا عبدالغنی برادر، یکی از بنیان‌گذاران طالبان و معاون سابق ملاعمر نیز شامل اردوگاه معتدل‌تر طالبان است. برادر که سال‌ها در زندان پاکستان به سر می‌برد، اخیرا به عنوان رییس دفتر سیاسی طالبان و مذاکره‌کننده اصلی این گروه در مذاکرات با ایالات متحده عمل کرده است.
آدم سعودی؟
انتصاب ملا یعقوب به عنوان رییس کمیسیون نظامی طالبان، بخشی از بزرگ‌ترین تلاش این گروه برای سازمان‌دهی مجدد رهبری طالبان بوده است.
این تغییر و تبدیلات به عنوان تلاشی از جانب ملا هیبت الله آخندزاده برای کنارزدن تخریب‌کنندگان بالقوه و تحکیم نفوذش بر بازوی نظامی و سیاسی این گروه در آستانه مذاکرات صلح با حکومت افغانستان دانسته می‌شود.
ابراهیم صدر، سلف ملا یعقوب، یک فرمانده ساحوی قدرتمند و مخالف تلاش‌های صلح بود. صدر که ارتباط نزدیکی با ایران دارد، از جمله‌ی هشت عضو طالبان است که در سال 2018 توسط وزارت خزانه‌داری ایالات متحده به عنوان تروریست جهانی معرفی شدند.
جیوستوزی می‌گوید که ملا یعقوب از پشتوانه قوی عربستان سعودی ـ متحد امریکا و رقیب منطقه‌ای اصلی ایران ـ برخوردار است. او می‌افزاید که ریاض به صورت سنجیده و حساب شده از وی حمایت می‌کرد. او می‌گوید: «سعودی‌ها و ایالات متحده افرادی را می‌خواستند که خیلی نزدیک به ایران باشند.»
گفته می‌شود که صدر از جمله شماری از فرماندهان و جناح هایی است که از ادامه جنگ علیه سربازان افغان و خارجی حمایت می‌کنند.
یک جناح انشعابی طالب که ارتباط تنگاتنگی با ایران دارد و مخالف صلح است، در ماه‌های اخیر ظهور کرده است. اعتقاد براین است که «حزب ولایت اسلامی» پس از امضای توافق‌نامه بین ایالات متحده و طالبان، از گروه اصلی جدا شده باشد. اعتقاد براین است که این جناح، حامیان صدر را شامل می‌شود.
یکی‌دیگر از رهبران طالبان که با ایران ارتباط دارد و مخالف تلاش‌های صلح است، ملا قیوم ذاکر است؛ فرمانده ساحوی قدرتمند و رییس سابق بازوی نظامی طالبان تا سال 2014. ملا ذاکر که زندانی سابق بازداشت‌گاه بدنام امریکا در خلیج گوانتانامو بوده، از حمایت برخی از فرماندهان ساحوی تندرو طالبان برخوردار است.
شهرت
قبل از سال 2015 ملا یعقوب حتا یک سمت رسمی در طالبان نداشت.
او فارغ التحصیل چندین حوزه علمیه اسلامی تندرو در بندر کراچی پاکستان است، جایی که خانواده‌اش از زمان حمله امریکا به افغانستان و سرنگونی رژیم ظالم طالبان در سال 2001، در آن اقامت داشتند.
اما کارشناسان می‌گویند که اعتبار و منزلت ملا یعقوب به‌دلیل این که او فرزند ارشد ملا عمر است، جایگاه وی را در بین فرماندهان ساحوی طالبان و اعضای میان‌رده و پایین‌رده این گروه بالا برده است.
عبید علی، کارشناس شورش‌گری در «شبکه تحلیلگران افغانستان» مستقر در کابل می‌گوید: «ملا عمر یک رهبر کاریزماتیک بود و هنوز او، خانواده‌اش و حتا نزدیکان باقیمانده وی از احترام زیادی در بین طالبان برخورداند. بسیاری از آن‌ها به سمت‌های تأثیرگذار ارتقا یافته‌اند.»
کارشناسان می‌گویند که خانواده ملا عمر از قدرت مالی برای به دست آوردن وفاداری اعضای طالبان نیز برخوردارند.
تصور می‌شود که طالبان سالانه 1.5 میلیارد دالر از تجارت تریاک، استخراج غیرقانونی معادن، اخاذی و کمک‌های مالی از خارج از کشور درآمد دارد. بسیاری از رهبران طالبان صاحب مشاغل، دارایی و املاک در پاکستان هستند. عبید علی می‌گوید: «شکی نیست که خانواده ملا عمر بسیار ثروتمند هستند.»
ملا یعقوب اندکی پس از مرگ پدرش، در سال 2015 به عضویت شورای رهبری طالبان ارتقا یافت. کاکای وی به نام ملا عبدالمنان نیز به عضویت این شورا که در کویته پاکستان در نزدیکی مرز با افغانستان مستقر است، درآمد.
ملا یعقوب به عنوان رییس کمیسیون نظامی طالبان برای 15 ولایت از 34 ولایت افغانستان منصوب شد.
ملا منصور به سرپوش‌گذشتن بر مرگ ملا عمر و به عهده‌گرفتن رهبری این گروه بدون تأیید رسمی متهم شد. او برای آشتی‌دادن و یکجا‌کردن جناح‌های متخاصم طالبان تلاش کرد، اما برخی از فرماندهان این گروه از وی جدا شدند و رهبری او را به چالش کشیدند.
ملا منصور در حمله هواپیمای بدون سرنشین ایالات متحده در پاکستان در ماه می سال 2016 کشته شد.
ملا آخندزاده، یک عالم دینی بی‌سروصدا که معاون ملا منصور بود، پس از مدت کوتاهی به عنوان رهبر جدید طالبان منصوب شد، هرچند انتخاب وی به عنوان رهبر این گروه نیز با مخالفت‌هایی روبرو شد.
او ملا یعقوب را به عنوان معاون خود معرفی کرد.
حق؟
اعتقاد براین است که به رغم سمت بلند ملا یعقوب در سطح رهبری طالبان، او خیلی مورد تحسین جنگجویان یا حامیان این گروه قرار ندارد. یک مقام استخباراتی افغانستان به شرط ناشناس‌ماندن هویتش، ملا یعقوب را «جوانی زرنگ» توصیف می‌کند که «تا حدودی محق و خودمحور است.»
به گفته یک مقام امنیتی افغان که به شرط ناشناس‌ماندن هویتش با رادیو آزادی صحبت کرد، ملا یعقوب به عنوان کسی که خارج از وطن خود بزرگ شده است «از واقعیت‌های افغانستان بی اطلاع است.»
استخبارات افغانستان می‌گوید که ملا یعقوب توسط گروه شبه‌نظامی «جیش محمد» مستقر در پاکستان، آموزش جنگ چریکی دیده است. گروه جیش محمد مسئول حملات مرگ‌بار بر اهداف مرتبط با هند در افغانستان و منطقه مورد مناقشه همیالیا در کشمیر شناخته شده است. در منطقه مورد مناقشه همیالیا، اسلام‌آباد و دهلی سه بار وارد جنگ شده‌اند.
رهبری نظامی پاکستان دیریست به حمایت از گروه‌های شبه‌نظامی افغان و کشمیری برای دست‌یابی به اهداف استراتژیکش در منطقه متهم شده است.