حتا رییس‌جمهور دونالد ترمپ ادعا می‌کند که ابتلا به کووید۱۹ به او مصونیت بخشیده است، اما گزارش‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد افراد برای بار دوم نیز امکان دارد به ویروس کرونا آلوده شوند. با این‌که ابتلای مجدد به کووید۱۹ هنوز امری نادر به‌نظر می‌رسد، اما تاکنون مشخص نشده که مصونیت در برابر کرونا واقعا تا چه اندازه می‌تواند از یک فرد محافظت کند.
مصونیت در اخبار نیز است زیرا درحال حاضر مصونیت گله‌ای موضوع بحث دانشمندان است. مصونیت گله‌ای مقطعی است که در آن تعداد کافی از مردم در برابر یک پاتوژن (عامل بیماری‌زا/ویروس) مصونیت می‌یابند و به این ترتیب گردش آن کند می‌شود. با این‌که مصونیت گله‌ای ممکن است نشانه‌ای از پایان همه‌گیری کنونی باشد، اما کارشناسان تخمین می‌زنند که برای رسیدن به مصونیت گله‌ای حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد مردم باید آلوده شوند.
یک گروه از محققان با محافظت از گروه‌های آسیب‌پذیر (افراد مسن یا بیمار) و اجازه‌دادن به کووید۱۹ برای پخش‌شدن در میان کسانی که نسبتا مقاوم هستند، سعی دارند به حکومت‌ها کمک کنند که بدون واکسن به مصونیت گله‌ای دست یابند. با این‌حال گروه دیگری از محققان در نامه‌ای که در ۱۴ اکتبر در Lancet منتشر شد، استدلال می‌کنند که این رویکرد کل جمعیت یک کشور را در معرض بیماری شدید و حتا مرگ قرار می‌دهد.
از آن‌جایی که SARS-CoV-2 (نام علمی ویروس جدید خانواده کرونا) یک ویروس کاملا جدید است، دانشمندان قادر نیستند بگویند که یک فرد پس از بهبودی از بیماری کووید۱۹ تا چه مدت مصون می‌ماند. دانشمندان می‌گویند که اگر مصونیت در برابر کرونا به سرعت از بین برود، زمینه برای شیوع مکرر آن فراهم می‌شود، مگر این‌که واکسنی پیدا شود.
آنچه در ذیل می آید، نکاتی است که ما تاکنون در مورد واکنش سیستم ایمنی بدن خود در برابر ویروس کرونا می‌دانیم:
منظور از «مصونیت» واقعا چیست؟
از نظر دانشمندان مصونیت به معنای مقاومت بدن در برابر بیماری است. مصونیت یا از طریق واکسن یا از طریق قرارگرفتن سیستم ایمنی بدن در معرض یک بیماری یا ویروس حاصل می‌شود. اما مصونیت همیشه به معنای ایمنی کامل فرد در برابر ویروس نیست.
بدن چگونه مصونیت ایجاد می‌کند؟
سیستم ایمنی بدن دو راه برای محافظت پایدار دارد: اول، «سلول‌های تی» که پاتوژن یا ویروس را به حافظه می‌سپارند و سپس موقع قرارگرفتن مجدد در معرض آن سریع و مؤثر واکنش نشان می‌دهند. دوم، «سلول‌های بی» که آنتی‌بادی تولید می‌کنند. آنتی‌بادی عبارت از پروتئین‌هایی است که بدن برای مقابله با یک ویروس از خود تولید می‌کند.
در حالت ایده‌آل، این آنتی‌بادی‌ها مدت‌ها پس از بهبودی فرد از بیماری، در خون وی باقی می‌مانند. سپس اگر فرد در آینده دوباره در معرض همان ویروس قرار گرفت، آنتی‌بادی‌های از قبل موجود تهدید را تشخیص داده و برای جلوگیری از عفونت مجدد وارد عمل می‌شوند.
سلول‌های به اصطلاح «سلول‌های تی خاطره» نیز در بدن وجود دارند. در حالت ایده‌آل، سلول‌های تی خاطره مطابق نام خود عمل می‌کنند، یعنی یک ویروس را که قبلا با آن روبرو شده سریع تشخیص می‌دهند و به هماهنگی سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند و یا سلول‌های آلوده را از بین می‌برند.
