اولین و تنها فضانورد افغان، ۳۳ سال پیش با پیام صلح از فضا به زمین بازگشت

دویچه‌ وله با عبدالاحد مهمند، فضانورد سابق از افغانستان صحبت کرده است. او به یاد می‌آورد که زمین را از فضا، خانه‌ی همه‌ی انسان‌ها دیده است،‌ بدون هیچ مرزبندی و کشوری.

عبدالاحد مهمند در کودکی آرزوی پرواز داشت، اما هرگز تصور نمی‌کرد که روزی به فضا برود. او در سال ۱۹۵۹ در سرده، روستایی دورافتاده در جنوب کابل به دنیا آمد. در سال ۱۹۸۸، اولین و تنها فضانورد افغان در ایستگاه فضایی میر روسیه شد.

مهمند اکنون شهروند ۶۲ ساله‌ای در شهر اشتوتگارت در جنوب آلمان است.

او در دوران لیسه تصاویری از فضا را دید و به روزنامه‌ها و تلویزیون دسترسی پیدا کرد. در سال ۱۹۷۸،‌ زمانی که در مؤسسه پلی‌تکنیک کابل درس می‌خواند، کمونیست‌ها افغانستان را تصرف کردند. او برای آموزش نظامی در دانشگاه هوانواردی نظامی کراسنودار و کیف به اتحاد جماهیر شوروی سابق اعزام شد.

در بازگشت، مهمند قبل از پذیرش در آکادمی معتبر نیروی هوایی یوری گاگارین در مسکو به نیروی هوایی افغانستان پیوست.

سه سال بعد، او یکی از هشت نفر منتخب از بین ۴۰۰ داوطلب برای شرکت در «اینترکوسموس»، برنامه اتحاد جماهیر شوروی برای فرستادن فضانوردانی از کشورهای متحد شوروی به فضا، بود.

او همکارانش از سراسر جهان را به یاد می‌آورد،‌ کشورهایی مانند سوریه، مغولستان یا ویتنام. او در نهایت به‌عنوان سرباز افغان برای پیوستن به خدمه سایوز برای مأموریت ۹ روزه در ایستگاه فضایی میر انتخاب شد.

وی گفت: «باوجود سال‌ها مطالعه و آمادگی، تا زمانی که قرار نشده وارد فضاپیما شوید، نمی‌دانید که سرانجام رؤیای‌تان برای رفتن به فضا به حقیقت خواهد پیوست یا نه.»

سحرگاه ۲۹ آگوست ۱۹۸۸، مهماند در کیهان فضایی بایکونور در قزاقستان به همراه ولادیمیر لیاخوف اوکراینی و والری پولیاکوف روسی، به فضا پرتاب شد.

پیام صلح مهمند

مأموریت آن‌ها ساده به‌نظر می‌رسید: به ایستگاه فضایی میر متصل شوید، «برخی آزمایش‌های نجومی، بیولوژیکی و پژشکی» را انجام دهید و با خیال راحت به خانه بازگردید.

مهمند یک پرچم افغانستان و دو نسخه از قرآن را با خود برد.

نفر دوم محمد فاریس، سوری، و نفر سوم یک آذربایجانی به نام موسا مناروف بود که پیش از ورود مهمند به میر آمده بود.

مهمند می‌گوید: «از چشم‌انداز فضا، همه‌چیز را از منظر بسیار متفاوتی تماشا می‌کنید. به سیاره نگاه می‌کنید و ذهن شما مملو از احساسات تازه می‌شود: هیچ کشور یا مرزی نمی‌بینید، فقط زمین را می‌بینید و کل آن خانه‌ی شما است.»

او زمانی که هنوز در مدار زمین بود، با محمدنجیب‌الله، رییس‌جمهور وقت افغانستان تلفنی صحبت کرد.

پیام اولین افغان از فضا برای مردم پس از بازگشت به خانه این بود:‌ «دست همسایه خود را بگیرید، اسلحه خود را بر زمین بگذارید. بیایید مشکلات خود را از طریق گفت‌وگو حل کنیم.»

