دانشگاه‌های خصوصی در قندوز
با رویکارآمدن طالبان، بخش‌های آموزشی به‌ویژه دانشگاه‌های خصوصی همانند دیگر ارگان‌ها و نهادها با مشکلات و چالش‌های بسیاری روبه‌رو شده‌اند. در ولایت قندوز، در ده سال پسین دانشگاه‌های خصوصی در کنار دانشگاه دولتی یکی پی دیگری فعالیت‌های‌شان را آغاز و به جلب‌وجذب دانشجویان ادامه داده‌اند. در سال‌های نخست، فعالیت‌های این دانشگاه‌ها پر رونق بود و دانشجویان آن‌ها را بیشتر جوانان بی‌نتیجه‌ی کانکور، مأمورین دولتی و افسران نظامی تشکیل می‌دادند.
در اوایل سقوط حکومت پیشین، دانشجویان نظامی به‌دلیل ترس از کشور فرار کردند و کارمندان ادارات نیز به‌خاطراز دست دادن وظایف‌شان دانشگاه‌ها را ترک نمودند. اما در این میان دانشجویان زیاد دیگری هم بودند که به‌خاطر چالش‌های اقتصادی وعدم توان پرداخت فیس یا روبه‌رو شدن با یک آیندهی ناروشن، درس را رها کرده‌اند. با رویکارآمدن حکومت سرپرست طالبان، فضا برای جوانان تنگ‌تر شده و بیشتر جوانان با این محاسبه که حتا در صورت اتمام درس‌های‌شان نیز درهیچ جایی کار نخواهند توانست، به دانشگاه نمی‌روند.
هرچند بارها مسئولان طالبان از تشویق و حمایت نهادهای آکادمیک سخن گفته‌اند اما در نزدیک به یک سال گذشته، تغییر مثبتی در این راستا رونما نشده است.
وضعیت دانشجویان با رویکارآمدن طالبان
مسئولان دانشگاه‌های خصوصی در قندوز می‌گویند پس از تحولات و سقوط حکومت بنابر دلایلی چون فرار جوانان، فقر و تنگ‌دستی و از دست دادن وظایف مأمورین، ۵۰ درصد دانشجویان‌شان ترک تحصیل کرده‌اند. سمیع‌الله دانشیار، رئیس دانشگاه سلام در قندوز می‌گوید این دانشگاه در سال روان نیز بنابر وضعیت جاری و مشکلات اقتصادی مردم مخصوصا جوانان، نسبت به سال‌های قبل تعداد اندکی دانشجو جذب کرده است. آقای دانشیار می‌افزاید که در امتحان کانکور خزانی سال ۱۴۰۰، آنان با تخفیف یک‌ساله رایگان به منظور حمایت دانشجویان، تلاش کردند تا جذب بیشتر داشته باشند؛ ولی با وجود این تشویق و ترغیب، دانشگاه سلام در این کانکور فقط در حدود ۱۵۰ دانشجو جذب کرده که این رقم نسبت به سال‌های قبل خیلی اندک است. در سال‌های قبل این دانشگاه با وجود گرفتن فیس بیش از ۵۰۰ دانشجو جذب می‌نمود.
سید رحمت‌الله، از دانشجویان دانشگاه خصوصی در قندوز که درس را رها کرده است می‌گوید که به‌دلیل چالش‌های اقتصادی نتوانست پول فیس چندین سمستر را پرداخت کند. او پس از آن‌که نتوانست پول فیس دانشگاه را فراهم کند و کار هم پیدا نتوانست، دانشگاه را ترک کرد.
او که اکنون در ایران به سر می‌برد می‌گوید که با خانواده‌اش به‌خاطر یک آیندهی نسبتا خوب شب و روز کار می‌کند تا زندگی‌شان رونق یابد.
عوامل عمده‌ی ترک دانشگاه‌های خصوصی
سمیع‌الله دانشیار، رئیس دانشگاه خصوصی سلام در قندوز می‌گوید اکثر محصلان آن‌ها قبلا وظایفی داشتند و با از دست دادن وظایف‌شان دانشگاه را نیز رها کرده‌اند. تعدادی دیگر به‌دلیل فقر و آیندهی نامعلوم ترک تحصیل کرده‌اند. آقای دانشیار از مسئولان حکومت سرپرست طالبان می‌خواهد که در این شرایط آن‌ها را حمایت و پشتیبانی کنند.
مدیر یک دانشگاه خصوصی دیگر در قندوز که نخواست نامش گرفته شود نیز می‌گوید که بیشتر دانشجویان دانشگاه او قبلا وظایف نظامی و ملکی داشتند؛ در جریان روز سر وظیفه می‌رفتند و بعد از وقت در دانشگاه درس می‌خواندند. عده‌ی زیادی از این دانشجویان پس از آن‌که شغل‌شان را از دست دادند، یا ترک وطن کردند یا به‌خاطرعاجز ماندن از پرداخت فیس درس را رها کردند.
به گفته‌ی وی، دانشجویان در حال حاضر از استخدام‌های که بدون امتحان و بدون رقابت آزاد و سالم انجام می‌شوند، نگران اند. به همین خاطرعلاقه‌مندی‌شان به درس و ادامه‌ی تحصیل کم‌رنگ شده است.
