نام گدامحمد با موسیقی محلی هرات گره خورده بود. او شش دهه از عمرش را با نواختن دوتار از جان خود مایه گذاشت. سرانجام روز جمعه رخ در نقاب خاک کشید. بستگان گدامحمد به روزنامه اطلاعات روز می‌گویند که وی در ۱۱ جشنواره بین‌المللی در اروپا و آسیا شرکت کرده و توانسته بود از موسیقی محلی هرات نمایندگی خوب کند. اتحادیه هنرمندان موسیقی هرات، از گدامحمد به‌عنوان «پل ارتباطی میان موسیقی افغانستان و اروپا» یاد می‌کند.
آخرین استاد دوتارنواز
هرچند در خانواده گدامحمد کسی به موسیقی پا نگذاشته بود، اما وی بهدلیل علاقه‌اش به نواختن دوتار رو آورد. بخشی از آموزش گدامحمد نزد کریم هروی سپری شد. آقای هروی با نوآوری در بخش دوتار و افزایش تارها و پرده‌های دوتار، ظرفیت دوتار را برای نواختن راک‌های مروج موسیقی بلند برد. او حدود نه سال پیش فوت کرد.
سلطان‌احمد، فرزند گدامحمد در سوگ از دست‌دادن پدرش نشسته است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید با وجودی‌که پدرش برای معرفی دوتار هرات در سطح جهان تلاش زیاد کرده بود، اما حکومت هیچ کاری برای پدرش نکرده است. او تأکید دارد که هیچ یک از اعضای خانواده‌اش نمی‌خواهند که راه پدرشان را ادامه بدهند و مطمئنا که با دفن گدامحمد با این ساز محبوب پدری خداحافظی می‌کنند: «تنها برادر من به‌طور شوقی گاهی وقت دوتار می‌نوازد و هیچ کدام از ما نمی‌خواهیم که راه استاد را ادامه بدهیم و نواختن دوتار هیچ سودی به ما نداشته.»
نعمت‌الله هاشمی، رییس اتحادیه هنرمندان موسیقی هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، گدامحمد را آخرین استاد دوتارنواز افغانستان می‌گوید: «دوتار افغانستان را به‌نام کریم هروی و گدامحمد در سطح جهان می‌شناسند. استاد گدامحمد ۱۳ کنسرت موسیقی در ۲۷ روز در اروپا برگزار کرد. در این کنسرت‌ها مردم اروپا، با موسیقی محلی افغانستان آشنا شدند.»
او تأکید دارد که با فوت گدامحمد، آخرین میخ بر تابوت موسیقی محلی هرات کوبیده شده است: «وقتی دولت نتواند از میراث فرهنگی خود پاسداری کند و بقا ببخشد، این نوع موسیقی از بین می‌رود و حالا همین کار شده است.»
در سال جاری محمود خوشنواز و نعیم‌جان خوشنواز، دو تن از چهره‌های مطرح موسیقی محلی هرات فوت کردند و سال گذشته نیز قاسم مسرور، آوازخوان محلی و ممثل تئاتر و جلیل‌احمد دل آهنگ، آوازخوان محلی نیز بهدلیل سکته قلبی در اواخر سال ۹۷ درگذشتند.
بیشتر هنرمندان محلی هرات زندگی فقیرانه دارند و با کمترین امکانات زندگی می‌کنند. حکومت در سال ۹۸ از کد ۹۱ ماهوار ۱۰ هزار افغانی برای گدامحمد و قاسم مسرور پرداخت می‌کرد، اما به گفته‌ی رییس اتحادیه هنرمندان موسیقی محلی هرات، این پرداخت پول بهدلیل مخالفت وزارت اطلاعات و فرهنگ لغو شد.
موسیقی محلی هرات در سطح کشور بسیار مشهور است، اما حالا هیچ آوازخوان مطرح این سبک موسیقی در قید حیات نیستند. نعمت‌الله هاشمی، رییس اتحادیه هنرمندان موسیقی محلی هرات می‌گوید که هم اکنون تنها چندین نوازنده موسیقی در هرات برای بقای موسیقی محلی تلاش می‌کنند.
سلیم خوشنواز، طبله‌نواز، عبدالطیف امینی، رباب‌نواز، قدوس توکل، دوتارنواز، ماما نثاراحمد عطایی دوتارنواز و چهارتارنواز، آخرین پیشکسوتان نوازندگی موسیقی محلی در هرات هستند. آنان نیز در تنگدستی مفرط به سر می‌برند و هم اکنون قدوس توکل در بستر بیماری است.
