ناوقت روز سهشنبه، ۱۵ جدی شرکت ملی برق افغانستان یا برشنا اعلام کرد که بهدلیل مشکلات تخنیکی در دستگاههای تولید برق ازبیکستان، برق وارداتی این کشور به افغانستان قطع شده است. این شرکت از مشتریان خود خواسته بود تا با درک مشکل پیشآمده «حوصلهمندی خویش را حفظ نمایید.» یک روز بعد این شرکت از نشست اضطراری رهبری خود خبر داد و گفت که تلاشها برای حل مشکل پیشآمده در برق وارداتی ازبیکستان نتیجهای نداشته است. شرکت برشنا گفته بود که مشکل را با ریاستجمهوری افغانستان و وزارت خارجه در میان گذاشته و از این نهادها خواهان همکاری شده است.
قطع برق وارداتی ازبیکستان علاوه بر پایتخت افغانستان، هفت ولایت دیگر را نیز در تاریکی برده است. هنوز جزئیات بیشتری از چگونگی مشکل تخنیکی در برق وارداتی ازبیکستان از سوی شرکت ملی برق به مردم داده نشده است اما این شرکت پس از آن اعلام کرد که برق مورد نیاز مشتریان خود در کابل را از منابع داخلی تأمین کرده است. در عمل اما هنوز برق کابل بهگونهی کامل وصل نشده است و در بسیاری از مناطق این شهر برق بهصورت نامنظم در رفتوآمد است.
براساس آمارهای شرکت برشنا، افغانستان هفت هزار میگاوات برق نیاز دارد اما تنها حدود ۲۰۰ میگاوات آنرا خود تولید میکند. برق تولیدی افغانستان تنها ۱۹ درصد نیازمندی کشور را برطرف میکند. بخش عمدهی برق افغانستان از منابع وارداتی از کشورهای همسایه تأمین میشود. در وبسایت شرکت برشنا آمده است که افغانستان بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ میگاوات برق از ایران، بین ۷۰ تا ۸۰ میگاوات برق از ترکمنستان، ۵۰ میگاوات برق از تاجیکستان و ۳۸۰ میگاوات برق دیگر از ازبیکستان وارد میکند. این رقم در خصوص برخی از کشورها در جریان امسال تغییر کرده است. پیش از این بخش عمده برق افغانستان از تاجیکستان وارد میشد. در ماه اسد امسال شرکت ملی برق اعلام کرد که تاجیکستان بهدلیل کاهش منابع آبی خود، صادرات برق به افغانستان را از ۳۵۰ به ۴۰ میگاوات کاهش داده است. به دنبال آن افغانستان با ازبیکستان قرارداد بست و ۴۵۰ میگاوات برق از این کشور وارد کرد.
تاریکی کابل بیپیشینه نیست. در سالهای اخیر، بهویژه در فصل سرد زمستان مشکلاتی چون برفکوچ، مماتی سالنگ، جنگ و مشکل تخنیکی جریان برقرسانی به مردم را مختل کرده است. قطع برق علاوه تاریکی، زیانهای اقتصادی دیگر را نیز به مردم و مشتریان شرکت برشنا وارد میکند. در یک مورد در ماه قوس امسال هنگامی که برق وارداتی ازبیکستان به افغانستان کاهش یافت، اتاق صنایع و معادن افغانستان به رسانهها گفته بود که کاهش برق حدود ۸۰ درصد کارخانههای پارکهای صنعتی کابل را تعطیل و ۱۵ هزار نفر را بیکار کرده است.
شرکت برشنا سالانه حدود ۲۸۰ میلیون دالر امریکایی برق از کشورهای همسایه افغانستان خریداری میکند اما برای پرداخت این مبلغ بهنظر میرسد برشنا ناتوان است. در ماه ثور امسال برشنا فهرست ۶۶۹ مشتری خود را منتشر کرد که از این شرکت بدهکارند. ادارات دولتی، شرکتهای صنعتی و افرادی شامل این فهرستاند که حدود ۹۹۵ میلیون افغانی صرفیه برق خود را پرداخت نکردهاند. علاوه بر این، رییس پیشین برشنا در گفتوگو با رسانهها گفته است که دولت افغانستان در مجموع ۴.۷ میلیارد افغانی از این شرکت بدهکار است. حالا که برق ازبیکستان قطع شده است، گمان این است که مشکل تخنیکی روپوشی برای پرداختنتوانستن بهموقع قیمت برق به کشور صادرکننده است وگرنه ریاستجمهوری و وزارت امور خارجه را چه کار است که برای حل مشکل تخنیکی برق وارداتی، شرکت برشنا را همکاری کند؟
شرکت ملی برق افغانستان مأموریت خود را «عرضه برق مطمئن و محفوظ به قیمت مناسب برای رفاه عامه و توسعه اقتصاد ملی» تعریف کرده است اما پرچویهای مداوم برق، قرضداریهای این شرکت و عدم توانایی در جمعآوری پول صرفیهی برق نشان میدهد که شرکت برشنا در انجام مأموریت خود ناکام مانده است. میزان نارضایتی مردم از برقرسانی این شرکت روزبهروز بیشتر میشود و این شرکت در جمعآوری صرفیهی برق از مقامهای بلندپایهی دولتی و زورمندان ناتوانتر.
جدا از این، شرکت ملی برق افغانستان از مدیریت ضعیف نیز برخوردار است. در ماه میزان ۱۳۹۸ ایالات متحده امریکا اعلام کرد کمک ۱۰۰ میلیون دالری خود برای یک پروژهی بزرگ انرژی برق در افغانستان را برگشت میدهد. وزارت خارجه امریکا در آن زمان دلیل این کار را «فساد و سوءمدیریت مالی» خوانده بود.
آنچه در بالا یاد شد، بخشی از آمار و ارقام و مشکلات مرتبط به برقرسانی در افغانستان است. در مجموع حکومت افغانستان در امر خدمترسانی به شهروندان نمرهی کامیابی ندارد و در بخش برقرسانی، کمترین نمره را از آن خود میکند. در سالهای اخیر رهبری حکومت افغانستان شعارهای گزاف در خصوص تولید برق داده است اما در عمل سهم مردم تاریکی بیشتر بوده است. درحالیکه افغانستان فرصتهای بالقوه برای تولید برق در داخل دارد، اما ضعف مدیریتی، بیبرنامگی و شعارهای عوامفریبانه باعث شده است که در عمل گامهای معدودی برای تأمین برق پایدار برداشته است. باری اشرف غنی گفته بود «امسال ما به اندازه برق تولید خواهیم کرد که در صد سال گذشته به آن اندازه برق در افغانستان تولید نشده است.» او گفته بود که در سال ۱۳۹۵ در ولایات مختلف شمالی، غربی، جنوبی، مرکزی و شرقی بندهای آبگردان میسازیم. حالا هربار که برق کابل قطع میشود، کاربران شبکههای اجتماعی این گفتههای او را شاهد میکشند و گاه به طنز میگویند افغانستان برق تولیدی خود را به خارج صادر کرده است.