پسته بادغیس
SM

خشک‌سالی، بی‌پروایی و تخریب جنگلات؛ بقای پسته‌‌ی بادغیس در خطر است؟

بزرگ‌ترین جنگلات پسته‌ی افغانستان در ولایت بادغیس موقعیت دارد، اما خشک‌سالی و سهل‌انگاری تهدید جدی برای بقای این جنگلات شمرده می‌شود. آمار رسمی ریاست زراعت بادغیس نشان می‌دهد که بین ۲۷ تا ۳۰ هزار هکتار جنگل پسته در این ولایت موقعیت دارد. اما طی سال‌جاری کم‌آبی و خشک‌سالی، حاصلات جنگلات پسته را کاسته و مغز پسته را نیز کوچک کرده بود.

برای ساکنان بادغیس زنگ تشدید نابودی جنگلات پسته به صدا درآمده است و آنان طالبان را فاقد ظرفیت لازم برای نگه‌داری جنگلات پسته می‌دانند.

حاجی تیمور حقانی، مالک بیش از ۳۰۰ جریب زمین باغ پسته در بادغیس است. او آسیب‌پذیری جنگلات پسته‌‌ی بادغیس را درک می‌کند، چرا که سیاهی موهایش را تجارت پسته سفید کرده است.

او روایت می‌کند که جنگلات پسته در بدترین وضعیت ممکن به‌دلیل خشک‌سالی، نفوذ زورمندان و تفنگ‌سالاران قرار دارد و حتا زورمندان بخشی از جنگلات پسته را تخریب و به‌جای آن باغ ساخته‌اند: «جنگلات پسته به‌دست زورمندان و جنگ‌سالاران است و آنان از حاصلات پسته به‌جای مردم عام استفاده می‌کنند. آنان تنها به فکر جمع‌آوری محصول پسته هستند، نه محافظت آن.»

حاجی تیمور با صراحت می‌گوید که افراد مسلح زورمند حتا برخی از درختان پسته در جنگلات را از ریشه بیرون کشیده‌اند و باید جلو خودسری این افراد گرفته شود.

دیروز تخریب، حالا محافظت؟

جنگلات پسته‌‌ی بادغیس به یکی از منابع پردرآمد شورش‌گری طالبان مبدل گشته بود. بارها مقام‌های محلی حکومت پیشین مدعی بودند که طی دو دهه اخیر بخش زیادی از حاصلات این جنگلات به جیب طالبان واریز شده است.

اتهام این مقام‌ها این بود که طالبان تنها به فکر پرکردن جیب‌شان از عواید سالانه میلیون دالری پسته هستند و حتا کوچک‌ترین کاری در بخش محافظت جنگلات پسته نکرده‌اند. از سویی هم، حکومت سابق نیز تسلط آن‌چنانی بر جنگلات نداشت؛ چرا که طالبان در بخش‌های زیادی از بادغیس، مخصوصا ولسوالی‌ها حاکمیت داشتند.

بازمحمد سروری، مسئول فرهنگی طالبان در بادغیس در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز تأکید می‌کند که برای محافظت از جنگلات پسته، افراد مشخص گماشته شده‌اند و این افراد در راستای محافظت از این جنگلات اقدام می‌کنند.

او هشدار می‌دهد با افرادی که جنگلات پسته را قطع کنند، برخورد جدی خواهد شد.

مسئول فرهنگی طالبان اما مشخص نمی‌کند که به چه شمار افراد برای محافظت از جنگلات پسته گماشته شده‌اند و طی سه ماه حاکمیت‌شان در بادغیس، با چند مورد عاملان قطع و تخریب جنگلات برخورد کرده‌اند.

بازمحمد سروری، مسئول فرهنگی طالبان، ادعای مبنی بر تخریب جنگلات پسته و استفاده از حاصلات آن توسط جنگجویان این گروه چه در گذشته و چه حالا را رد می‌کند.

