یافتههای روزنامه اطلاعات روز نشان میدهد اجرای طرح سهمیهبندی کانکور که براساس آن ۲۵ درصد ظرفیت پذیرش رشتههای طب، انجنیری، اقتصاد، حقوق، کمپیوتر ساینس و زراعت ۱۴ دانشگاه براساس سهمیهبندی پر شود، با کاستیها و پرسشهای جدی همراه است و عدالت و توازن در آن در نظر گرفته نشده است.
پس از آنکه این طرح در سال ۱۳۹۷ از سوی کابینه حکومت وحدت ملی تأیید شد، اعتراضهای جدی شهروندان را در پی داشت و بسیاریها آن را در مغایرت با شایستهسالاری و تبعیضآمیز دانستند. بررسی اطلاعات روز از طرح و اجرای سهمیهبندی کانکور در سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نشان میدهد که این طرح هرچند از ابتدا ناقص بود، تطبیق آن نیز مشکل دارد و به ولایتها براساس یک فرمول واحد که در آن عدالت و توازن در نظر گرفته شود، سهم داده نشده است.
یکی از اهداف طرح، توجه به ولایتهای توسعهنیافته گفته شده بود، اما بررسی اطلاعات روز در دو سال اخیر نشان میدهد که به ولایتهای توسعهیافته بیشتر سهم داده شده است. همچنان حکومت و نهادهای مربوط به تحصیلات عالی در جریان دو سال اخیر سه اقدام مشخص را روی دست گرفته که نشان میدهد این طرح بیشتر به نفع کوچیها است و میخواهد کوچیها بیشتر از این طرح مستفید شوند.
برسی نمرات کانکور داوطلبانی که در آزمون کانکور سالهای ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ براساس سهمیهبندی وارد دانشگاههای مهم کشور شدهاند، به مراتب پایینتر از نمرات کسانیست که بدون سهمیه وارد این دانشگاهها شدهاند. کسانی که براساس سهمیه کامیاب شدهاند، نمراتشان در قعر جدول قرار دارد. همچنان استادان دانشگاهها میگویند که وضعیت درس و توانایی دانشجویانی که براساس سهمیه وارد دانشگاهها شدهاند، بسیار خراب است و اکثر این دانشجویان نمیتوانند درسهای دانشگاه را پیش ببرند. شماری از آنها پس آنکه متوجه میشوند، نمیتوانند درسهای دانشگاه را پیش ببرند، ترک تحصیل میکنند، شماری تأجیل میگیرند و شمار اندک که باقی میمانند بعد از چانسهای متعدد به سختی میتوانند ترمهای دانشگاه را پشتسر بگذارند.
داوطلبانی که با نمرات بسیار پایین وارد دانشکدهها و دانشگاههای مهم کشور میشوند و بعدا نمیتوانند تحصیلاتشان را پیش ببرند، در دو مرحله فرصت تحصیل را از جوانانی میگیرند که شایستگی و توانایی دارند.
در کانکور ۱۳۹۸ خورشیدی ۷۳۲ چوکی و در کانکور ۱۳۹۹ خورشیدی ۳۱۷ چوکی مخصوص سهمیهبندی در دانشگاهها خالی مانده است. همچنان بررسی اطلاعات روز نشان میدهد که سهم برخی ولایتها در کانکور ۱۳۹۹ نسبت به کانکور ۱۳۹۸ بدون در نظرگرفتن معیار واحد و عادلانه افزایش یافته، اما سهم بیشتر ولایتها تغییر نکرده است.
مطابق طرح سهمیهبندی برای کانکور ۱۳۹۹، قرار بود ۲۵ درصد ظرفیت پذیرش دانشکدههای طب، انجنیری، اقتصاد، حقوق و علوم سیاسی، کمپیوتر ساینس و زراعت ۱۵ دانشگاه براساس سهمیههای ولایتی پر شود. اما بررسی اطلاعات روز نشان میدهد که ۲۵درصد ظرفیت این دانشکدهها براساس سهمیه پر نشده است. بهعنوان نمونه ۲۴درصد ظرفیت دانشگاه قندهار براساس سهمیه پر شده و در دانشگاه بلخ این درصدی ۲۱.۸ است. درصدی در دانشکدههای طب دانشگاههای قندهار و بلخ به ترتیب ۲۶.۱ و ۲۵ و در دانشکدههای انجنیری دانشگاههای ننگرهار، هرات، شیخ زاید خوست و پکتیا به ترتیب ۲۶.۳، ۲۶، ۲۶ و ۲۷ است.
۳۱۷ کرسی خالی مخصوص سهمیهبندی
در سال ۱۳۹۹ خورشیدی ۱۵ دانشگاه (کابل، علوم طبی کابل و پلیتخنیک کابل، ننگرهار، شیخ زاید خوست، پکتیا، قندوز، تخار، بلخ، قندهار، علوم زراعتی و تکنالوژی افغانستان، البیرونی، پروان، هرات و بامیان) سهمیهبندی شده است. در سال ۱۳۹۸ خورشیدی ۱۴ دانشگاه (کابل، علوم طبی کابل، پولی تخنیک، ننگرهار، شیخ زاید خوست، پکتیا، قندوز، تخار، بلخ، قندهار، هرات، بامیان، پروان و البیرونی) سهمیهبندی شده بود.