یک نوع مصونیت که به نام مصونیت sterilizing immunity یاد می‌شود، طوری عمل می‌کند که ویروس هرگز فرصتی برای تکثیر نمی‌یابد و هیچ سلولی آلوده نمی‌شود. اما دست‌یابی به این نوع مصونیت دشوار است. در بیشتر مواقع، افراد به مصونیت نسبی دست می‌یابند که یک واکنش سریع را در بدن ایجاد می‌کند که ممکن است از شدت بیماری در دوره دوم یا امکان انتقال آن به دیگران بکاهد.
مشخص نیست افرادی که از کووید۱۹ بهبود یافته‌اند از چه نوع مصونیتی برخوردار می‌شوند و پاسخ این سوال را فقط «زمان» خواهد داد. یک واکسن احتمالا می‌تواند واکنش ایمنی قوی‌تری را نسبت به آلوده‌شدن طبیعی به ویروس، ایجاد کند، هرچند مشخص نیست که آیا این امر در مورد واکسن ویروس کرونا صدق خواهد کرد یا خیر.
آیا فرد دارای آنتی‌بادی در برابر ویروس کرونا مصون است؟
آنتی‌بادی‌ها برای برخی بیماری‌ها همچون سرخک ممکن است یک عمر باقی بمانند. اما این مسأله در مورد ویروس جدید کرونا معلوم نیست. مشخص نیست که آنتی‌بادی‌ها در خون تا چه مدت دوام می‌آورند یا حتا وجود آنتی‌بادی‌ها در خون نشانه‌ی ایمنی است یا خیر. داشتن آنتی‌بادی در بدن به این معنا نیست که آن‌ها در مقابله‌ی سیستم ایمنی با ویروس مؤثر هستند.
آنتی‌بادی‌های خنثاکننده آنتی‌بادی‌هایی هستند که ویروس را متوقف می‌کنند و از تکثیر ویروس و آلوده‌شدن سلول میزبان به آن جلوگیری می‌کنند. چنین آنتی‌بادی‌هایی معمولا قلاب ویروس را که توسط آن ویروس وارد سلول‌های میزبان می‌شود، شناسایی می‌کنند. تاکنون این نوع آنتی‌بادی‌ها در کانون تمرکز مطالعاتی بوده‌اند که دانشمندان از طریق آن می‌خواهند بفهمند که آیا یک فرد با داشتن این آنتی‌بادی‌ها می‌تواند مصون باشد یا خیر.
آوبری گوردون، اپیدمیولوژیست در دانشگاه میشیگان می‌گوید: «برای اکثر مردم به نظر می‌رسد که بدن‌شان درحال تولید آنتی‌بادی‌های خنثاکننده است. پس این امیدوارکننده است.»
با این‌حال هنوز مشخص نیست که چه مقدار آنتی‌بادی خنثاکننده برای محافظت یک فرد کافی است. و حتا اگر این آنتی‌بادی‌ها از فرد محافظت کنند، معلوم نیست که آیا پروتئین‌های ایمنی چه مدت در بدن باقی می‌مانند. مطالعات روی بیماران بهبودیافته کووید۱۹ نشان داده است که آنتی‌بادی‌های ویروس کرونا با گذشت زمان ضعیف می‌شوند اما در کل، سطح آن‌ها طی سه تا شش ماه نسبتا ثابت باقی می‌ماند.
گوردون می‌گوید از آن‌جایی که از اولین شیوع ویروس کرونا در جهان زمان زیادی نمی‌گذرد، زمانِ دانشمندان برای مطالعه این مسأله محدود بوده است.
برخی از داده‌ها نشان می‌دهد که سیستم ایمنی بدن ممکن است حافظه خوبی برای مقابله با ویروس کرونا نداشته باشد. یک مطالعه نشان داده است که هنگام ابتلا به کووید۱۹، اندامی که سلول‌های بی خاطره را تولید می‌کنند، به درستی انواع سلول‌هایی را که قادر به تبدیل‌شدن به سلول‌های بی خاطره هستند، فعال نمی‌کنند. سلول‌های بی خاطره سلول‌هایی با عمر طولانی هستند که اگر فرد مجددا در معرض ویروس قرار گرفت، به سرعت آنتی‌بادی تولید می‌کنند. به باور محققان بدون حافظه ایمونولوژیک، آنتی‌بادی‌های ویروس کرونا ممکن است خیلی دوام نیاورند.
درباره سلول‌های تی چه می‌دانیم؟
مطالعات نشان داده است که بیماران مبتلا به کووید۱۹ معمولا با سلول‌های تی ایمنی پیدا می‌کنند. به گفته محققان حتا بیماران بهبودیافته بدون واکنش آنتی‌بادی قابل‌تشخیص، در خون خود سلول‌های تی دارند.