نثاراحمد، حدود شش دهه است که در هرات دوتار می‌نوازد. او نیز در شرایط بد اقتصادی زندگی‌اش را ادامه می‌دهد. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید: «موسیقی محلی هرات فلج شده و هیچ کس نیست که خیلی خوب آواز بخواند و ما هم چند روز بیشتر زنده نیستیم و موسیقی محلی هرات فراموش خواهد شد. هیچ کس به غم موسیقی نیست.»
«پیرگدایی»
جواد تابش، یکی از مشهورترین هنرمندان موسیقی کلاسیک در بخش‌های غزل و فولکوریک در هرات است. او نزدیک به پنج دهه است که در بخش هنر موسیقی کار می‌کند.
او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز در واکنش به مرگ گدامحمد، دوتارنواز مشهور می‌گوید که با دفن این فرد، بقایایی موسیقی فولکوریک هرات در دل خاک دفن شده است: «آخرین یادگار موسیقی محلی هرات گدامحمد بود و دیگر کسی هم‌تراز با او نداریم. موسیقی محلی رو به فراموشی می‌رود. نه از طرف مردم و نه از طرف حکومت هیچ کاری برای زنده نگه‌داشتن موسیقی محلی صورت نگرفته است.»
این هنرمند مطرح هراتی در توصیف وضعیت کهولت سن آوازخوانان و نوازندگان مطرح موسیقی، اصطلاح «پیرگدایی» را به کار می‌برد که اغلب هنرمندان وقتی به سن پیری می‌رسند، قادر به درمان و بر آورده ساختن نیازمندی‌های اقتصادی‌شان نیستند.
موسیقی محلی هرات، در دست‌کم دو سال اخیر چندین تن از پرچمدارانش را از دست داده است. از طرف دیگر، طی پنج سال اخیر افراط‌گرایان دینی در هرات بیشتر شده‌اند؛ گروهی که بارها مخالف برگزاری کنسرت در این ولایت بوده و همچنین آموزش موسیقی مخصوصا به زنان به‌صورت پنهانی صورت می‌گیرد.
هرچند بنیاد فرهنگی آغا خان در هرات در بخش آوازخوانی، هارمونیه و طبله آموزش‌هایی را برگزار می‌کند، اما به‌طور نیمه‌پنهانی. مرکز آموزش تابلو ندارد و به خبرنگاران اجازه تصویربرداری هم داده نمی‌شود.
جواد تابش، یکی از هنرمندان موسیقی هرات می‌گوید که گسترش تعصب دینی باعث شده است که هیچ کاری برای رشد هنر موسیقی محلی هرات صورت نگیرد.
این هنرمند امیدوار بود که با کسب جواز وزارت اطلاعات و فرهنگ و آغاز فعالیت «بنیاد علمی و فرهنگی استاد سرآهنگ»، زمینه برای رشد موسیقی فولکوریک هرات باز شود، اما به‌دلایل مخالفت افراط‌گرایان و کارشکنی برخی از مقام‌های حکومتی موفق به فعال‌سازی این بنیاد نشد.
قرار بود این نهاد برای زنده‌نگه‌داشتن موسیقی محلی تلاش کند: «۱۳ سال پیش می‌خواستم این بنیاد را تأسیس کنم. در این بنیاد موسیقی فولکوریک اصیل افغانستان تدریس شود و به شکل درست از هنرمندان و نوازندگان حمایت شود، اما افراط‌گرایی دینی عمدهترین مانع برای ایجادنشدن این بنیاد شد.»
جواد تابش در سال ۲۰۰۶ میلادی اقدام به برگزاری کورس موسیقی برای زنان در هرات کرده بود، اما وی بهدلیل تهدیدات فزاینده، تنها یک دوره از این کورس را برگزار کرد: «قرار بود که کورس موسیقی زنان ادامه داشته باشد. اما یک دوره ۳۰ دختر را آموزش دادم و فریده ترانه، ستاره و مینا به برنامه استعدادیابی ستاره افغان کامیاب شدند و رشد کردند.»
اما حالا او کمتر به اجرایی موسیقی می‌پردازد و حالا به کار شخصی روی آورده است. با تلاش پی‌هم، اما مسئولان فرهنگی هرات در مورد این گزارش حاضر به صحبت نشدند.