براساس طرح، در سال ۱۳۹۸ سههزار و ۳۹۰ کرسی در رشتههای مورد نیاز انکشاف متوازن (طب، انجنیری، حقوق، اقتصاد، زراعت و کمپیوتر ساینس) در ۱۴ دانشگاه به سهمیه اختصاص یافته بود، اما دوهزار ۶۶۷ داوطلب کانکور براساس سهمیه در این رشتهها کامیاب شدند و ۷۳۲ چوکی ظرفیت جذب جدیدالشمولان مخصوص سهمیهبندی خالی ماند. در کانکور ۱۳۹۹ سه هزار و ۴۷۳ کرسی این دانشکدهها باید براساس سهمیه پر میشد، اما سه هزار و ۱۵۶ داوطلب براساس سهمیه کامیاب شدهاند. معلوم نیست که ۳۱۷ کرسی چگونه پر شده یا خالی مانده است. اداره ملی امتحانات میگوید که کرسیهای مخصوص سهمیه ولایات خالی مانده است، اما اطلاعات روز تایید نمیتواند که این کرسیها واقعا خالی مانده یا از افراد دیگر پر شده است.


به جز ولایت کابل، برای هر ولایت در رشتههای اقتصاد، انجنیری، حقوق و علوم سیاسی و زراعت دانشگاه کابل، انجنیری ساختمانی، جیولوژی و معادن، تکنالوژی کیمیاوی و کمپیوتر ساینس دانشگاه پولیتخنیک و طب و ستوماتولوژی دانشگاه علوم طبی کابل یک_یک کرسی داده شده است. براساس طرح سهمیهبندی برای کانکور سال ۱۳۹۹، در مجموع باید ۳۶۳ کرسی در ۱۱ رشته مهم سه دانشگاه کابل براساس سهمیه پر میشد، اما ۳۴۱ تن براساس سهمیه وارد این دانشگاهها شدهاند. معلوم نیست که ۲۲ کرسی مخصوص سهمیه ولایتها در این دانشکدهها واقعا خالی مانده یا به شکل دیگر پر شده است.
اداره ملی امتحانات میگوید که هرگاه داوطلبان ولایتها کدرشتههای مربوط به سهمیه ولایتهایشان را انتخاب نکرده باشند، کرسیهای ویژه سهمیهبندی خالی میماند. یعنی داوطلبان کانکور کدرشتههای سهمیهبندی را انتخاب نکردهاند.
سهمدادن به ولایتها خلاف هدف طرح
یکی از اهداف طرح سهمیهبندی توجه به ولایتهای کمتر توسعهیافته گفته شده بود، اما بررسی این طرح در دو سال اخیر و نتایج کانکور ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نشان میدهد که به ولایتهای توسعهیافته از ولایتهای کمتر توسعهیافته بیشتر سهم داده شده است. بهجز ولایت کابل که از ولایتهای توسعهیافته است و از سهمیهبندی مستفید نشده، خلاف هدف این طرح، در سال ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ ولایتهای ننگرهار، غزنی هرات، قندهار و بلخ بهترتیب از بیشترین سهم برخوردار شده است.
در طرح اولیه سهمیهبندی کانکور آمده بود که، ۲۵ درصد ظرفیت رشتههای موردنیاز انکشاف متوازن در ۱۴ دانشگاه برای دانشآموزانی از ولایتهای کمتر توسعهیافته و کوچیها اختصاص مییابد. اما در دو سالی که این طرح تطبیق شده، چنین نشده و ولایتهای توسعهنیافته یا کمتر توسعهیافته کمترین سهم را از این طرح برده است.

اداره ملی امتحانات میگوید ولایتهای بزرگ چون نفوس بیشتر دارد و تعداد نمایندگانشان در پارلمان بیشتر است، بنا سهم بیشتر گرفته است. سخنگوی این اداره میافزاید ملاک وضعیت مردم در ولایتها تنها مرکز ولایتها نیست، بلکه در شرایط کنونی «تمام ولسوالیهای» ولایتهای توسعهیافته و توسعهنیافته در «عین درجه محرومیت» قرار دارد.
در نتایج کانکور ولسوالی داوطلبان مشخص نیست و نمیتوان تشخیص داد داوطلبانی که براساس سهمیه کامیاب شدهاند، از مراکز ولایتهااند یا از ولسوالیها. حکومت و وزارت تحصیلات عالی در سال ۱۳۹۷ گفته بود که در این طرح رقابت از بین نرفته و کسانی از سهمیه مستفید میشوند که در زون خود بلندترین نمره را گرفته باشند. اگر این حرف دقیق باشد و از سوی دیگر با توجه به تفاوت سطح آموزش در مراکز ولایتها و ولسوالیها میتوان گفت که بازهم داوطلبانی از این سهمیه مستفید میشوند که از مراکز ولایتها در آزمون کانکور شرکت میکنند.
اگر از دید اداره ملی امتحانات تمامی ولسوالیهای افغانستان در یک درجه محرومیت قرار دارد، چرا ولسوالیهای کابل از این سهمیه برخوردار نشده است و چرا از برخی از ولسوالیهای شماری ولایتها از این سهم یا هیچ مستفید نشده و یا تنها چند داوطلب محدود مستفید شدهاند؟
نشانههای زیادی وجود دارد که بتوان با استناد به آنها گفت که طرح سهمیهبندی کانکور از اساس ناقص و اشتباه است و نیز کارشیوهی دقیق وجود ندارد که در جریان تطبیق این طرحِ هرچند ناقص و اشتباه توازن و عدالت میان شهروندان کشور رعایت شود.
