روز چهارشنبه تا جمعه هفته‌ی قبلی (۱۸ تا ۲۰ حمل) سمپوزیم بین‌المللی امیرعلی‌شیر نوایی در ولایت هرات برگزار شد. این سمپوزیم که به مناسبت پنج‌صدمین سالروز تولد امیرعلی‌شیر نوایی برگزار شده بود میزبان مهمانان و چهره‌های تأثیرگذار داخلی و خارجی بود. مهمانان خارجی این سمپوزیم عمدتا از کشورهای فارسی‌زبان و ترکی‌زبان بودند و هدف از برگزاری این سمپوزیم تقویت روابط فرهنگی، سیاسی و تجاری افغانستان با کشورهایی که دارای تاریخ و فرهنگ مشترک است، خوانده شده است.
در این همایش بین‌المللی بیش از ۱۵۰۰ مهمان داخلی و ده‌ها مهمان خارجی از کشورهای چون ازبیکستان، ترکمنستان، قزاقستان، قزغیزستان، تاجیکستان، ایران، ترکیه و آذربایجان شرکت کرده بودند.
تجلیل از مفاخر فرهنگی
امیرعلی‌شیر نوایی میان سال‌های ۸۴۴ تا ۹۰۶ ه.ق. زندگی می‌کرد. او در ولایت هرات زاده شده و از چهره‌های فرهنگی و سیاسی تأثیرگذار دوران تیموریان، خصوصا عصر سلطان‌حسین بایقرا بود. از امیرعلی‌شیر نوایی آثار زیادی برجای مانده است. نوایی را بیشتر به‌عنوان شاعر، صوفی و زبان‌شناس می‌شناسند. تلاش‌های او در جهت پویا نگه‌داشتن زبان جغتایی و کوشش‌هایی که در این حوزه انجام داده از جمع ماندگارترین کوشش‌ها در تاریخ این زبان است.
افغانستان در صدر کشورهایی قرار دارد که دچار بحران‌های عمیق سیاسی و داخلی است. سیاست در چنین کشورها عمدتا به مسائل فرهنگی و مواردی که از فوریت لازم برخوردار نیستند، توجه ندارد. این ویژگی ناشی از بیاهمیت بودن مسائل فرهنگی نیست بلکه در واقع نشان کژتابی‌هایی است که ممکن است کارگزاران سیاسی و افراد باصلاحیت دچار آن شود. بیاهمیت جلوه‌دادن فرهنگ نگاه متمدنانه نیست و در عصر حاضر «فرهنگ» از مسائل مهم و حساس زندگی بشر به‌شمار می‌رود. از این‌رو توجه به فرهنگ و مسائل فرهنگی در کشوری مثل افغانستان می‌تواند امیدبخش باشد.
اشرف غنی، رییس‌جمهور کشور از طریق ویدیو کنفرانس درباره‌ی همایش بین‌المللی امیرعلی‌شیر نوایی گفت: «نگاه دولت جمهوری اسلامی افغانستان به فرهنگ نگاه عمیق و معنادار است. نقش فرهنگ و چهره‌ها و مفاخر فرهنگی در همکاری‌های منطقوی و تمدنی مهم است. تجلیل از چنین همایش‌ها، تجلیل از همکاری‌های منطقوی است.»
محمدطاهر زهیر، سرپرست وزارت اطلاعات و فرهنگ در صحبت با خبرنگار اطلاعات روز در هرات گفت: «هرات شهر معنویت و فضیلت است. این همایش به‌منظور بازخوانی افکار و اندیشه‌های امیرعلی‌شیر نوایی برگزار شده است. سمینارهایی مانند این که در طول سال برگزار خواهد شد به‌منظور پیوند با گذشته است.»
