شهرک صنعتی هرات در بخش تولید برخی از کالاها پیشتاز و در رقابت شدید با تولیدات مشابه کشورهای منطقه بهویژه ایران قرار داشت، اما حالا بیشتر کارخانههای تولیدی این شهرک از فعالیت بازمانده و در حالت رکود قرار دارد. تنها در دو ماه حاکمیت طالبان در هرات و بر بنیاد آمار مسئولان اتاق صنایع و معادن هرات، ۱۰۰ کارخانه از فعالیت باز مانده و حدود ۸۰ کارخانه دیگر نیز یا از تولیداتشان کاستهاند یا در آستانه مسدود شدن قرار دارند.
سخن از رکود شهرک صنعتی هرات در حالی به زبان میآید که بالای بیش از ۴۰۰ کارخانه تولیدی سرمایهگذاری صورت گرفته است و حالا بخش عظیمی از این سرمایه، سودآور نیست و برای مالکانشان دردسرساز نیز شده است.
بانکها پول نمیدهند
برای به چرخشآمدن کارخانههای تولیدی در شهرک صنعتی به واردات مواد خام از کشورهای دیگر ضرورت است، اما وقتی که بانکها به دستور بانک مرکزی زیر تسلط طالبان، محدودیت شدید بر دریافت و انتقال پول وضع کردهاند، صنعتگران میگویند که چارهای جز مسدودکردن دروازه کارخانههایشان ندارند.
زلمی سعیدی، یکی از تولیدکنندگان روغن خوراکه در هرات است. او مواد خام تولید روغن را از مالیزیا وارد میکند، اما وقتی به حساب بانکی خود در بانکها دسترسی نداشته باشد، قطعا خبری از واردات نیست.
کارخانه زلمی سعیدی برای بیش از دو هفته میشود که تعطیل است و از روی ناگزیری ۹۰ تن از کارگرانش را رخصت کرده و و از این بابت غمگین است: «به طول ۱۰ سال این کارمندان را آموزش دادم، اما مجبور شدم که آنان را از کارخانه جواب بدهم، چرا که کارخانه ورشکست شده.»
این صنعتگر میگویی که انتقال دالر از طریق بانکها به تناسب صرافیها کمهزینهتر بود، اما حالا به پول خود در بانکها دسترسی ندارد: «ما یک وقتی ۱۰۰ هزار دالر امریکایی را از طریق بانکها به کشورهای دیگر در بدل کمیشن ۲۵۰ دالر امریکایی منتقل میکردیم، اما حالا اگر خواسته باشیم ۱۰۰ هزار دالر را از طریق صرافیها منتقل کنیم، باید بیش از دو هزار دالر امریکایی هزینه کنیم و قیمت تمام شد مواد خام بلند میرود و ما نمیتوانیم که با تولیدات کشورهای همسایه رقابت کنیم.»
او هشدار میدهد که تداوم مشکلات در بخش دریافت و انتقال پول از بانکها، زیانبر و در عین حال جبرانناپذیر خواهد بود.
رفیع یوسفی، یکی از تولیدکنندگان بزرگ مواد غذایی بهویژه چپس در شهرک صنعتی هرات است. او حدود چهار سال پیش، خطوط تولید خود را به ارزش بیش از هفت میلیون دالر امریکایی افتتاح کرد و تا پیش از رویکارآمدن طالبان، رو به جلو در بخش تولید حرکت میکردند، اما بیش از ۲۰ روز میشود که کارخانهاش تعطیل شده است.
او در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز میگوید که با تعطیلشدن کارخانهاش ۲۴۰ نفر از کار بیکار شدهاند و آنان نیازمندی بازار داخلی و بازارهای ازبکستان و ترکمنستان را رفع نمیتوانند.
او یک درخواست فوری از طالبان دارد: محدودیت در دسترسی به حسابهای بانکیشان را بردارند.