سهمیهبندی بیشتر از بقیه شهروندان افغانستان به نفع کوچیها است؟
بهنظر میرسد که طرح سهمیهبندی کانکور در پی آن است که کوچیها از طریق این طرح بیشتر وارد دانشگاهها شوند، چون پس از آن که کابینه حکومت وحدت ملی در ۱۴ قوس سال ۱۳۹۷ طرح سهمیهبندی کانکور را تایید کرد، سه اقدام حکومت نشان میدهد که این طرح در صدد وارد کردن بیشتر دانشآموزان کوچیها به دانشکدههای مهماند.
نخست این که در طرح نخستین سهمیهبندی کانکور، افغانستان به هشت زون تقسیم شده است و کوچیها شامل هر زون هستند و میتوانند از هر زون در سهمیهبندی کانکور سهم داشته باشند. دوم این که در کانکور ۱۳۹۸ در کدرشتههای مخصوص ولایتها تنها نوشته شده بود «مخصوص ولایت …»، اما در کدرشتههای ولایتی کانکور ۱۳۹۹ برای تمام ولایتها نوشته شده که «مخصوص ولایت… و کوچیها». یعنی کوچیها از سهم هر ولایت سهم میگیرند، حتا در ولایتهای که کوچی ندارد.

در زمان برگزاری امتحان کانکور در ولایت پنجشیر، کدرشتهی مخصوص این ولایت که در آن نوشته شده بود «مخصوص ولایت پنجشیر و کوچیها» در شبکههای اجتماعی اعتراضهای را خلق کرد که این ولایت کوچی ندارد، چرا از سهم این ولایت به کوچیها سهم داده شده است. بعدا کدرشتهی دیگر در شبکههای اجتماعی دستبهدست و گفته شد که اداره ملی امتحانات آن را اصلاح و سهم کوچیها را از سهم این ولایت حذف کرده است.


سوم این که پس از عملیشدن این طرح، میان وزارت تحصیلات عالی، اداره ملی امتحانات و اداره انسجام کوچیها در مورد شمولیت کوچیها در سهمیه ۲۵ درصدی کانکور توافقی صورت گرفت. یک مکتوب ریاست عمومی انسجام امور کوچیها که به اداره ملی امتحانات فرستاده شده، نشان میدهد که در مورد شمولیت فارغان صنوف دوازدهم کوچیها در سهمیه ۲۵ درصدی نشستهای متعددی میان معین وزارت تحصیلات، رییس اداره ملی امتحانات و رهبری اداره انسجام امور کوچیها برگزار شده و توافقی صورت گرفته است.
در این نشستها فیصله شده که اداره انسجام امور کوچیها فهرست تمامی فارغان صنوف دوازدهم کوچیها را جمعآوری و با اداره ملی امتحانات شریک سازند. اداره ملی امتحانات با در نظرداشت طرزالعمل سهمیه ۲۵ درصد هر ولایت در کانکور زون مربوطه، جوانان کوچی را شامل این سهمیه کند.
همچنان در این مکتوب آمده که در کدهای ولایتی پارچه امتحان کانکور بر علاوه اسم ولایت، هویت کوچیبودن داوطلبان نیز بر روی پارچه ذکر شود. این مسأله نشاندهنده آن است که در سهم ولایتها در کانکور افغانستان، کوچیها در هشت زون و هر ولایت سهم مشخصتر نسبت به بقیه شهروندان افغانستان دارند.
یکی از فیصلهها میان این سه اداره این است که «اداره ملی کانکور [امتحانات] و وزارت تحصیلات عالی با در نظر داشت تعداد فارغان کوچیها و ولایات هر زون، سهمیههای ولایتی را تعیین خواهد کرد.» این بند فیصله نشان میدهد که برای هر ولایت نظر به تعداد فارغان کوچیها و فارغان دیگر سهم داده شود. بهعنوان نمونه، اگر در ولایتی فارغان کوچیها کم باشد، سهم آن ولایت در کل نیز کم خواهد شد، اما اگر در ولایتی تعداد فارغان کوچیها بیشتر باشد، سهم آن ولایت نیز بیشتر خواهد بود.

مسئولان اداره ملی امتحانات در پاسخ این مکتوب دستور دادهاند این فیصلهها در زمان ترتیب کد رشتههای مخصوص ولایات در نظر گرفته شود. پس از این فیصلهها، اداره ملی امتحانات در کدرشتههای ولایتی تمامی ولایتها برای کانکور ۱۳۹۹ به کوچیها نیز سهم داده است.
در نتایج کانکور ۱۳۹۹ مشخص نشده است که چه تعداد از داوطلبانی که براساس سهمیه وارد دانشگاهها شدهاند، کوچیاند، پس نمیتوان به صورت مشخص گفت که چه تعداد کوچیها از هر ولایت از سهمیهبندی کانکور مستفید شدهاند.
