رهبر طالبان و حلقهی نزدیک او در قندهار، خدمات اینترنتی و همچنین دسترسی آزاد شهروندان به فضای مجازی را تهدیدی جدی برای بقای «امارت اسلامی» میدانند. به همین دلیل، در تلاش اند تا سرعت اینترنت را کاهش دهند یا حتا دسترسی شهروندان را به کلی مسدود کنند. نگرانی دیگر رهبر طالبان که در خفا و انزوا زندگی میکند، ترس از رهگیری توسط فناوریهای نوین است. او نمیخواهد سناریوی کشتهشدن ایمن الظواهری، رهبر القاعده، که سه سال پیش در حملهی پهپادی امریکا پس از شناسایی محل اقامتش با استفاده از کمرههای امنیتی رخ داد، برای خودش تکرار شود.
پس از دو شبانهروز قطع کامل اینترنت و خدمات مخابراتی در افغانستان به دستور رهبر طالبان، این خدمات روز چهارشنبه (9 میزان) از سر گرفته شد. گروه طالبان هیچ توضیح روشنی دربارهی این اقدام ارائه نکردند. اما پس از وصل دوبارهی اینترنت، ذبیحالله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در توییتی خبر آسوشیتدپرس را -مبنی بر اینکه قطعی بهدلیل تعویض کابلهای فرسودهی فایبر نوری بوده- جعلی خواند.
بااینحال، هیچ تضمینی وجود ندارد که طالبان بار دیگر شبکه اینترنت را قطع نکنند یا شکلی از انحصار و محدودیت شدید را بر آن به اجرا درنیاورند. جناح قندهار طالبان، به رهبری ملا هبتالله آخوندزاده، دسترسی آزاد مردم به اینترنت را عامل «ترویج منکرات» میدانند.
قطع خدمات اینترنتی در افغانستان در حالی رخ داد که دونالد ترامپ، رییسجمهور ایالات متحده بارها بر بازپسگیری پایگاه بگرام از طالبان تأکید کرده بود. او از طالبان خواسته بود این پایگاه را دوباره به امریکا بسپارند و هشدار داده بود که در صورت سر باز زدن، «اتفاقات بدی» رخ خواهد داد. چند روز پس از این هشدارها، طالبان اینترنت را برای ۴۸ ساعت در سراسر افغانستان قطع کردند.
این اقدام طالبان همزمان شد با نشست کمسابقهی دونالد ترامپ با فرماندهان ارشد نظامی امریکا در پایگاه کوانتیکو در ایالت ویرجینیا؛ نشستی که سهشنبه (8 میزان) با حضور جنرالان و دریاسالاران امریکایی از سراسر جهان برگزار شد. یک روز بعد، طالبان اینترنت را دوباره وصل کردند.
این احتمال وجود دارد که طالبان از این بیم داشتهاند که در نشست کوانتیکو دربارهی بازپسگیری پایگاه بگرام یا حتا حملهی نظامی به افغانستان تصمیمگیری شود. با پایان نشست در امریکا، خدمات اینترنتی در افغانستان نیز بلافاصله وصل شد.
پنهانکاری رهبر طالبان
ملا هبتالله آخوندزاده پس از کشتهشدن ملا اخترمحمد منصور، رهبر دوم طالبان در پی حملهی هوایی نیروهای امریکایی هنگام بازگشت از ایران در سال 2016، به مسند رهبری این گروه رسید. او تا پیش از آن هیچ تجربهی سیاسی و نظامی نداشت و صرفا یکی از ملاهایی بود که بخشی از فرماندهان و جنگوجویان طالبان آموزشهای دینی را نزد او فراگرفته بودند. بااینحال، رفتهرفته توانست در تمامی امور گروه اعمال نظر کند و چهرهای مقتدر از خود در میان طالبان بسازد.
اکنون بیش از چهار سال از بازگشت طالبان به قدرت میگذرد، اما هنوز هیچ عکس یا ویدیوی تازهای از رهبر این گروه منتشر نشده است. تنها یک تصویر قدیمی منتسب به او وجود دارد. چنین سطحی از پنهانکاری میان رهبران سیاسی و مذهبی جهان معاصر بیسابقه است.
رهبر طالبان بیشتر وقت خود را در قندهار و در حلقهای از افراد وفادار میگذراند. او هیچ اعتنایی به ابزارهای تکنولوژیک ندارد، از گوشی و اینترنت استفاده نمیکند و تمام ارتباطاتش به دیدارهای حضوری محدود است. مقامهای ارشد طالبان برای طرح مسائل ناچار اند به قندهار بروند و با او دیدار مستقیم داشته باشند. بااینحال، رسیدن به او حتا برای مقامهای طراز اول طالبان هم دشوار است و در بسیاری موارد موفق به دیدارش نمیشوند.
رهبر طالبان جز آموزشهای دینی هیچ آشنایی با علوم عصری ندارد. به همین دلیل، او میخواهد افغانستان را به شکل سنتی و با کمترین اتکا به فناوری اداره کند. برای کاهش ریسک شناسایی و تعقیب، او و حلقهی قندهار از استفاده از اینترنت و تلفن خودداری میکنند.
منابعی پیشتر به اطلاعات روز گفته بودند که قصر مندیگک در شهر قندهار، محل احتمالی اقامت او، هیچ کمرهی امنیتی فعال ندارد. این نشان میدهد که حلقهی قندهار از رهگیری احتمالی از طریق اینترنت و کمرههای امنیتی هراس دارد.
