ان‌پی‌آر ـ راچل مارتین
ترجمه: جلیل پژواک
راچل مارتین خبرنگار «رادیوی عمومی ملی» یا «ان‌پی‌آر» با «الکس تایر» در مورد تلاش‌ها برای دست‌یابی به توافق صلح با طالبان مصاحبه کرده است. آقای تایر بهعنوان مشاور حقوقی کمیسیون اصلاح قانون اساسی و قضایی افغانستان خدمت کرده است.
هجده سال می‌شود که ایالات متحده درگیر جنگ در افغانستان است. کودکی که درست پس از سرنگونی طالبان به‌دست نیروهای امریکایی به دنیا آمده باشد، اکنون واجد شرایط پیوستن به ارتش و جنگیدن در همان جنگ و همان میدان است. ده‌ها هزار نفر در این جنگ کشته شده‌اند. ایالات متحده در تلاش برای بازسازی افغانستان صدها میلیارد دالر مصرف کرده است.
الکس تایر بهعنوان مشاور حقوقی در کابل خدمت کرده و نیز به تدوین قانون اساسی افغانستان کمک کرده است. او اوایل هفته‌ی قبل از سفر اخیرش به کابل، بازگشته است و هنوز از نشانه‌های ظاهری پیشرفت شگفت‌زده است.
الکس تایر: ساخت‌وساز در کابل ادامه دارد. بلندمنزل‌ها دارند همه‌جا قد می‌کشند. رستورانت‌ها و کافه‌های جدیدی باز می‌شود. جمعیت کابل تقریبا پنج برابر شده است. زنان در هر بخشی از زندگی دیده می‌شوند، در سیاست، در آموزش و پرورش، در تجارت، در همه‌جا.
مارتین: با توجه به این‌که توافق صلح حتمی و قریب‌الوقوع به‌نظر می‌رسد، اگر ایالات متحده از افغانستان خارج شود، آیا مواردی که ذکر کردی تغییر خواهند کرد؟ شما به من گفتید که برای بسیاری از افغان‌ها کارد به استخوان رسیده است و اگر صلح به معنای سازش با طالبان باشد، پس چاره‌ای نیست.
تایر: به‌نظر من افغان‌ها اکنون شدیدا و عمیقا خواهان صلح هستند و این میل ناشی از این واقعیت است که آن‌ها بیش از حد خشونت دیده‌اند. این جنگ برای بیش‌تر افغان‌ها 18 ساله نیست، بلکه در واقع 40 سال است که ادامه دارد: از حمله‌ی شوروی به این کشور به بعد. افغان‌ها برای صلح آماده هستند و صادقانه اگر بگویم، آماده‌ی قربانی برای صلح هستند. من در کابل صحبت‌های بسیاری داشتم و بخش عمده‌ی آن این بود که صلح به چه قیمتی؟ از آن‌ها پرسیدم که حاضرید برای صلح از چه چیزی دست بکشید؟
مارتین: آیا این به معنای ادغام طالبان در توافق تشریک و تقسیم قدرت است؟
تایر: کاملا همین‌طور است. با هرکسی که در کابل صحبت کردم به‌نظرم معتقد بود که راهی برای صلح وجود دارد از جمله شریک‌کردن طالبان در قدرت. ولی این به معنای تسلیم‌شدن نیست. افغان‌ها نمی‌خواهند از حقوقی که برای به‌دست‌آوردن آن سخت مبارزه کرده‌اند، دست بکشند. آن‌ها همچنین بر این باورند که طالبان باید درک کنند که افغانستان امروز افغانستان دهه‌ی 90 میلادی در چنگ جنگ‌سالاران نیست که طالبان آمدند و آن را گرفتند. این کشور تغییر کرده است. برای آمدن صلح طالبان نیز باید قربانی بدهند و بخشی از افغانستان امروزی شوند.
مارتین: با این‌حال طالبان حاضر نشده‌اند با حکومت افغانستان وارد گفت‌وگوی مستقیم شوند. بنابراین، شما بهعنوان کسی که از نزدیک بر وضعیت این کشور نظارت داشته‌اید، سال‌ها در آن‌جا کار کرده‌اید و در تهیه‌ی پیش‌نویس قانون اساسی این کشور سهم داشته‌اید، چشم‌انداز صلح را چگونه می‌بینید؟
تایر: خوب موقعیت جالبی است، زیرا طالبان در آستانه‌ی عقد توافق‌نامه‌ای با حکومت ایالات متحده هستند و این توافق‌نامه میگوید که خروج سربازان ایالات متحده از افغانستان مبتنی بر شرایط خواهد بود. بنابراین پرسش اصلی این است که این شرایط چیست؟ طالبان با چه چیزی موافقت می‌کنند؟
خوب بخشی از آنچه که طالبان با آن موافقت می‌کنند این است که اطمینان می‌دهند که افغانستان دیگر هرگز برای تروریسم و افراط‌گرایی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. اما این مستلزم این است که طالبان بنشینند و با حکومت افغانستان و سایر بازیگران که بخشی از ائتلاف برای رهبری افغانستان در 18 سال گذشته بوده‌اند، گفت‌وگو کنند و به کاهش خشونت و اعلام آتش‌بس توافق کنند. و در صورتی که طرفین بر سر هر چهار عنصر توافق حاصل کنند، احتمال صلح وجود دارد.