هرچند این سه اقدام بهوضوح به نفع کوچیها است، اما اداره ملی امتحانات میگوید که کوچیها در هر ولایتیکه درس میخوانند و فارغ میشوند از همان ولایت فورم ثبتنام گرفته و از سهم همان ولایت مستفید میشوند. دوست محمد فیضی، سخنگوی این اداره میگوید: «موضوع مانند پروسه انتخابات نیست بلکه کوچیها فقط در ولایتی امتحان داده و شامل سهمیه میشوند که از مکتب همان ولایت فارغ شده باشند و امتیازشان مانند دیگر شهروندان همان ولایت است.»
این اداره در پاسخ به پرسش دیگر گفته است که به ولایتها نظر به سهم هر ولایت در پارلمان و ظرفیت پذیرش دانشگاههای مربوطه سهم داده میشود که میبایست به کوچیها نیز نظر به سهم شان در پارلمان که ۱۰ کرسی دارند سهم داده میشد، اما این فرمول در مورد کوچیها عملی نشده، بلکه آنها در هر ولایت سهم دارد و معلوم هم نیست که چه تعداد.
فرمول سهم دادن به ولایتها چگونه است؟
اداره ملی امتحانات در گزارش قبلی اطلاعات روز ادعا کرده بود که به ولایتها نظر به تعداد نمایندگان هر ولایت در پارلمان سهم داده میشود. اما بررسی اطلاعات روز نشان میداد که معیار سهم دادن به ولایات، تعداد کرسیهای هر ولایت در پارلمان نیست. اگر معیار سهم هر ولایت در پارلمان باشد، باید یک ضریب مشترک وجود داشته باشد تا به ولایتها بهصورت عادلانه سهم برسد، اما ضریبها در سال ۱۳۹۸ از ۸.۷۷ تا ۲۵.۲۵ تفاوت داشت. در سال ۱۳۹۹ ضریبها از ۹.۳۳ تا ۲۷.۷۵ تفاوت دارد.
در کانکور ۱۳۹۸ به ولایتهای پکتیکا، میدان وردک، خوست، لوگر، پکتیا، غزنی، نورستان، کنر و لغمان به ترتیب بلندترین ضریب در نظر گرفته شده و به ولایتهای تخار، قندوز، بدخشان، بغلان، هرات، پروان، غور و کاپیسا کمترین ضریب در نظر گرفته شده بود. در کانکور ۱۳۹۹ نیز به ولایتهای پکتیکا، میدان وردک، خوست، نورستان، لوگر، پکتیا، غزنی، کنر و لغمان بلندترین ضریب در نظر گرفته شده و به ولایتهای تخار، قندوز، بدخشان، بغلان، هرات، پروان، غور، کاپیسا و فراه به ترتیب کمترین ضریب در نظر گرفته شده است.

اکنون اداره ملی امتحانات میگوید تعداد نمایندگان هر ولایت در پارلمان و ظرفیت دانشگاههای مربوطه معیار سهم دادن به ولایتها است. یعنی اگر تعداد نمایندگان یک ولایت در پارلمان بیشتر باشد و ظرفیت دانشگاهی که این ولایت در آن دانشگاه سهم دارد نیز زیاد باشد، سهم این ولایت در کانکور نیز زیاد میشود.
بهعنوان نمونه ما چهار ولایت را نظر به این فرمول بررسی میکنیم. ولایت ننگرهار در سال ۱۳۹۹ خورشیدی ۲۵۸ سهم داشته، سهم این ولایت در پارلمان ۱۴ نماینده است و دانشگاه ننگرهار ظرفیت جذب چهار هزار و ۴۹۵ دانشجوی جدید را داشته است. ولایت هرات در کانکور امسال ۲۳۲ سهم داشته، سهم این ولایت در پارلمان ۱۷ نماینده است و دانشگاه هرات ظرفیت جذب چهار هزار و ۲۰ دانشجوی جدید را داشته است. ولایت غزنی در کانکور امسال ۲۴۱ سهم داشته، سهم این ولایت در پارلمان ۱۱ کرسی است و دانشگاههای شیخ زاید خوست و پکتیا که این ولایت در این دانشگاهها سهم دارد، به ترتیب ظرفیت جذب دو هزار و ۴۵۵ و دو هزار و ۳۹۲ دانشجوی جدید را داشته است. ولایت بدخشان در کانکور امسال ۸۵ سهم داشته، در پارلمان ۹ کرسی سهم دارد و دانشگاههای بلخ، تخار و قندوز که سهم این ولایت در این دانشگاهها است به ترتیب ظرفیت جذب چهار هزار و ۸۰۵، یک هزار و ۹۲۵ و یک هزار و ۵۵۰ دانشجوی جدید را داشته است.
اما بررسی اطلاعات روز نشان میدهد که این معیار نیز بهصورت همسان برای تمامی ولایتها در نظر گرفته نشده است.
همچنان این اداره در پاسخ به این پرسش اطلاعات روز که چرا خلاف هدف طرح، به ولایتهای توسعه یافته بیشتر و به ولایتها توسعهنیافته کمتر سهم داده شده است؟ میگوید که ولایتهای بزرگ چون نفوس بیشتر دارد و تعداد نمایندگان شان در پارلمان بیشتر است، بنا سهم بیشتر گرفته است. اظهارات اداره ملی امتحانات در مورد معیارهای سهم دادن به ولایتهای متناقض است که معلوم نیست براساس کدام فرمول واحد به ولایت سهم داده شده است.