حکومت طالبان برای جلوگیری از فرار سرمایه از افغانستان، محدودیت شدید بر دریافت پول از بانکها وضع کرده است. براساس فیصله بانک مرکزی، هفتهوار مشترکان بانکها تنها ۲۰۰ دالر امریکایی یا ۲۰ هزار افغانی از حسابهایشان دریافت میتوانند.
یونس قاضیزاده، رییس اتاق تجارت و سرمایهگذاری هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز، از طالبان میخواهد که در بخش حمایت از سرمایهگذاران موضع شفافتر اختیار کند: «اگر سیستم بانکداری ما در آیندهی نزدیک باز نشود، چالشها در بخش تجارت خواهیم داشت.»
سرمایهگذاران وصنعتگران هرات از ترس ناامنیها، پولشان را به شکل فزیکی نگهداری نمیکردند و به بانکها میبردند، تا مصون بماند. اما حالا صنعتگران میگویند که از گذاشتن سرمایههایشان در بانکهای پشیمان هستند و شاید دیگر روی سیستم بانکداری بهدلیل وضع محدودیت بر برداشت و انتقال پول اعتماد نکنند.
صنعتگران هرات به طالبان هشدار میدهند که برنداشتن محدودیت بر بانکها، عملا زمینه برای ورشکستکی کامل شهرک صنعتی هرات فراهم میکند و سودی در پی نخواهد داشت.

تعرفه یکسان نیست
تسلط طالبان بر گمرکات افغانستان و عیارنشدن سیستم دیجیتالی در بخش واردات کالاها مشکلات جدی ایجاد کرده است. صنعتگران هرات میگویند که تعرفه کالاها یکسان نیست و هر روز تغییر میکند و این باعث میشود که نتوانند مواد خام وارد کنند.
براساس روایت زلمی سعیدی، صنعتگر، یک موتر حامل کالا در گمرک اسلامقلعه یک روز ۵۰ هزار افغانی، اما روز بعدی آن ۳۰۰ هزار افغانی مالیه اخذ میشود و در این قسم وضعیت صنعتگر واردات را متوقف میکند.
صنعتگران هرات از طالبان میخواهند که با درسگرفتن از مشکلات در گمرکات در حکومت سابق، تسهیلات در راستای واردات و صادرات فراهم سازند.
رفیع یوسفی، صنعتگر از طالبان میخواهد که تعرفههای گمرکی را کاهش بدهند تا روزنهی امیدی برای از سرگیری فعالیتشان مساعد شود: «به گونهی مثال ما یک کانتینر کاغذ در دوران جمهوریت ۷۰ الی ۸۰ هزار افغانی محصول میکردیم، اما در دوران امارت اسلامی، این کانتینر را تا سهونیم لک محصول میکنیم. اگر همین قسم پیش برود، همگی کارخانهها ورشکست میشوند.»
همزمان، یونس قاضیزاده، رییس اتاق تجارت و سرمایهگذاری هرات در گفتوگو با روزنامه اطلاعات روز، از طالبان میخواهد که دیتابیس تعرفههای گمرکی باید یکسان عیار شود تا سرمایهگذاران با خیال آرام به واردات کالا بپردازند.

لشکر بیکاران و اشتیاق به سفر قاچاقی
در اوج فعالیت شهرک صنعتی هرات تا ۲۵ هزار کارگر نیز در این شهرک مصروف فعالیت بودهاند، اما حالا این روزهای خوش پایان یافته است و شمار کارگران شاغل به کمترین حد رسیده است.
برگشت دوبارهی موج عظیمی از نیروی کار در شهرک صنعتی حالا بیشتر از یک واقعیت به رویای دستنیافتنی میماند و کارگران شهرک صنعتی در خانه دست زیر الاشه نشستهاند و در بیسرنوشتی مطلق بهسر میبرند.
غلامحیدر ۴۰ ساله یکی از کارگران شهرک صنعتی هرات بود که با سقوط حکومت بهدست طالبان از کارش بیکار شد و حالا هیچ آیندهی روشنی برای پیداکردن کار متصور نیست.