ملا هبتالله آخوندزاده همچنین با دیدگاه افراطی دینی خود مخالف سرسخت عکسبرداری و فیلمبرداری از انسانها است و آن را خلاف «شریعت اسلامی» میداند. به همین دلیل، اجازهی انتشار هیچ تصویر و ویدیویی از خود نداده است. حتا به دستور جناح قندهار، پخش تصویر در چندین شعبهی ولایتی تلویزیون ملی افغانستان ممنوع شده است.
انحصار قدرت و سرکوب رسانهها
رهبر طالبان که با عنوان «مشرتابه» از سوی این گروه توصیف میشود، ساختاری از انحصار شدید قدرت در افغانستان بهوجود آورده است. تحت رهبری او، وزارت اطلاعات و فرهنگ طالبان به تمام خبرنگاران دستور داده است که با رسانههای در تبعید همکاری نکنند. نقض این دستور میتواند منجر به پیگرد و بازداشت از سوی استخبارات طالبان شود.
در حالی که رسانههای داخلی زیر فشار و سانسور قرار گرفتهاند، رسانههای در تبعید تلاش میکنند دشواریهای زندگی مردم تحت حاکمیت طالبان را بازتاب دهند. اما وقتی اینترنت قطع یا محدود شود، همین جریان اندک اطلاعات نیز مسدود خواهد شد و این همان چیزی است که طالبان میخواهند.
مریم (نام مستعار)، یکی از خبرنگاران زن در ولایتهای غربی افغانستان است. او در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز میگوید که هنگام قطع اینترنت تصور نمیکرد طالبان دوباره آن را وصل کنند و در دو روز قطعی، بیشتر وقتش را در اتاق خود گذرانده است.
او تأکید میکند: «من مسائل مرتبط با زنان و دختران را پوشش میدهم و کار خبرنگاری تنها منبع درآمد خانوادهام و همچنین تنها کاری است که میتوانم انجام بدهم. وقتی اینترنت قطع شد، تمام امیدم از دست رفت. من از اینکه میتوانم زندگی زنان و دختران را بازتاب بدهم حس خوبی دارم، اما نمیدانم؛ شاید طالبان دوباره اینترنت را قطع کنند.»
بهباور مریم، طالبان خبرنگاران را تهدیدی برای بقای خود میدانند. به همین دلیل او هنگام پوشش رویدادها نهایت دقت را به خرج میدهد تا هویتش پنهان بماند و از خطر بازداشت در امان باشد. بااینحال، مریم میگوید هیچ تضمینی وجود ندارد که بتواند به کار خبرنگاری ادامه دهد، زیرا همیشه این هراس در دل او است که طالبان هر لحظه اینترنت را قطع کنند.
پیآمدهای قطع اینترنت و بازگشت به سیاست انزوا
امروز اینترنت به بخش جداییناپذیر زندگی شهروندان، تجارت، خدمات دولتی و آموزشی تبدیل شده است. قطع دوبارهی اینترنت در افغانستان میتواند زندگی میلیونها نفر را مختل کند. در همان دو روز قطعی اینترنت، نارضایتی عمومی از طالبان افزایش یافت و تصاویر نشان میداد که شماری از شهروندان به گذرگاههای مرزی با ایران، پاکستان، تاجیکستان و ازبیکستان رفته بودند تا با خرید سیمکارتهای خارجی به اینترنت وصل شوند.
بااینحال، فرمان رهبر طالبان مبنی بر قطع کامل اینترنت بهطور کامل اجرا نشد. برخی مقامها و نیروهای طالبان، از جمله اعضای شبکه حقانی، همچنان به اینترنت دسترسی داشتند. بختالرحمان شرافت، رییس شرکت هوایی دولتی آریانا حتا چند ساعت پیش از وصل اینترنت در حساب ایکس خود نوشت که پروازها جریان دارد.
در این مدت، شبکه حقانی به رهبری سراجالدین حقانی، وزیر داخلهی طالبان هم به اینترنت وصل بود؛ هرچند روشن نیست از چه ابزارهایی استفاده میکردند. در افغانستان امکان دسترسی از طریق شبکههای «ثریا»، «استارلینک» و «ویست» وجود دارد. شماری از افراد هم توانسته بودند از طریق استارلینک آنلاین شوند. هرچند افغانستان جزو کشورهای تحت پوشش رسمی استارلینک نیست، اما این شبکه قابلیتی بهنام رومینگ دارد که اجازه میدهد با ثبت و خرید در کشورهای مجاز، در کشورهای ممنوعه نیز فعال شود. البته هزینهی آن بسیار بالا است.
طالبان در نیمهی دوم دههی ۹۰ میلادی نیز نشرات تلویزیونی و فیلمبرداری را ممنوع کرده بودند و افغانستان را در انزوای جهانی فرو بردند. اکنون هم شواهد نشان میدهد که این گروه هیچ تغییری در دیدگاههای خود نداده است. طالبان با گذشت هر روز از حکومتداریشان نشان دادهاند که پذیرش تغییرات دنیای امروز برایشان غیرممکن است و همچنان در تلاش اند دسترسی مردم به فناوری را محدود کنند.
در چهار سال گذشته نیز مشخص شده است که طالبان نهتنها بر عرصهی عمومی بلکه حتا بر امور شخصی شهروندان دخالت میکنند. قطع و کنترل اینترنت یکی از ابزارهای آنان برای تحمیل این سیاست انحصارگرایانه است؛ سیاستی که افغانستان را بیش از پیش منزوی و شهروندانش را محروم از جهان کنونی خواهد کرد.