افزایش سهم برخی ولایتها نسبت به کانکور ۱۳۹۸

بررسی طرح سهمیهبندی کانکور برای امتحان سراسری کانکور سال ۱۳۹۹ در افغانستان نشان میدهد که سهم برخی ولایتها در این طرح نسبت به سال ۱۳۹۸ افزایش یافته و سهم برخی ولایتهای دیگر تغییر نکرده است. سهم برخی از این ولایتها تا ۱۱ کرسی نیز افزایش یافته است. سهم ولایتهای ننگرهار، میدان وردک، خوست، پکتیکا، غزنی، بدخشان، نورستان، تخار، بغلان و قندوز به ترتیب بیشتر افزایش یافته است، اما سهم ولایتهای بامیان، دایکندی، پنجشیر، پروان، غور، کاپیسا، هرات، نیمروز، زابل، ارزگان، بادغیس، فراه، فاریاب، هلمند و قندهار افزایش نیافته است. در کل کرسیهای ویژه سهمیهبندی در سال ۱۳۹۹ نسبت به سال ۱۳۹۸ خورشیدی ۸۳ کرسی افزایش یافته است.
اداره ملی امتحانات میگوید در صورتیکه ظرفیت پذیرش دانشگاهها تغییر کند، در تعداد سهم ولایتها در آن دانشگاهها نیز تغییر میآید.


هرچند سهم ولایتهای ننگرهار، میدان وردک، خوست، پکتیکا، غزنی، بدخشان، نورستان، تخار، بغلان و قندوز بیشتر افزایش یافته، اما بررسی ظرفیت پذیرش دانشجویان دانشگاههای که مربوط به حوزههای این ولایتها میشود، نشان میدهد ظرفیت جذب دانشگاههای این حوزهها نسبت به سال ۱۳۹۸ افزایش نیافته است. سهم ولایت ننگرهار که ۱۱ کرسی افزایش یافته، اما ظرفیت جذب دانشگاه این ولایت در سال ۱۳۹۸ چهار هزار و ۷۴۹ کرسی بوده است و در سال ۱۳۹۹ ظرفیت آن به چهار هزار و ۴۹۵ کرسی کاهش یافته است. سهم ولایت میدان وردک و خوست که ده-ده کرسی افزایش یافته، اما ظرفیت جذب دانشگاه شیخ زاید خوست که سهم وردک و خوست در این دانشگاه است، در سال ۱۳۹۸ دو هزار و ۶۲۳ بوده که در سال ۱۳۹۹ به دو هزار و ۴۵۵ کاهش یافته است. سهم ولایت غزنی که شش کرسی افزایش یافته، اما ظرفیت جذب دانشگاههای پکتیا و شیخ زاید خوست که سهم غزنی در این دو دانشگاه است نیز کاهش یافته است. سهم ولایتهای بدخشان، بغلان، تخار، و قندوز که به ترتیب (۶، ۵، ۵ و ۵) کرسی افزایش یافته، ظرفیت جذب دانشگاه تخار افزایش و ظرفیت جذب دانشگاه قندوز کاهش یافته است. سهم این ولایتها در این دو دانشگاه است.
همهساله پیش از امتحان کانکور ظرفیت پذیرش تمامی دانشگاهها از سوی اداره ملی امتحانات اعلام میشود. ولی با اعلام نتایج کانکور، بیشتر از ظرفیت دانشگاهها دانشجو فرستاده میشود. احتمال دارد که اداره ملی امتحانات ظرفیت پذیرش دانشگاهها را از روی داوطلبانیکه کامیاب معرفی میشوند، سنجیده و بگوید که سهم برخی ولایتها با افزایش ظرفیت پذیرش دانشگاههای مربوطه افزایش یافته است. اطلاعات روز این احتمال را نیز بررسی کرده است که نشان میدهد براساس این معیار نیز سهم ولایتها افزایش نیافته است.
به عنوان نمونه نتیجهی بررسی چهار ولایت چنین است. در کانکور سال ۱۳۹۸ چهار هزار و ۵۹۹ داوطلب در دانشگاه ننگرهار کامیاب شده بودند و در کانکور ۱۳۹۹ چهار هزار و ۷۸۲ تن در این دانشگاه کامیاب شدهاند. در سال ۱۳۹۸ دو هزار و ۴۸۱ تن در دانشگاه شیخ زاید خوست کامیاب شده بودند و در سال ۱۳۹۹ دو هزار و ۷۴۴ تن کامیاب شدهاند. در کانکور ۱۳۹۸ چهار هزار و ۳۶۱ تن در دانشگاه هرات کامیاب شده بودند و در سال ۱۳۹۹ چهار هزار و ۴۹۸ تن کامیاب شدهاند. در کانکور ۱۳۹۸ پنج هزار و ۸۰ تن در دانشگاه بلخ کامیاب شده بودند و در سال ۱۳۹۹ پنج هزار و ۳۲۱ تن کامیاب شدهاند.
این آمار و ارقام نشان میدهد که افزایش در سهم کانکور ولایتها نظر به افزایش کامیابشدهها در دانشگاههای مربوط همان ولایتها نیست، اگر معیار این میبود، باید در سهم ولایتهای خوست، بلخ، ننگرهار و هرات به ترتیب افزایش میآمد. در حالی که فعلا در سهم ولایت ننگرهار ۱۱، خوست ۱۰، بلخ ۱ و هرات ۰ افزایش یافته است.
