از تأسیس دایکندی منحیت یک ولایت دو دهه میگذرد و در این مدت این ولایت در تمام بخشهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی رشد چشمگیری داشته است. یکی از این بخشها، کثرت رسانههای خصوصی بود. با آنکه عمر مطبوعات و کار رسانهای در این ولایت کوتاه و نوپا میباشد، اما در دوران جمهوریت رسانهها از لحاظ کمیت و کیفیت رشد خوبی داشتند و از اعتبار و جایگاه خاصی میان مردم برخوردار بودند. این دستآوردها با حاکمیت طالبان اما در پرتگاه سقوط قرار گرفتهاند.
براساس آمارها، بهشمول رادیو و تلویزیون ملی، شش رسانه محلی در دایکندی فعالیت داشتند و در آنها دهها تن بهشمول بانوان مشغول بهکار بودند. اما با حاکمیت طالبان اکثر دروازههای این رسانهها بسته، وسایل و امکانات آنها غارت و کارکنان رسانهای بیکار و آواره شدند.
بسته و غارت شدن وسایل نشراتی سه رسانه خصوصی
در روزهای نخست حاکمیت طالبان در دایکندی، پنج رسانه خصوصی بهشمول رادیو و تلویزیون ملی از نشرات بازماندند و چندین ماه فعالیت نشراتی نداشتند. در همین جریان، وسایل و امکانات نشراتی سه رسانه خصوصی بهنامهای «رادیو دایکندی، تلویزیون سبزها و رادیو آفتاب» توسط افراد طالبان و افراد مغرض به سرقت برده شدند.
محمدحسین علیزاده، صاحبامتیاز رادیو دایکندی و تلویزیون سبزها میگوید که به ارزش ۳۰۰ هزار دالر امریکایی وسایل و تجهیزات این دو رسانهاش پس از حاکمیت طالبان به غارت رفته است.
بهگفته وی، افراد طالبان و سارقین دیگر، فرستندهها، وسایل استدیو، لوازم اداری، سولر و باطری، چندین پایه کامپیوتر، دو پایه جنراتور برق و حتا دروازه و پنجرههای این دو رسانه را با خودشان بردهاند و ساختمان آنها به مخروبه تبدیل شدهاند.
«رادیو آفتاب»، یکی دیگر از رسانههای خصوصی دایکندی میباشد که وسایل و تجهیزاتاش پس از حاکیمت طالبان به غارت رفته و از نشرات باز مانده است. از سوی دیگر، صاحبامتیاز این رادیو، آقای میرزا حسنی چندین ماه میشود که در اسارت طالبان میباشد و از سرنوشت او خبری نیست.
از بین رفتن حضور بانوان خبرنگار در رسانههای محلی
با حاکمیت طالبان و بستهشدن دروازه شماری از رسانههای محلی دایکندی، حضور بانوان خبرنگار در رسانههای محلی به صفر تقرب نموده و تمام آنها بیکار و خانهنشین شدهاند. با گذشت یک سال، تا حال هیچ یکی از آنها دوباره به وظیفه برنگشتهاند. در صورتی که در دوران جمهوریت بانوان در رسانههای محلی دایکندی نقش پر رنگ و فعال داشتند. براساس آمار کمیته مصونیت خبرنگاران افغان، در دایکندی هشت بانو در نظام جمهوریت در رسانههای محلی دایکندی منحیث خبرنگار و گرداننده برنامههای مختلف کار میکردند.
براساس آمار کمیته مصونیت خبرنگاران افغان، در دوران جمهوریت ۳۰ تن بهشمول زنان در رسانههای محلی دایکندی کار میکردند؛ حالا این آمار به تعداد انگشتان یک دست هم نمیرسد.
لطیفه موسوی، یکی از بانوان خبرنگار دایکندی بهدلیل ترس و وحشت از طالبان این ولایت را ترک کرده و بهجای نسبتا امن پناه برده است. او میگوید، بانوان خبرنگار در سطح افغانستان به خصوص ولایت دایکندی پس از حاکمیت طالبان خانهنشین شده و در یک شرایط بد اقتصادی و روحی و روانی قرار دارد.
بهگفته وی، فضای خفقان و وحشت باعث شده است تا روحیه کاری از بانوان خبرنگار گرفته شود.
