همه افغانهایی که طعم مهاجرت را چشیدهاند، تجربه‌های مشابهی از اشتباهات اداری و فردی را در کنسولگری و سفارت‌های افغانستان در بیرون از افغانستان در اسناد و مدارک هویتی‌شان دارند. اشتباهاتی به ظاهر ساده که بعدها آن‌ها را با چالش‌های بزرگ حقوقی مواجه ساخته است. به‌عنوان مثال دانشجویی به‌دلیل مغایرت تاریخ ولادت تذکره یا پاسپورتش با مدارک تحصیلی‌اش از بورسیهای که با مشقت فراوان به‌دست آورده، محروم شده است. یا افرادی که می‌خواهند نکاح‌خط دریافت کنند نیز با چنین مشکلی برخورد کردهاند. این مسأله موجب شده تا افراد کلی زمان و هزینه صرف کنند تا مشکل به‌وجودآمده را حل کنند. بگذریم از این‌که این اشتباهات به ظاهر ساده موجب شد که فرایند فساد اداری و بازار کمیشن‌کاری نیز داغ‌تر شود.
دولت افغانستان اخیرا با طرح توزیع تذکره الکترونیک برای شهروندان ادعا کرده که بسیاری از این چالش‌های حقوقی با دریافت این کارت هوشمند حل خواهد شود. اما غافل از این‌که خود این پروسه نیز دچار مشکلات تخنیکی است که عامل بسیاری از مشکلات برای آینده خواهد شد.
تذکره الکترونیکی دو مشکل عمده دارد. مشکل اول در نشان ملی افغانستان است. براساس قانون، طرز استفاده از بیرق، نشان ملی و سرود ملی، منتشره جریده رسمی مورخ ۲۷/۷/۱۳۹۵ در ماده ۶ فقره (۱) نشان ملی را چنین تعریف کرده است: «نشان ملی عبارت از محراب و منبر به رنگ سفید که در دو گوشهی آن دو بیرق و در وسط آن در قسمت فوقانی، کلمه مبارک لااله الاالله محمد رسول الله و الله اکبر و اشعه خورشید در حال طلوع و …» میباشد.
به‌لحاظ ترتیب ذکرشده در این قانون ابتدا عبارت شهادتین، سپس ذکر جلاله الله اکبر و پس از آن اشعه خورشید در حال طلوع آمده است. نشان ملی چاپ‌شده روی بیرقها و سربرگ صفحههای وبسایتهای نهادهای دولتی و وزارتخانه و پاسپورت‌های جدید به همین ترتیب است، اما در قسمت فوقانی وسط تذکره الکترونیکی این ترتیب رعایت نشده است؛ کلمه الله اکبر بعد از اشعه خورشید در حال طلوع آمده است که به‌لحاظ قانونی اشتباه است. شاید به‌نظر برسد که یک جابجایی در ترتیب کلمه الله اکبر و اشعه خورشید در حال طلوع در محتوای نشان ملی ایرادی ایجاد نکند که متأسفانه چنین نیست. همان‌طور که از اسمش پیدا است نشان ملی باید دقیق منطبق با قانون باشد و این‌که نماد ملی به شکل متفاوت مثلا در پاسپورت به یک شکل و در تذکره الکترونیکی به شکل دیگری باشد عیب بزرگی محسوب میشود.
ایراد دوم ذکرتخلص پدر همراه با نامش هست. درست این است که در تذکره الکترونیکی ابتدا نام و تخلص (نام خانوادگی) افراد ذکر شود و در سطر بعدی نام پدر بیاید. در تذکره الکترونیکی نام پدر همراه با نام و تخلصش چاپ میشود. مثلا نام شخص احمدفرید باشد و نام خانوادگیاش «نوری» و نام پدرش محمدنسیم. درستش این است که نوشته شود احمدفرید نوری ولد محمدنسیم اما در تذکره الکترونیکی احمدفرید نوری ولد محمدنسیم نوری چاپ میشود.
وقتی که این موضوع را با مسئول توزیع تذکره در میان گذاشتم، ایشان در پاسخ گفت: اشکالی ندارد در افغانستان نام خانوادگی مهم نیست. این‌که اسم پدر افراد همراه با نام خانوادگی چاپ شده است یک کلمه اضافه شده است و همه می فهمند که نام پدرش محمدنسیم است و عبارت بعدی (نوری) نام خانوادگیاش است. ولی واقعیت امر این است که اولا چنین چیزی اشتباه است، چون وقتی نوشته شده است نام و تخلص و در خط بعدی ذکر نشده است نام و تخلص پدر، بلکه آمده است نام پدر. پس درستش این است که فقط نام پدر نوشته شود، نه این‌که نام پدر همراه با نام خانوادگی پدر با هم و در کنار هم درج شود. دوم، این موضوع در آینده برای افراد شدیدا دردسر ایجاد میکند؛ به‌طور مثال در اسناد تحصیلی که سابق صادر شده، نوشته است فلانی ولد محمدنسیم اما در تذکره اسم پدرش محمدنسیم نیست، بلکه محمدنسیم نوری است. و این تفاوت در اسم پدر یک نوع مغایرت اسمی در نام پدر را می‌رساند که باید هرچه سریع‌تر این مشکل رفع شود.