۲۵ درصد ظرفیت سهمیهبندی شده یا بیشتر؟
در طرح سهمیهبندی گفته شده بود که هر ساله ۲۵ درصد ظرفیت پذیرش دانشکدههای طب، انجنیری، اقتصاد، حقوق و علوم سیاسی، کمپیوتر ساینس و زراعت ۱۵ دانشگاه براساس سهمیههای ولایتی پر شود. بررسی اطلاعات روز نشان میدهد که بهصورت دقیق ۲۵ درصد ظرفیت این دانشکدهها براساس سهمیه پر نشده است.
در این بخش بهعنوان نمونه تطبیق طرح سهمیهبندی در چند دانشگاه و دانشکده بررسی شده است. دو دانشگاه (قندهار و بلخ)، دانشکدههای طب این دو دانشگاه و دانشکدههای انجنیری در دانشگاههای هرات، ننگرهار، شیخ زاید خوست و پکتیا بررسی شده است. بررسی نشان میدهد که ۲۴ درصد این دانشکدههای دانشگاه قندهار براساس سهمیه پر شده و در دانشگاه بلخ این درصدی ۲۱.۸ است. دانشکدههای طب دانشگاههای قندهار و بلخ به ترتیب ۲۶.۱ و ۲۵ درصد براساس سهمیه پر شده است. این درصدی در دانشکدههای انجنیری ننگرهار، هرات، شیخ زاید خوست و پکتیا به ترتیب ۲۶.۳، ۲۶، ۲۶ و ۲۷ است.
دانشگاه قندهار ظرفیت پذیرش دو هزار و ۸۳۹ دانشجوی جدید را داشته، اما سه هزار و ۲۱۳ دانشجو به این دانشگاه معرفی شدهاند. دانشکدههای طب، انجنیری، اقتصاد، حقوق و علوم سیاسی و کمپیوتر سانیس دانشگاه قندهار ظرفیت جذب ۸۶۳ دانشجوی جدید را داشته، اما یک هزار و ۱۷۵ تن در این دانشکده کامیاب معرفی شده است که از این میان ۲۸۵ تن کسانیست که براساس سهمیه کامیاب شدهاند. یعنی ۲۴.۲ درصد ظرفیت این دانشکدهها براساس سهمیه پر شده است.
دانشگاه بلخ ظرفیت جذب چهار هزار و ۸۰۵ دانشجوی جدید را داشته، اما پنج هزار و ۳۲۱ تن در این دانشگاه کامیاب معرفی شدهاند. دانشکدههای طب، انجنیری، اقتصاد، حقوق و علوم سیاسی، کمپیوتر ساینس و زراعت این دانشگاه ظرفیت پذیرش یک هزار و ۵۰۵ دانشجوی جدید را داشته، اما دو هزار ۹۲ تن در این دانشکدهها کامیاب شدهاند که ۴۵۷ تن آنان کامیابشدگان سهمیهبندیاند. یعنی ۲۱.۸ ظرفیت این دانشکدهها براساس سهمیه پر شده است.
دانشکده طب دانشگاه بلخ ظرفیت جذب ۱۱۶ دانشجوی جدید را داشته، اما ۱۵۷ تن در این دانشکده کامیاب معرفی شدهاند که ۴۱ تن آنان کامیابشدگان سهمیهبندیاند. یعنی ۲۶.۱ تن براساس سهمیه وارد این دانشکده شدهاند.
دانشکده طب دانشگاه قندهار ظرفیت جذب ۱۰۷ دانشجوی جدید را داشته، اما ۱۴۴ تن به این دانشکده کامیاب معرفی شدهاند که ۳۶ تن آنان کامیابشدگان سهمیهبندیاند. یعنی ۲۵ درصد ظرفیت این دانشکده براساس سهمیه پر شده است.
دانشکده انجنیری دانشگاه ننگرهار ظرفیت پذیرش ۲۴۶ دانشجوی جدید را داشته است، اما ۳۲۳ نفر در این دانشکده کامیاب شدهاند که ۲۵ درصد آن ۸۰.۷۵ کرسی میشود. اما ۸۵ نفر براساس سهمیه در این دانشکده کامیاب شدهاند که ۲۶.۳ درصد میشود.
دانشکده انجنیری دانشگاه هرات ظرفیت پذیرش ۲۱۰ دانشجوی جدید را داشته که ۲۵درصد آن ۵۲.۵ کرسی میشود. اما ۲۸۴ دانشجو در این دانشکده کامیاب شدهاند که ۲۵ درصد آن ۷۱ کرسی میشود. ولی ۷۴ تن براساس سهمیه در این دانشکده کامیاب شدهاند که ۲۶ درصد میشود.
دانشکده انجنیری دانشگاه شیخ زاید خوست ظرفیت جذب ۲۴۶ دانشجوی جدید را داشته است که ۲۵ درصد آن ۶۱.۵ کرسی میشود. اما در این دانشکده ۳۲۳ دانشجو کامیاب شدهاند که ۲۵ درصد آن ۸۰.۷۵ میشود. در این دانشکده ۸۴ تن براساس سهمیه کامیاب شدهاند که ۲۶ درصد میشود.