کاهش فرصتهای شغلی در افغانستان، هزاران تن از شهروندان کشور را به سفر قاچاقی به کشور ایران مجبور کرده است. آیندهی مبهم و سرنوشت نامعلوم، محمدعلی ۲۸ ساله را وادار به سفر قاچاقی به ایران کرده است. او در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید که با آغاز حاکمیت طالبان در هرات، بیشتر کارخانهها تعطیل شدهاند و صدها کارگر نیز بیکار.
او از گروه طالبان میخواهد که در راستای ایجاد فرصتهای شغلی اقدام کنند تا مجبور نباشند که خطر سفر قاچاقی به ایران را به جان بخرند: «من برای پیداکردن مصارف خانواده خود مجبورم که قاچاقی ایران بروم. دو ماه میشود که از کار در شهرک صنعتی بیکار شدهام و اگر همین قسم دوام یابد، کودکان من گرسنه میمانند.»
سفر قاچاقی به ایران دشواریهای زیادی دارد و حتا خطر مرگ را در پی دارد. به روایت اخراجشدگان از مرز ایران، این کشور نیروهای بیشتری برای جلوگیری از سیل مهاجرین افغان به مرز اعزام کرده است.

وعده طالبان
اتاق صنایع و معادن هرات از آیندهی شهرک صنعتی هرات نگران است و تأکید میکند که باید طالبان در بخش برطرفکردن چالشهای صنعتگران اقدام کنند، تا جلو مسدودشدن بیشتر دروازههای کارخانههای شهرک صنعتی گرفته شود.
حمیدالله خادم، رییس این اتاق در صحبت با روزنامه اطلاعات روز میگوید که برخی از کارخانههای تولیدی ساعاتهای کاریشان را بهحداقل رساندهاند و صدها تن از کارمندان این شهرک نیز از کارشان بیکار شدهاند.
در همین حال، مقامهای محلی طالبان در هرات، بر رفع مشکلات صنعتگران اطمینان میدهند. مولوی شیراحمد عمار، معاون والی هرات در صحبت با روزنامه اطلاعات روز به صنعتگران اطمینان میدهد که اندوختههای پولیشان در بانکها مصون است و آنان درخواست صنعتگران مبنی بر برداشتن محدودیت بر بانکها را با مسئولان در مرکز کشور در میان میگذارند: «امارت اسلامی در بخش برطرفکردن مشکلات گمرک تلاش میکند و انشاالله تمام مشکلات حل خواهد شد. دربارهی پول تاجران و صنعتگران ما در بانکها باید بگویم که ما کمبود پول در بانکها نداریم و مشکلاتشان حل خواهد شد.»
اما با وجود این هم، مولوی شیراحمد عمار، معاون والی طالبان برای هرات از تلاش بر رفع مشکل در راستای انتقال پول، با رهبریشان در کابل اطمینان میدهد.
هرچند طالبان بر صنعتگران و مردم وعده بهبود وضعیت اقتصادی را میدهند، اما یک سوال کلان در ذهن مردم هست که چگونه این گروه خواهد توانست که بر مشکلات اقتصادی افغانستان فایق بیاید، در شرایطی که سفرهی فقر در افغانستان پهنتر و برای بسیاریها دسترسیداشتن به نان خشک دشوارتر شده است.
سرمایهگذاری در افغانستان بهویژه در بخش صنعت همواره پرچالش و خطرناک بوده و است؛ از ناامنیها، آدمرباییها گرفته تا فساد در گمرکات و واردات مشابه کالاها از خارج افغانستان. برخی از سرمایهگذاران بخش صنعت در شرایطی در شهرک صنعتی هرات سرمایهگذاری کرده بودند که کشورهای منطقه بهترین شرایط ممکن برای سرمایهگذاری و اقامت خانوادههای شان فراهم میساختند.
بیشتر صنعتگران در شهرک صنعتی هرات آیندهشان را در افغانستان ابهامآلود میدانند و برخی از سرمایهگذاری میلیون دالر در بخش صنعت پشیماناند و حالا این پیشیمانی هیچ سودی برایشان در پی ندارد.