اما کلیدي پوښتنه دا ده، چې ولې د دواړو لورو ترمنځ د رسمي موافقې سربیره، دا مسله د دواړو هیوادونو تر مینځ اړیکې ګډوډوي؟ او د هلمند تړون پلي کولو لپاره ننګونې او مشکلات څه دي؟ او د باور فضا رامینځته کولو او سیمه ییزې همکارۍ پراخولو لارې کومې دي؟
د افغانستان د اوبو د زېرمو د سرچینو د ښه مدیریت په وړاندې یوه له لویو ستونزو څخه د ایران او نورو ګاونډیو هیوادونو په پرتله د افغانستان د غیر متوازن پرمختګ مسله ده. افغانستان په تیرو څو لسیزو کې د داخلي بې ثباتي او ناامنۍ له امله د اوبو کنټرول او اداره کې پاتې راغلی.
افغانستان یو داسې هیواد دی، چې د ګاونډیو هیوادونو په پرتله وروسته یی پرمختګ کړی. دا د فرامرزی یا له پولو ور اخوا سیند مدیریت؛ د کلاسیک رژیم لپاره د خوب لیدلو په څیر یو امر بلل شوی دی.
قطر کې د طالبانو د سیاسي دفتر ویاند ډاکټر محمد نعیم پر خپلې ټوېټر پاڼې لیکلي، چې ملا عبدالغني برادر له علي شامخاني او یو شمېر نورو لوړپوړو چارواکو سره نن (چهارشنبه، ۸ د سلواغې) له غرمې مخکې لیدلي دي.
قطر کې د طالبانو سیاسي دفتر ویاند محمد نعیم پر خپلې ټوېټر پاڼې لیکلي، چې دغه لیدنه نن (یکشنبه، ۱۲ د سلواغې) له غرمې وړاندې وشوه او د دواړو هېوادونو په اړونده موضوعاتو خبرې وشوې.
دا بند چې ولسمشر محمد اشرف غني یې د ولسمشرۍ په لومړۍ دوره کې د جوړولو حکم کړی و، نن یې د پرانیستې او ګټې اخیستنې په مراسمو کې وویل، چې د هلمند معاهده د ټولو افغانانو او ایران هېواد ترمنځ نړیواله معاهده ده او په وینا یې چې اوس پلې شوه.
د ۱۳۵۲ل کال په جوزا کې، دغه تړون د دواړو هیوادونو (ایران او افغانستان) د پارلمانونو له خوا تصویب شو. هغه اسناد، چې باید د دواړو هیوادونو تر منځ تبادله شوی وای د سردار داود د ۲۶ د سرطان د کودتا له امله وځنډول شول او په پای کې دغه سندونه په ۱۳۵۶ل کال کې تبادله شول. د دې تړون احکام لا تر دې دمه نافذ دي.
نوموړي زیاته کړه، چې ایران د افغانستان ګډ سیندونو باندې تر ٦٠٠ پورې بندونه جوړ کړي، خو افغانستان کې يواځې ٤ بندونه پرهمدې اوبو د جوړیدو په حال کې دي .
ملا برادر داسې مهال تهران ته سفر کوي چې دوحه کې د افغانانو خپلمنځي خبرې په ټپه درېدلي او له دویم پړاو خبرو پیل راهیسې کوم پرمختګ نه دی شوی. لکه څرنګه چې د افغانستان دولت مرکچي پلاوي یو غړي نادر نادري لیکلي چې د دوی پلاوی «له اخلاص سره هیلې ته د رسېدو لپاره په دوحه کې شتون لري. ۹ ورځې شوې چې مقابل لوری تر اوسه د رسمي غونډې او د جنګ پای خبرو لپاره حاضر شوي نه دي.»
روان رواج دا دی چې خلک یوازې د قربانۍ په رول کې وینو. وایو «خلک له جګړې ستړي شوي.» خو حقیقت دا دی چې موږ دوه ډوله خلک نه لرو.
موږ باید د ګمان ښکار نه شو. د غربي ځواکونو شا ته تګ د ماتې په ډول ده او د هغې انساني پایلې به یې سختې وي. د افغانستان خلکو لپاره به جګړه دوام مومي. د طالبانو احتمالي راستنېدنه او د دې ډلې د تیږي دورې اسلامپالنه، بیاځلي به د افغان مېرمنې او انجونې د حجاب اغوستو ته اړې کړي او انساني حقونه به یې ترې واخلي. لوستي ښاري افغانان به ډله ډله لویدیځ ته وتښتي. هغوی چې پاتې کیږي، د قومي او مذهبي لږه کیو په ګډون به له ناخوښه برخلیک سره مخ کیږي.