دانشکده انجنیری دانشگاه پکتیا ظرفیت جذب ۲۹۷ دانشجوی جدید را داشته که ۲۵ درصد آن ۷۴ کرسی میشود. ۳۶۵ داوطلب در این دانشکده کامیاب شدهاند که ۲۵ درصد آن ۹۱ میشود، ولی ۹۹ تن براساس سهمیه که ۲۷ درصد میشود، براساس سهمیه کامیاب شدهاند.
وضع نمرات کامیابشدگان سهمیهبندی در کانکور ۱۳۹۹
بررسی نتایج کانکور ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ نشان میدهد که میزان نمرات کسانی که براساس سهمیه در رشتههای مورد نیاز انکشاف متوازن در ۱۴ و ۱۵ دانشگاه کامیاب شدهاند، بهصورت قابل ملاحظه کمتر از نمرات کسانیست که بدون سهمیه به آن رشتهها کامیاب شدهاند. در کانکور ۱۳۹۸ از میان دو هزار و ۶۶۷ داوطلب که براساس سهمیه وارد دانشگاهها شده بودند، ۱۶۱ تن بالای ۳۰۰ نمره، یک هزار و ۴۵۷ تن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ نمره و یک هزار و ۴۹ تن پایینتر از ۲۰۰ نمره گرفته بودند.
بررسی نتیجهی کانکور ۱۳۹۹ نشان میدهد از سه هزار و ۱۵۶ داوطلبی که براساس سهمیه کامیاب شدهاند ۳۱۱ تن بالای ۳۰۰ نمره، دو هزار و ۴۳ تن بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ نمره و ۸۰۲ تن دیگر پایینتر از ۲۰۰ نمره گرفتهاند. دیده میشود که وضع نمرات کسانیکه در کانکور ۱۳۹۹ براساس سهمیه کامیاب شدهاند، نسبت به نمرات کامیابشدگان سهمیهبندی کانکور سال ۱۳۹۸ اندکی بهتر است.

بهعنوان نمونه دانشگاه طبی کابل برای کانکور ۱۳۹۹ ظرفیت جذب ۶۷۰ دانشجوی جدید را داشته، اما ۷۳۶ تن در این دانشگاه کامیاب شدهاند. از این جمع ۶۶ تن براساس سهمیه کامیاب شدهاند که حداکثر آنها یعنی ۴۸ تن بالای ۳۰۰ نمره گرفتهاند. در کانکور ۱۳۹۸ از ۶۶ داوطلبی که براساس سهمیه در دانشگاه طبی کابل کامیاب شده بودند، ۳۲ تن یعنی حدود نصف بالای ۳۰۰ نمره گرفته بودند و کسانی با ۱۷۲ نمره نیز در این دانشکده مهم کامیاب شده بودند. اما در کانکور ۱۳۹۹ پاینترین نمره کامیابشدگان سهمیهبندی این دانشکده ۲۴۶ است.
در کانکور ۱۳۹۹ از میان ۱۷۷ داوطلبیکه در دانشکده طب دانشگاه ننگرهار کامیاب شدهاند، ۴۵ تن آنان کسانیست که براساس سهمیه وارد این دانشکده شدهاند. از جمع کامیابشدگان سهمیهبندی حد اکثر آنها یعنی ۳۶ تن بالای ۳۰۰ نفر گرفتهاند. در کانکور ۱۳۹۸ از ۴۴ داوطلب که براساس سهمیه وارد این دانشکده شده بودند، نصف آنها (۲۲ تن) بالای ۳۰۰ نمره گرفته بودند.
از ۲۶ داوطلبیکه از ولایت نورستان در سال کانکور ۱۳۹۸ براساس سهمیه کامیاب شده بودند، هیچ کسی بالای ۲۶۰ نمره نگرفته بودند. اما در کانکور ۱۳۹۹ از میان ۵۰ داوطلبیکه از این ولایت براساس سهمیه کامیاب شدهاند، چهار نفر بالای ۲۶۰ نمره گرفتهاند. در کانکور ۱۳۹۸ از ۱۵۲ داوطلبی که از ولایت بلخ براساس سهمیه کامیاب شده بودند، تنها ۱۱ تن بالای ۳۰۰ نمره و بیشترشان پایینتر از ۲۰۰ نمره گرفته بودند. در کانکور ۱۳۹۸ از جمع ۱۷۵ داوطلبیکه براساس سهمیه کامیاب شدهاند، ۱۳ تن بالای ۳۰۰ نمره و حدود نصف آنها بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ نمره گرفتهاند.
هرچند نمرات کسانیکه در کانکور سال ۱۳۹۹ براساس سهمیه کامیاب شدهاند، نسبت به کانکور سال ۱۳۹۸ اندکی بهبود یافته است، اما با آنهم نمرات کامیابشدگان سهمیهبندی در دانشگاههای مختلف به مراتب پایینتر از کسانیست که بدون سهمیه وارد این دانشگاهها شدهاند. بررسی نتایج دانشکدههای که سهمیهبندی در آن اعمال شده نشان میدهد کسانیکه براساس سهمیه کامیاب شدهاند، نمراتشان در قعر جدول قرار دارد.
