- ملیحه کاظمی
به‌رغم این‌که دولت زمینه‌ی آموزش و پرورش را برای تمام دانش‌آموزان دختر و پسر به‌گونه‌ی برابر فراهم کرده است، اما در 27 ولسوالی شامل ده ولایت کشور، هیچ دختری پا به مکتب نمی‌گذارد. در این میان هلمند، ولایتی در جنوب‌غرب کشور، در صدر فهرست جا گرفته است. پس از هلمند، ارزگان، پکتیکا، زابل، غزنی، فاریاب، فراه، کندهار و لوگر قرار دارد.
مقام‌های وزارت معارف کشور و ریاست معارف هلمند می‌گویند که در 13 ولسوالی هلمند دختران از رفتن به مکتب محرومند، اما در یکی‌دو سال گذشته از مرکز و ولسوالی نهرسراج این ولایت به تعداد 600 تا 700 دانش‌آموز دختر از مکتب فارغ شده‌اند.
براساس آمار وزارت معارف برای حدود 9 و نیم میلیون دانش‌آموز، 18 هزار باب مکتب وجود دارد که از این میان430 باب مکتب به‌طور کامل مسدود است. 38 درصد (سه‌ونیم میلیون) دانش‌آموزان را دختران تشکیل می‌دهند که فقط سه‌هزار مکتب برای آن‌ها اختصاص یافته است.
داوودشاه صفاری، رییس معارف ولایت هلمند به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که اکنون شمار مکاتب دخترانه در این ولایت افزایش یافته و قبل از این تعداد آن انگشت‌شمار بوده است. به گفته‌ی او در سال‌های اخیر شمار دانش‌آموزان در هلمند افزایش یافته، اما کیفیت درسی مکاتب هنوز به‌عنوان یک چالش جدی به حال خودش باقی است.
در ولایت هلمند 202 هزار دانش‌آموز مصروف آموزش هستند که 50 هزار آن را دانش‌آموزان دختر تشکیل می‌دهند. همچنان در این ولایت 76 باب مکتب، بیش‌تر در ولسوالی‌های باغران، کجکی، سنگین، واشیر و نوزاد مسدود است.
رییس معارف ولایت هلمند دلیل بسته‌بودن مکاتب دخترانه را ناامنی، آگاهی پایین مردم، نبود آموزگار زن، نبود امکانات و تعمیر، ازدواج زودهنگام و فاصله‌ی زیاد مکاتب از محل زیست دانش‌آموزان می‌داند.
«در مواردی فاصله‌ی مکتب از خانه‌های دانش‌آموزان حدود هفت یا هشت کیلومتر است. در این‌طور موارد نه خانواده‌ها اجازه می‌دهند فرزاندان‌شان به مکتب بروند و نه کودکان علاقه‌ای به مکتب‌رفتن دارند.»
بشیراحمد شاکر، عضو شورای ولایتی ولایت هلمند، گفته‌های مقام‌های وزارت معارف در خصوص نبود دانش‌آموز دختر در بیش‌تر ولسوالی‌های هلمند را رد می‌کند: «در شماری از ولسوالی‌های ولایت هلمند جنگ بوده، اما این‌طورهم نیست که معارف مطلقا در آن سقوط کرده باشد، به‌طور مثال ولسوالی گرشگ هر سال فارغین دختر داشته است.»
نوریه نزهت، سخن‌گوی وزارت معارف، ناامنی و جنگ را بزرگ‌ترین دلیل فارغ‌نشدن دختران از مکاتب هلمند می‌داند. آقای شاکر هم معتقد است که ناامنی، عرف‌ها و سنت‌های دست‌وپاگیر اجتماعی و سهل‌انگاری ریاست معارف از دلایل عمده‌ی بسته‌بودن مکاتب دخترانه و محرومیت دختران هلمند از مکتب است.
«ما در این‌جا یک فرهنگ بسیار بدی داریم. وقتی دختران ما کمی بزرگ می‌شود، نمی‌گذاریم که تحصیلات خود را تکمیل کنند. شماری زیادی از مردم پشتون از فرستاندن دختران‌شان به مکتب عار و ننگ دارند. در این‌جا فرهنگ قرن 19 و 20 حاکم است. این مشکل 90 درصد پشتون‌های هلمند است.»
ریاست معارف هلمند در سال‌های پیشین توانسته صد باب مکتب مسدود را دوباره بازگشایی کند اما امسال به‌دلیل نبود امکانات چون تخته، کتاب، فرش و خیمه نتوانسته کاری انجام دهد.
رییس معارف هلمند می‌گوید در ولسوالی گرم‌سیر، خانه‌شین، دیشو، مارجه، نوزاد و موسی قلعه، قبل از این دختران اجازه‌ی رفتن به مکتب را نداشتند، اما اکنون در این ولسوالی‌ها مکاتب دخترانه فعال است و دختران دانش‌آموز مصروف آموزش‌اند.
کارزار آگهی‌دهی برای کاهش محدویت‌های دانش‌آموزان دختر
مقام‌های وزارت معارف می‌گویند برای بازگشایی مکاتب مسدود از طریق ایجاد شورای حمایت از مکتب، صدها مکتب مسدود را فعال کرده‌اند. به گفته‌ی سخن‌گوی این وزارت تنها در سال گذشته، حدود 300 مکتب بازگشایی شده است.
نوریه نزهت می‌گوید شورای حمایت از مکتب که متشکل از متنفذین محل است، در راستای بازگشایی مکاتب مسدود حتا با مخالفان مسلح زمینه‌ی ارتباط و گفت‌وگو را فراهم می‌کند.
«ما مکاتبی را داشتیم که در بازگشایی آن با استقبال خوب مردم محل و حتا گروه‌های مخالف مسلح مواجه شدیم.»
رییس معارف ولایت هلمند می‌گوید در گذشته به همکاری مردم تعدادی از مکاتب مسدود را بازگشایی کرده‌اند، اما به‌دلیل امکانات ناکافی و نپرداختن به‌موقع حقوق آموزگاران، اکنون حمایت‌های مردمی را از دست داده‌اند: «اکنون مردم حاضر به همکاری نیستند. آنان می‌گویند ما مکاتب را باز کردیم، اما شما نتوانستید استاد، کتاب، تخته و خیمه تهیه کنید. ما با شما همکاری کردیم، اما شما به استادان این مکاتب هفت یا هشت ماه معاش پرداخت نکردید.»
بخشی از کارزارهای آگهی‌دهی، نصب بیلبورد و بنر در کنار جاده‌ها بوده است. با جملات انگیزشی‌ای نظیر این: «اگر شما دختران تان را به مکتب نفرستید، ما داکتر زن، معلم زن از کجا کنیم؟»
بخشی از کارزار هم دعوت از روحانیون و متنفذین برای تشویق و ترغیب مردم و حمایت از فرستادن دختران به مکاتب بوده است. بانک جهانی یکی از تمویل‌کنندگان اصلی این کارزار آگاهی‌دهی است.
رییس معارف هلمند می‌گوید این کازارها موثر افتاده و در این اواخر شاهد واکنش مثبت گروه طالبان بوده‌اند: «طالبان قبلا مکاتب را آتش می‌زدند و اجازه نمی‌دادند تا مکتبی در این ولایت فعالیت داشته باشند. اما در این اواخر یک پیام از طرف مخالفان مسلح ولسوالی گرم‌سیر دریافت کردیم که گفته‌اند در صورت موجودبودن امکانات از مردم می‌خواهند که به دختران و فرزندان‌شان اجازه‌ی رفتن به مکتب را بدهند.»