بازگشت به آشفتگی

اما هرج و مرج در افغانستان رو به افزایش بود؛ جنبش مقاومت افغانستان، با حمایت ایالات متحده، پاکستان و عربستان سعودی و سایر کشورها، در برابر اشغال این کشور توسط شوروی شتاب گرفت. جنگ سرد به‌شدت در ۴۰۰ کیلومتری زیر پای مهمند در جریان بود.

مأموریت به فضا تا زمانی که خدمه به سلامت به زمین نرسیده‌، هرگز به پایان نمی‌رسد و این همیشه اتفاق نمی‌افتد.

مدت کوتاهی پس از خروج از میر، سه مرد در کپسول سایوز متوجه شدند که موتورهای کمکی قدرت کافی برای رسیدن به جو زمین را فراهم نمی‌کنند. به پیشنهاد مهمند کنترل دستی را فعال کردند. او به یاد می‌آورد: «تماس ما با مرکز کنترل در زمین قطع شده بود، به همین خاطر نمی‌توانستیم فرود بیاییم. تصمیم گرفتیم ۲۴ ساعت دیگر منتظر بمانیم تا جایی دیگر برای ما پیدا کنند. مشکل اصلی آکسیجن بود: برای ما سه نفر کافی نبود.»

وی گفت: «اگر خلبان خودکار را غیرفعال نمی‌کردیم، موتورها طبق برنامه خاموش می‌شدند و ما هرگز به جو نمی‌رسیدیم.»

آن‌ها اندکی قبل از نیمه‌شب از ۶ تا ۷ سپتامبر، پس از تقریبا ۹ روز پرواز، در استپ قزاقستان فرود آمدند.

هنگامی که به کابل رسیدم، در میدان هوایی از ما استقبال شد و فضانوردان در سراسر شهر اسکورت شدند و مورد تشویق جمعیت افغان‌ها قرار گرفتند. با این حال راکت‌هایی که بر پایتخت افغانستان فرود می‌آمد،‌ به همه یادآوری می‌کرد که جنگ هنوز در جریان است.

هنگامی که میخائیل گورباچف،‌ رییس‌جمهور شوروی در سال ۱۹۸۹ دستور خروج نیروهای شوروی از افغانستان را صادر کرد، جنگ بین نیروهای دولتی و جناح‌های رقیب افغان سرعت گرفت.

عبدالاحد مهمند، نخستین فضانورد افغانستان. عکس: اسپوتنیک

زندگی جدید دور از خانه

مهمند به‌عنوان معاون وزیر هواپیمایی کشوری منصوب شد، اما او بیش از ۶ ماه در این پست خدمت نکرد. در سال ۱۹۹۲، جنگ داخلی بین جناح‌های مختلف مجاهد آغاز شد.

این فضانورد سابق تحت عنوان یک سفر کاری به هند رفت و دیگر به افغانستان برنگشت. ایستگاه بعدی او آلمان بود، جایی که وی درخواست پناهندگی سیاسی کرد.

وی گفت: «کشور تقسیم شد: یک ولایت برای هر فرمانده جنگی که همه در تبعیت از دستور حامیان خارجی مربوطه که مانند امروز در امور افغانستان دخالت داشتند، با یکدیگر مبارزه می‌کردند. آن‌ها کشور را خراب کردند و افراد زیادی کشته شدند.»

مهمند،‌ اکنون در آستانه بازنشستگی، به‌عنوان حسابدار شرکتی در اشتوتگارت کار می‌کند و با همسر و سه فرزندش زندگی را می‌گذراند.

هر از گاهی او را به کنفرانسی دعوت می‌کنند. او می‌گوید، این تنها ارتباط او با زندگی گذشته‌اش است.

او در اپریل ۲۰۱۳ بار دیگر به دعوت حامد کرزی، رییس‌جمهور پیشین، به منظور تجلیل از بیست‌وپنجمین سالگرد ماجراجویی فضایی خود پا به افغانستان گذاشت. در طول استقبال، او مجددا پیام صلح را که در سال ۱۹۸۸ از فضا به مردم افغانستان فرستاده بود، خواند. پیامی که امروز نیز مانند گذشته اهمیت دارد.