مارتین: به‌نظر شما مذاکرات بین حکومت افغانستان و طالبان به چه شکل خواهد بود؟
تایر: پس از این‌که ایالات متحده و طالبان توافق‌نامه‌ی شان را امضا کنند، قرار است گفت‌وگوها بین 15 مذاکره‌کننده‌ی طالبان و یک تیم 15 نفره افغان‌ها که شامل حکومت افغانستان و اپوزیسیون این کشور باشد ـ احتمالا در اسلوی ناروی ـ آغاز شود. آجندایی که مذاکره‌کنندگان احتمالا با آن روبه‌رو می‌شوند، مسایل مختلفی چون آتش‌بس، توافق تشریک قدرت و مذاکره آینده درباره‌ی قانون اساسی افغانستان خواهد بود.
مارتین: در مورد آتش‌بس، منظور من این است که آیا احتمال دارد طرفین قبل از یک توافق سیاسی دست از جنگ بردارند؟
تایر: این مسأله احتمالا یکی از جنجالی‌ترین‌ها در مذاکرات اولیه خواهد بود؛ زیرا در حال حاضر، خشونت اصلی‌ترین ابزار طالبان برای اعمال نفوذ است. اگر طالبان دست از خشونت بردارند به این معناست که دست از خیلی چیزها برداشته‌اند. بنابراین، این برداشت وجود دارد که طالبان می‌خواهند قبل از توافق به آتش‌بس و اجرای آن، در مورد سایر مسایل به توافق برسند.
مارتین: شما از این‌که افغانستان چقدر تغییر کرده است صحبت کردید: این‌که زنان در همه بخش‌های زندگی حضور دارند؛ این‌که زمینه‌ی تحصیل برای دختران افغان دست‌کم در مناطق شهری فراهم است. به‌نظر شما حق تحصیل و حقوقی از این دست، در افغانستان در لحظه‌ی کنونی، شکننده به‌نظر می‌رسد؟
تایر: شکی نیست که طالبان هنوز معتقدند که دیدگاه‌های بسیار محافظه‌کارانه‌ی آن‌ها که زنان را از کار و سیاست و تحصیل دور نگه می‌دارد، با افغانستان امروزی هم‌خوانی ندارد. ولی در عین‌حال، نشانه‌های واقعی وجود دارد که نشان می‌دهد طرز فکر طالبان در حال تغییر است. ما تا کنون شاهد بوده‌ایم که طالبان بارها در مسکو و دوحه و جاهای دیگر با نمایندگان حکومت و جامعه‌ی مدنی افغانستان دیدار کرده‌اند. در این نشست و برخاست‌ها ما به‌وضوح از آن‌ها چیزهایی شنیده‌ایم که نشان می‌دهد آن‌ها نیز متوجه هستند که افغانستان تغییر کرده است و مسیر افغانستان به سمت آینده باید مسیر فراگیرتر و همه‌شمول‌تری باشد.
مارتین: آیا حقوق زنان و حقوق بشر در قانون اساسی افغانستان مدون شده است؟
تایر: بلی، کاملا. قانون اساسی افغانستان که در لویه‌جرگه‌ی سال 2004 در کابل به تصویب رسید، افغانستان را یک کشور جمهوری اسلامی اعلام می‌کند و میگوید که دین اسلام، سرلوحه‌ی قانون اساسی، جامعه‌ی افغانستان و قوانین این کشور است. در عین‌حال، قانون اساسی افغانستان آزادی‌ها و حقوق اساسی زنان را برای مشارکت در هر بخشی از جامعه به رسمیت می‌شناسد. حقوق اقلیت‌های مذهبی افغانستان و در کل اقلیت‌هایی که در این کشور زندگی می‌کنند، به رسمیت شناخته شده است. بنابراین قانون اساسی افغانستان مترقی و ترقی‌خواه است. به‌رغم این واقعیت که خشونت و چالش‌های بسیاری در این کشور وجود داشته است، افغانستان طی دو دهه‌ی گذشته واقعا بسیاری از این ارزش‌ها را تجربه کرده است.
مارتین: پس شما بهعنوان کسی که به تدوین آن کمک کرده است، آیا احساس می‌کنید که این سند می‌تواند پس از توافق صلح همچنان به کارش بهعنوان قانون اساسی ادامه دهد؟
تایر: خوب این یکی از سوالات بزرگ میز مذاکره است. طالبان گفته‌اند که آن‌ها خواهان قانون اساسی جدید هستند. اما کسان بسیاری هستند که معتقدند تغییراتی را که طالبان می‌خواهند، می‌تواند در چارچوب کنونی قانون اساسی افغانستان بگنجاند. با این‌حال، افغان‌ها حاضر خواهند بود تا قانون اساسی تغییر کند یا اصلاح شود تا فضایی برای طالبان ایجاد شود تا آن‌ها نیز احساس کنند که بخشی از جامعه و فرهنگ سیاسی افغانستان هستند.
مارتین: تشکر از شما الکس، ممنون بابت وقتی که در اختیار ما گذاشتی.
الکس تایر بهعنوان مشاور حقوقی کمیسیون قانون اساسی افغانستان خدمت کرده است. او قبلا مشاور ارشد USAID نیز بود. علاوه بر آن، الکس تایر بنیان‌گذار شرکت (Triple Helix) است.