نکته قابل توجه این است که فورم تذکره الکترونیکی به‌صورت انترنتی خانهپری میشود و هر کسی میتواند خودش خانهپری کند. در انتهای یک نمونه‌ی چاپ را نمایش می‌دهد و از افراد می‌خواهد نمونه‌ی تذکره خودش را بررسی کنند. در صفحه نمونه این مشکل وجود ندارد؛ یعنی وقتی نمونه پرینت گرفته شود، این نام‌ها در جای درست ثبت شدهاند، اما در نسخه چاپی روی کارت پلی کاربونات تذکره الکترونیک احمدفرید نوری ولد محمدنسیم نوری چاپ شده است. نکته جالب این است که این مشکل برای همه نیست. در فورم دیجیتالی معلومات زیادی خواسته میشود از جمله در جاهای متعددی نام و نام خانوادگی پدر خواسته شده است. کسانی که نام خانوادگی پدر را ثبت نکردهاند این مشکل را ندارند، اما کسانی که نام خانوادگی پدر را ثبت کردهاند با این مشکل مواجه شدهاند.
پس از بررسی و نظارت در بخش تذکرههای چاپ‌شده برای توزیع، متوجه شدم که نصف بیشتر تذکرههای چاپ‌شده چنین مشکلی را دارند. و اکثرا نام پدر به تنهایی چاپ نشده بود، بلکه نام پدر همراه با نام خانودگی وی ذکر شده بودند.
نکته سوم که باید مورد توجه قرار گیرد این است که در فورم اصلی صفحه A4 که به‌صورت عمودی هست و تمام مشخصات افراد به تفصیل روی آن ذکر شده است در جدول مشخصات مثلا کسی که زبان دری را انتخاب میکند چنین جدولی باز میشود:
همان‌طور که در جدول مشاهده میشود، نام شخص به دری و انگلیسی باید جدا خانهپری شود و نام خانوادگی فرد نیز جدا و در قسمت نام پدر و نام جد نیز نام‌شان جدا و تخلصشان جدا خانهپری میشود. درج نام پدر و نام جد الزامی است، اما درج تخلص پدر و تخلص جد اختیاری است. همین امر سبب شده کسانی که قسمت نام تخلص پدر و تخلص جد را خانهپری نکرده باشند، تذکره الکترونیکی چاپ‌شدهشان این مشکل را ندارند و بدون هیچ عیب و نقصی چاپ شدهاند.
اما کسانی که حوصله‌مندی به خرج داده و دقیق تمام معلومات خواسته‌شده را ثبت کردهاند با این مشکل مواجهند. همین موضوع نیز به دو قسم چاپ شده است؛ بعضی افرادی که تخلص جدش را ثبت نکرده، فقط نام جدش چاپ شده است و کسانی که هم تخلص پدرش را ثبت کرده و هم تخلص جدش را، هر دو نام و نام خانوادگی‌شان روی تذکره چاپ شده است، درحالی‌که فورم دیجیتالی درج معلومات درست طراحی شده و هیچ عیب و نقصی در آن مشاهده نمی‌شود.
پرسش این است که دو اشتباه واضح و مهم چگونه وارد سیستم تذکره شده و چاپ می شود؟
نمونه که در قانون ضمیمه (۱) قانون تذکره الکترونیک منتشره شده مورخ ۲۵/۹/۱۳۹۳ در جریده رسمی آورده شده است کسی که آن نمونه را طراحی کرده دقت لازم را نداشته و نشان ملی منطبق با آنچه در قانون تعریف شده است، درج نکرده و بخش تخنیکی هر دو مجلس نیز با بی‌دقتی همان را ضمیمه قانون کرده است.
در اشتباه دوم که نام خانوادگی همراه با نام پدر چاپ میشود، جدول معلومات فردی درست طراحی شده است. نمونهای که چاپ میشود هم درست است. در جدولی دیگر که در آن تمام اعضای فامیل، نام و نام خانوادگی به همراه نام پدر و نام جدشان در آن درج میشود، ستون نام پدر دچار مشکل است و کارمندان که مشخصات افراد را نهایی میکنند و برای چاپ ارسال میکنند از همین قسمت دچار اشتباه میشوند. درحالی‌که اگر فورم که در صفحه A4 طراحی شده و یا نمونه را معیار قرار دهید، دچار چنین مشکلی نخواهد شد.
تکلیف تذکرههای الکترونیکی که چاپ شده، چه خواهد شد؟
به‌نظر می‌رسد موضوع نشان ملی هرچند مهم است اما پیامدی منفی برای اتباع کشور ندارد و دولت هر وقت اراده کند میتواند در یک فرصت مناسب آن را اصلاح کرده و به‌صورت مکرر چاپ کند. اما اشتباه دوم برای کسانی که تاکنون تذکره الکترونیک اخذ کردهاند و اسم پدر و برخی اسم پدر و اسم جدشان همراه با اسم خانوادگی چاپ شده، باید در زودترین فرصت ممکن با هزینه‌ی اداره ثبت احوال تجدید چاپ شود تا از مشکلاتی که در آینده برای شهروندان در جایی نامعلوم و زمانی حساس با آن مواجه خواهند شد و دسترسی به منابع دولتی برای اصلاح نداشته باشند، جلوگیری شود.
نویسنده: علی‌احمد حبیبی