حامد، یک تن از دانشجویان یکی از دانشگاه‌های خصوصی در قندوز می‌گوید که پس از سقوط حکومت پیشین و از دست دادن وظیفه‌ی شخصی خود، دیگر توان پرداخت فیس را نداشت و مجبور به ترک کشور شد.
به گفته‌ی او، بسیاری از افراد مثل او امید به آینده ندارند؛ زیرا اگر مدرک دانشگاهی هم داشته باشند باز برای آن‌ها در ادارات دولتی جا داده نمی‌شود.
در دانشگاه‌های خصوصی چه می‌گذشت؟
هرچند دانشگاه‌های خصوصی در اوایل برنامه‌های خوب تحصیلی داشتند. اما رفته رفته تعداد دانشجویان خیالی (شاگردانی که تنها به اسم شاگرد دانشگاه بودند و حضور واقعی نداشتند) در این دانشگاه‌ها افزایش یافت. حبیب‌الله، از باشندگان قندوز می‌گوید که پسر کاکایش در یکی از این دانشگاه‌های خصوصی ثبت نام کرده بود و بنابر یک دعوی حقوقی در زندان به سر می‌برد؛ اما پس از سپری نمودن چهار سال زندان سند فراغت‌اش از دانشگاه را نیز بدست آورد. به گفته‌ی این باشنده قندوزی، وقتی که یک جوان بدون یک روز حاضر شدن به درس و صنف از دانشگاه فارغ شود از او چه توقعی برای خدمت خواهید داشت. او می‌گوید کسانی که به‌گونه‌‌ی خیالی از این دانشگاه فارغ شده‌اند با واسطه به ادارات دولتی نیز جذب می‌شوند، اما کسانی که واقعا زحمت می‌کشند بیکار هستند.
آگاهان امور آموزشی در قندوز به این باور هستند که فعالیت‌های نهادهای آکادمیک باید بر برنامه و پلان منظم استوار باشند تا جوانان امید و انگیزه‌ی درس خواندن پیدا کنند. رحمت‌شاه خالقی، که از استادان سابقه‌دار در قندوز است می‌گوید زمانی که یک نهاد اکادمیک حاضری و غیرحاضری، چانس و ناکامی در آزمون‌های خود نداشت بدون شک امید و انگیزه دانشجویان آن از بین می‌رود.
او دلیل عمده‌ی موفقیت دانشگاه دولتی را نسبت به خصوصی تعهد به تطبیق برنامه‌ها و اصول اکادمیک بالای دانشجویان می‌داند.
نگرانی‌ها، ناامیدی‌ها و آیندهی ناروشن
روحینا حیدری، یکی از دانشجویان در یکی از دانشگاه‌های خصوصی در قندوز، می‌گوید که به‌دلیل ناامید شدن از درس و کم‌علاقگی، دانشگاه را رها کرده و به ایران رفته است. خانم حیدری می‌افزاید که مصارف فیس دانشگاه را می‌توانست به طریقی آماده کند؛ اما نبود یک آیندهی روشن، عدم جایگاه زنان در ادارات و تعصب علیه زنان در حکومت طالبان او را واداشت تا دیگر ادامه ندهد.
به گفته‌ی خانم حیدری، وقتی در کشور خود با زحمت و تلاش درس بخوانی اما پس از اتمام تحصیل در کنج خانه باشی، بودن در آن کشور بی معناست. او می‌گوید هم‌اکنون زنان زیادی از ادارات مختلف برکنار شده و برای زن کسی وظیفه نمی‌دهد.
فیصل، یکی دیگر از دانشجویان در یک دانشگاه خصوصی در قندوز می‌گوید با وجودی که تخفیف برای شاگردان فراهم شده اما او و همگنانش علاقه‌ی چندانی به ادامه درس ندارند. او معتقد است که نبود کار در کشور و بیکاری جوانان فارغ‌شده از دانشگاه‌ها مایه‌ی نگرانی عمیق اوست. او از مسئولان طالبان می‌خواهد که برای جوانان زمینه کار را فراهم بسازند تا دانشجویان با انگیزه به درس و تحصیل شان ادامه دهند.
هرچند مسئولان محلی طالبان در برنامه و جلسات مربوط به دانشگاه‌ها ظاهرا از نهادهای خصوصی و اکادمیک حمایت‌شان را اعلام کرده و گفته‌اند که برای از بین بردن مشکلات و چالش‌های این نهادها تلاش می‌کنند؛ اما با گذشت ماه‌ها از رویکارآمدن حکومت سرپرست طالبان این چالش‌ها هنوز هم پابرجاست.
این نگرانی‌ها در حالی ابراز می‌شود که پس از تحولات یک سال اخیر در کشور، جوانان زیادی وطن را ترک کرده و به کشورهای خارجی پناهنده شده‌اند. بیشتر این جوانان دانشجویان دانشگاه‌های خصوصی و دولتی بوده‌اند. بیشتر کسانی که در کشور مانده به‌دلیل فقر و چالش‌های اقتصادی نمی‌توانند در دانشگاه درس بخوانند.