با این حال، سازمان گزارشگران بدون مرز در تازهترین تحقیق خویش گفته است: «حذف زنان در یک سال گذشته نماد ویران شدن ژورنالیسم در افغانستان است.» طبق آمار این سازمان، از ۳۴ ولایت افغانستان، در ۱۱ ولایت (دایکندی، بادغیس، هلمند، غزنی، میدانوردک، نیمروز، نورستان، پکتیا، پکتیکا، سمنگان و زابل) هیچ زن خبرنگاری وجود ندارد. آمار این سازمان نشان میدهد که از مجموع دو هزار و ۷۵۶ خبرنگار و کارمند رسانهای زن، تنها ۶۵۶ تن باقی ماندهاند که بیشتر از ۸۴ درصد زنان خبرنگار در کابل بهکار مشغول هستند.
رسانههای فعال در چه وضعیت قرار دارند؟
فعلا از رسانههای خصوصی در ولایت دایکندی دو ایستگاه رادیویی (شبکه رادیو نسیم و صدای قریه) فعال میباشند، اما با چالشهای فزاینده روبهرو اند. مشکلات شدید اقتصادی و مالی، عدم دسترسی به اطلاعات، سانسور شدید، تهدید و توهین، خودسانسوری و ترس از طالبان، چالشهای عمده فراروی خبرنگاران و کار رسانهای در دایکندی میباشند. این عوامل باعث شدهاند که این رسانهها در پرتگاه سقوط قرار گیرند.
مسئولان رسانههای محلی دایکندی تأکید میورزند که اگر این چالشها از سد راه خبرنگاران و رسانهها برداشته نشوند، در آیندهی نه چندان دور دروازه این رسانهها نیز بسته خواهند شد.
محدودیتهای تازهای طالبان علیه رسانههای محلی
ریاست اطلاعات و فرهنگ طالبان در دایکندی در دستور تازهای گفته است که هرگونه نقد کارمندان ادارهی طالبان جواز ندارد و اگر شخصی «کارمند دولتی را مورد توهین و تحقیر قرار دهد»، برای او جزای سنگینی در پی خواهد داشت.
در مکتوبی که در اختیار روزنامه اطلاعات روز قرار گرفته است، ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان گفته است که این دستورها بر «تمام اتباع کشور، مجاهدین و رسانههای خبری» بهگونهی شرعی لازمالاجرا است.
این نامه را رییس اطلاعات و فرهنگ طالبان در دایکندی به روز (پنجشنبه، ۱۷ سنبله) در نشستی با خبرنگاران این ولایت مطرح کرده است.
سید مصطفی صالح، رییس این ریاست گفته است که ذکر منابع مجهول در خبرها پذیرفتنی نیست.
صالح گفته است: «اینکه در نقلقولهایتان بگویید فلان نفر چنین گفته و فلان کسی چنان گفته، این از لحاظ اسلام برای متخلف جزای سنگین دارد. باید در خبرها و گزارشهای خود منبع را نام ببرید.»
او همچنان گفته است که «هر موضوع نقدکننده از لحاظ شریعت جواز ندارد؛ چون کارمندان حکومت را به دروغ متهم میکند.»
وی تأکید کرده است که در رسانههایتان سخنان خیر بگویید، در غیر آن سکوت کنید.
درعین حال، منابع از مرکز ولایت دایکندی به روزنامه اطلاعات روز میگویند که استخبارات طالبان در دایکندی بهتازگی از کتاب فروشیها، رسانههای صوتی و تصویری و نشرات چاپی تعهد کتبی گرفتهاند که برضد آنان نشرات نداشته باشند و علاوه بر آن، ریاست اطلاعات و فرهنگ این گروه نیز با فرستان مکتوبی به رسانههای خصوصی نگاشته است: «براساس مکتوب نمبر ۱۳۵ مورخ ۱۴۰۱/۱/۲۰ وزارت اطلاعات و فرهنگ امارت اسلامی افغانستان، جهت نشر اعلانهای رسانهها چنین آمده است: بعد از این تمام رسانهها مکلف است که اعلانهای تجارتی، سیاسی، امنیتی و موضوعات که جنبه اجتماعی داشته باشد، قبل از نشر با ریاست نظارت بر نشرات وزارت اطلاعات و فرهنگ هماهنگی شود.»
براساس آمار نهادهای حامی خبرنگاران، با حاکمیت طالبان نزدیک به نیمی از رسانههای افغانستان تعطیل و ۶۰ درصد از خبرنگاران نیز بیکار شدهاند.
دفتر معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما) نیز بهتازگی گفته است که فضا برای رسانههای افغانستان روزبهروز محدود میشود. این دفتر گفته است، یک رسانه «پر رونق و مستقل» بازتابدهندهی جامعه کثرتگرا است؛ اما افغانستان این روزها دچار کمبود چنین رسانهای است.