اما نقش سلول‌های تی در ابتلا به ویروس و حافظه ایمنی بدن هنوز مشخص نیست. مطالعات نشان داده است که سلول‌های تی خاطره می‌توانند در بیمارانی که به بیماری «سارس» در سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۴ آلوده شده بودند، تا ۱۱ سال پس از بهبودی‌شان دوام بیاورند. اما از آن‌جایی که ویروس سارس دیگر در گردش نیست، نمی‌توان گفت که این سلول‌های تی هنوز ممکن است محافظت کنند.
برخی از افراد ممکن است از قبل سلول‌های تی در خون خود داشته باشند که می‌توانند قطعات ویروس جدید کرونا را تشخیص دهند. این سلول‌های ایمنی به گفته محققان ممکن است از قرارگرفتن قبلی فرد در معرض ویروس‌های کرونا که باعث سرماخوردگی می‌شوند، باقی مانده باشند. این نوع سلول‌های تی ممکن است به کاهش طول یا شدت بیماری کووید۱۹ که عامل آن ویروس جدید کرونا هست، کمک کنند. اما در آن روی سکه، این سلول‌های تی ممکن است با احتمالا تحریک بیش‌ازحد سیستم ایمنی بدن و ایجاد وضعیتی به نام «توفان سیتوکین»، که عامل برخی از موارد شدید ابتلا به کووید۱۹ است، بیماری را بدتر کنند.
آیا امکان دارد فردی دوباره به ویروس کرونا آلوده شود؟
محققان اکنون تعداد اندکی از مواردی را ثبت کرده‌اند که در آن افراد دوباره به ویروس کرونا آلوده شده‌اند. اولین مورد از این دست در هنگ‌کنگ گزارش شد و سپس در ایالات متحده، هالند و جاهای دیگر نیز به ثبت رسید.
اما هنوز مشخص نیست که ابتلای مجدد به کرونا چقدر شایع است. بارکر می‌گوید که موارد ابتلای مجدد هنوز انگشت‌شمار است و «ما واقعا در حال حاضر نمی‌توانیم بگوییم که آلودگی مجدد چه چیزی به ما درباره ایمنی یا این‌که آیا واکسن ایمنی طولانی‌مدت فراهم خواهد کرد یا مانند واکسن آنفولانزا باید بخشی از برنامه سالانه ما شود، می‌گوید.»
در مواردی ابتلای مجدد معمول است زیرا حافظه ایمنی برخی از افراد ممکن است به اندازه کافی برای جلوگیری از ابتلای مجدد قوی نباشد، هرچند ممکن است از بیمارشدن شدید فرد جلوگیری کند.
بیکر می‌گوید اثبات این‌که یک نفر مجددا آلوده شده یا خیر دشوار است زیرا محققان باید به طور قطعی نشان دهند که دو ویروس متفاوت باعث ایجاد دو عفونت شده است. این کار نیاز به آزمایش ژنتیکی دارد. علاوه براین، متخصصان لزوما مراقب چنین مواردی به ویژه در افرادی که علائمی از خود نشان نمی‌دهند، نیستند.
معنی همه‌ی این نکات برای مصونیت گله‌ای چیست؟
بدون دانستن این‌که مصونیت پس از ابتلا چقدر دوام می‌آورد و این امر از فردی به فرد دیگر چقدر متفاوت است، نمی‌توان دانست که آیا پایان‌دادن به همه‌گیری کووید۱۹ از طریق مصونیت گله‌ای امکان‌پذیر است یا خیر. آنچه واضح است به گفته کارشناسان این است که تلاش برای رسیدن به مصونیت گله‌ای بدون واکسن منجر به بیماری و مرگ بیشتری خواهد شد.
توماس فایل، رییس انجمن بیماری‌های واگیردار امریکا و جودث فینبرگ، رییس انجمن پزشکی اچ‌آی‌وی در بیانیه‌ای در ۱۴ اکتبر گفتند که «ترویج مفهوم مصونیت گله‌ای به‌عنوان پاسخی به همه‌گیری کووید۱۹ نامناسب، غیرمسئولانه و ناآگاهانه است.»
مصونیت گله‌ای هنوز بسیار دور است. گوردون می‌گوید: «در ایالات متحده ما حتا به مصونیت گله‌ای نزدیک نشده‌ایم. روی دست گرفتن رویکرد رسیدن به مصونیت گله‌ای از طریق آلوده‌شدن طبیعی منجر به صدها هزار مرگ غیرضروری خواهد شد.»