صابر مومند، سخن‌گوی وزارت اطلاعات و فرهنگ، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز در این زمینه میگوید «ما می‌خواهیم از اندیشه‌ها و افکار مشاهیر و دانشمندان‌مان که از گذشته‌های دور برای کشور خود در عرصه‌های مختلف خدمت کرده‌اند تجلیل و یادبود به عمل آوریم.» آقای مومند اضافه می‌کند «این سمینار محدود به بزرگداشت از امیرعلی‌شیر نوایی نیست بلکه ما در طول سال از بزرگانی چون سنایی، مولانا، خوشحال‌خان ختک و دیگر بزرگان سرزمین‌مان نیز تجلیل به عمل خواهیم آورد.» مومند میگوید «دایرکردن این سمینارها محدود به چند روز نیست بلکه از تحقیقاتی که در داخل و خارج روی آثار و افکار این شخصیت‌ها صورت گرفته است نیز حمایت خواهد شد. ما آثار محققان در این زمینه را در تیراژهای متفاوت چاپ می‌کنیم تا از این طریق پیوندی میان نسل امروز و گذشته برقرار شود. نسل امروز نیاز دارد گذشته‌ی فرهنگی و تاریخی‌شان را بشناسند و بفهمند چه افتخاراتی در گذشته داشته‌اند.»
آقای مومند در اخیر اضافه می‌کند: «خواست‌های مشخص در اخیر این همایش بین‌المللی مطرح شده است که از جمله می‌توان به پیشنهاد ایجاد یک مرکز تحقیقاتی به‌نام امیرعلی‌شیر نوایی در دانشگاه هرات و ساخت یک کتاب‌خانه‌ی عامه به نام امیرعلی‌شیر نوایی در این ولایت نام برد.»
از تاریخ بشر می‌آموزیم که نادیده‌گرفتن فرهنگ یک سرزمین و تلاش برای سرکوب و نابودی آن، نتیجه‌ای مثبت در پی ندارد. نمونه‌ی بارز این تلاش‌های غلط و شکست‌خورده‌ی مائو در چین است. بنابراین تجلیل از مفاخر فرهنگی یک سرزمین و تلاش برای پویایی فرهنگ در هرحالت اقدام متمدنانه و قابل دفاع است. اما باید به یاد داشته باشیم که اگر چنین تلاش‌ها به چیزی غیر از اهمیت خود فرهنگ اتکا داده شود، قابل دفاع نیست و در واقع «فرهنگ» را مثله می‌کند. در مجموع اگر تلاش شخصیت‌های سیاسی و باصلاحیت کشور در این زمینه صرفا اهمیت به «فرهنگ» و «اندیشه»ی چهره‌های فرهنگی این کشور باشد، می‌تواند گام‌های بلندی را در راستای رشد و اعتلای فرهنگ کشور بردارد اما اگر برخورد با فرهنگ و هدف از برگزاری چنین همایش‌ها، اغراض «سیاسی» باشد قطعا نتایج ناامیدکننده و منفی در پی خواهد داشت.
امیدها و ناامیدی‌ها
همایش بین‌المللی امیرعلی‌شیر نوایی در میان چهره‌های فرهنگی و دانشگاهی کشور بازتاب‌های متفاوت داشته است. از جمله داوود عرفان، استاد دانشگاه، در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید: «وقتی از یک شخصیت علمی تجلیل می‌شود به گسترش آگاهی و وحدت در جامعه کمک می‌کند. در واقع این کار غرور و احساس ملی را در جامعه بیشتر تبلور می‌دهد.» آقای عرفان می‌افزاید: «از چهره‌های بین‌المللی اگر تجلیل شود قطعا باعث می‌شود همکاری‌های منطقوی و بین‌المللی را به‌وجود آورد. نوایی فرزند هرات و منطقه است و یادآوری از او می‌تواند تساهل و مدارایی را که در دوره‌ی تیموریان در هرات وجود داشته بود، دوباره زنده کند. نوایی مؤسس گفت‌وگوهای فرهنگی است و تجلیل از شخصیت نوایی می‌تواند افغانستان را در شرایط حساس فعلی به‌عنوان نماد گفت‌وگوهای فرهنگی معرفی کند که این کار باعث برقراری ارتباط فرهنگی میان افغانستان و منطقه خواهد شد.»