وضع درس کامیابشدگان سهمیهبندی در دانشگاهها
وضعیت درس و نمرات کسانیکه براساس سهمیه وارد دانشگاهها شدهاند خوب نیست و استادان دانشگاهها میگویند که اکثر این افراد نمیتوانند درسهای دانشگاه را پیش ببرند. شماری از آنها پس آنکه متوجه میشوند، نمیتوانند درسهای دانشگاه را پیش ببرند، ترک تحصیل میکنند، شماری تأجیل میگیرند و شمار اندک که باقی میمانند بعد از چانسهای متعدد به سختی میتوانند ترمهای دانشگاه را پشتسر بگذارند.
اطلاعات روز با سه استاد دانشگاه در دانشگاههای ننگرهار و کابل مصاحبه کرده که آنها از طرح سهمیهبندی ناراضیاند و میگویند که این طرح نتیجهی مثبت در پی نداشته است.
محمدعارف نعیمزاد، رییس دانشکده انجنیری دانشگاه کابل در صحبت با اطلاعات روز میگوید که اکثر دانشجویانی که در کانکور ۱۳۹۸ براساس سهمیهبندی وارد این دانشکده شده بودند، بعد از چند روز حضور در صنفها، یا خودشان را از دانشکده منفک کردند یا تأجیل گرفتند و شمارشان که باقی ماندند، نتیجهی درس آنها قناعتبخش نیست: «اکثریتشان پس از دو-سه هفته اول و پس از آن که کیفیت درس و نظام آموزشی را دیدند، خودشان را منفک کردند. کسانیکه تأجیل میگیرند هم دوباره به دانشگاه برنمیگردند. متواری میشوند. نمیدانم که کجا میروند. کسانیکه باقی ماندند آدمهای ضعیف و درماندهاند. کسانی بودند که اصلا ظرفیت ادامه تحصیل را نداشتند. این افراد به مشکل کامیاب میشوند.»
آقای نعیمزاد میافزاید که سهمیهبندی کانکور و کسانی را براساس این طرح وارد دانشگاه کردن تاکنون نتیجهی مثبتی در پی نداشته است. به گفتهی او، کسانیکه در دو سال اخیر براساس سهمیهبندی وارد دانشکده انجنیری شدهاند، پایینترین نمرات را گرفتهاند و نمرههای آنها با معیار نمره این دانشکده برابر نبود.
محمداجمل حبیب صافی، استاد دانشکده انجنیری دانشگاه ننگرهار نیز میگوید که سهمیهبندی کانکور نتیجهی منفی در پی داشته و کسانی که براساس سهمیه وارد این دانشکده شدهاند، بسیار ضعیف هستند و نمیتوانند درسها را پیش ببرند: «نخست این که با نمرات بسیار پایین آمدهاند. از نگاه سویه تحصیلی در جریان تدریس بسیار ضعیفاند. با محصلانی که با نمرات بلند آمدهاند، مقایسه نمیشود. [برای این که کامیاب شوند] باید از صنف اول تا فراغت با این افراد مراعات شود.»
آقای صافی میافزاید که سهمیهبندی کانکور روی روند تحصیلات عالی تأثیر منفی میگذارد و همچنان طرح سهمیهبندی حقتلفی در مورد کسانیست که نمرات بلند میگیرند، اما چانس آنها را به افرادی میدهند که سویه تحصیلیشان بسیار پایین است: «در مجموع نتیجهی خوب نداده است. تعدادی از این داوطلبان یا به پوهنتون دیگر تبدیل کردند یا تأجیل گرفتند. متأسفانه نتیجهی اکثریت کسانی که آمدند، خوب نبوده، چون اینها در جاهای که تحصیل کردهاند، سطح تدریس در مکاتب پایین بوده و نتوانستهاند اساسات را که باید در مکاتب میخواندند، یاد بگیرند.»
شهلا فرید، استاد دانشکده حقوق دانشگاه کابل با انتقاد از طرح سهمیهبندی کانکور میگوید که این طرح به ضرر کسانیست که شایستگی و توانایی تحصیل در دانشگاه را دارند، اما جای آنها را کسانی پر میکنند که توانایی و شایستگی ندارند.
خانم فرید میافزاید در جریان تدریس با دانشجویانی که براساس سهمیه وارد دانشکده حقوق شدهاند، دچار مشکل شده و وضعیت درس و دانش این افراد نه تنها خراب است، بلکه «فوقالعاده» خراب است. به گفتهی او، کسانیکه پیش از عملی شدن طرح سهمیهبندی وارد دانشکده حقوق میشدند، توانایی پیشبرد درسها را داشتند، اما پس از کانکور ۱۳۹۸ از میان کسانیکه براساس سهمیهبندی وارد این دانشکده شدهاند، بهندرت کامیاب شدند، چون سواد پایه آنها ضعیفاند بنا در دانشگاه دچار مشکل میشوند: «از هر لحاظ این افراد ضعیفاند.»
این استاد دانشگاه میگوید که شخصا مخالف طرح فعلی سهمیهبندی است و سهمیهبندی صرف حساسیتهای ملیتی و قومی را بیشتر میکند: «یک سیستم مؤثر و خوب نبود و هر کس باید مطابق توانایی و استعداد خود یک رشته را انتخاب کند که در آینده نیز مؤثر واقع میشود.»