اما آقای عرفان از انتقادهایی که بر این همایش شده نیز میگوید. این عضو دانشگاهی کشور باور دارد از آن‌جایی که امیرعلی‌شیر نوایی زاده‌ی هرات است باید به چهره‌های فرهنگی هرات در این همایش صلاحیت بیشتر داده می‌شد، اما به چهره‌های فرهنگی هرات در این همایش صلاحیتی داده نشده بود. عرفان میگوید: «طبعا باید مدیران این برنامه شخصیت‌های فرهنگی هرات می‌بود درحالی‌که چنین نبود و همین باعث شد تا اکثر چهره‌های فرهنگی هرات در این برنامه شرکت نکنند و این همایش را بایکوت کردند.» آقای عرفان بی‌توجهی به شخصیت‌های فرهنگی هرات را در این همایش نوعی «بی‌حرمتی» در حق هراتیان می‌داند. آقای عرفان میگوید چهره‌های که در این همایش شرکت کرده بودند عملا هیچ تخصصی در مورد دوره‌ی تیموریان هرات و شناخت کافی از آرا و افکار امیرعلی‌شیر نوایی نداشتند. از این‌رو عرفان میگوید «برداشت فرهنگیان هرات از این برنامه این است که این یک پروژه سیاسی بوده تا یک همایش فرهنگی، و این باعث می‌شود چنین برنامه‌ها ماندگاری نداشته باشد.»
سید رضا محمدی، شاعر و نویسنده، در این مورد میگوید «برگزاری این همایش به این شکل تشریفاتی‌اش هیچ سودی ندارد، با صحبت‌های تکراری و تشریفات زیاد، تنها یک مانور سیاسی است و از طرفی با این معنای قومی، به تشدید شکاف قومی می‌افزاید. سفارت ازبکستان، برای برنامه نوایی، سفارت ترکمنستان برای مخدوم قلی، سفارت ایران برای سنایی و غیره. در حالی‌که این بزرگان، گنجینه‌های بشری بودند و عامل وصل بودند نه فصل. تجلیل از آن‌ها را نمی‌توان قومی و سیاسی کرد.» آقای محمدی اضافه می‌کند «اگر مسأله اهمیت ادبیات است، همین حالا در هرات، ده‌ها نویسنده بزرگ در فقر و فاقه به سر می‌برند؛ اسیر هروی مثلا با هشتاد جلد کتاب، توان درمان بیماری‌اش را ندارد، استاد خلیل حسینی از فقر درگذشت و ده‌ها نویسنده‌ی بزرگ دیگر که با مشکلات دست‌و نجه نرم می‌کنند.» آقای محمدی میگوید «از طرف دیگر، آثار فرهنگی از داخل کشور هر روز دزدیده می‌شود؛ دیوان نفیس برای سنایی که تنها نسخه مرجع بود، از کتاب‌خانه هرات، سرقت شده است. در بازار کتاب کابل، هر روز ده‌ها اثر نفیس در حال قاچاق شدن هستند. آخرین خط‌های میرعلی هروی، در همین سال‌ها غارت شدند، مرکز فرهنگی‌ای هرات که رییس‌جمهوری وعده داده بود سال‌هاست ساخته نشده و در عوض، دفتر تیکا، یا تبلیغات زهرآلود ترکیه، در هرات، امپراطوری‌ای دارد که در حال مکیدن خون فرهنگ ماست. تجلیل از نوایی، که یکی از حکمای صاحب فکر و تیوری اجتماعی ست، در چنین وضعیتی بی‌معناست. تجلیل نوایی، حفظ آثار و شرح و نشر نوشته‌های او می‌باید باشد.»