حاجی تیمور حقانی، بزرگ‌ترین باغدار پسته در بادغیس از طالبان می‌خواهد که اقدامات‌شان در راستای جلوگیری از تخریب جنگلات پسته را از حرف به عمل نشان دهند و باید هر چه سریع‌تر برنامه‌ی منظم برای سروسامان دادن جنگلات پسته عملی سازند: «طالبان اگر بخواهند، دست زورمندان را از حاصلات جنگلات پسته کوتاه می‌توانند. اگر حاصلات پسته مدیریت شود، تمام مردم بادغیس از آن استفاده می‌توانند.»

او تأکید می‌کند که به باج‌طلبی و زیاده‌خواهی چندین فرد معدود از جنگلات پسته‌‌ی بادغیس باید نقطه پایان گذاشته شود و حتا از این افراد بابت به جیب‌زدن عواید هنگفت پسته بازخواست شود.

برای پروسس معیاری پسته‌‌ی بادغیس سال گذشته یک کارخانه به ارزش بیش از ۱۵۰ هزار دالر امریکایی در شهر قلعه‌نو تأسیس شده بود.

مسئولِ فاقد اطلاعات

از بادغیس خبر می‌رسد که طالبان در بیشتر بست‌های دولتی جنگجویان‌شان را گماشته‌اند و این افراد در بسیاری از موارد بدون تجربه و سواد هستند. مولوی محی‌الدین، رییس زراعت طالبان برای بادغیس در چندین نوبت در مصاحبه با روزنامه اطلاعات روز، هیچ بلدیتی به امور زراعتی و جنگلات پسته نداشت.

هرچند بیش از سه مرتبه تلاش کردیم تا درباره‌ی حاصلات جنگلات پسته طی سال جاری و تأثیر خشک‌سالی بر این جنگلات، خواهان اطلاعات شویم، اما وی مرتب وقت مصاحبه را به تأخیر می‌انداخت. تصور می‌شود که مسئول زراعت طالبان برای بادغیس هیچ آشنایی در مورد جنگلات پسته ندارد.

ساکنان بادغیس از رهبری طالبان می‌خواهند که لااقل در ریاست زراعت افرادی را به کار بگمارند که دانش و تجربه کافی در بخش زراعت و مالداری داشته باشند.

سطح تولید پسته در سال ۹۹ به ۳۶ هزار تُن رسیده بود، اما با سقوط حکومت به‌دست طالبان، حاصلات جنگلات پسته در سال جاری مشخص نشده است، اما ساکنان بادغیس به روزنامه اطلاعات روز گفته‌اند که حاصلات به پایین‌ترین سطح طی پنج سال گذشته رسیده است.

افت محصول و قیمت

حاجی حیدر، یکی از خریداران پسته در شهر قلعه‌نو – مرکز ولایت بادغیس – است. او بیش از سه دهه از عمرش را در بخش تجارت پسته صرف کرده است. اما خشک‌سالی شدید باعث شده که امسال حدود یک تُن پسته را خریداری کند و در مقایسه با سال گذشته ۶۰ درصد کمتر پسته خریداری کرده است.

به روایت این فردِ باتجربه در بخش خریداری و فروش پسته، چیدن زودهنگام و همچنین خشک‌سالی، مغز پسته‌‌ی بادغیس را کوچک کرده و این روی طعم آن نیز تأثیر منفی گذاشته و مطمئنا جلب توجه بازرگانان هند و ترکیه به پسته‌ی افغانستان دشوار خواهد بود.

حاجی حیدر به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که امسال هر کیلوگرام مغز پسته به ۱۲۰۰ افغانی به فروش می‌رسد که نسبت به سال گذشته حدود ۴۰ درصد کاهش در قیمت را نشان می‌دهد: «هیچ توجه برای محافظت از جنگلات پسته نشده است. قدیم‌ها مردم جنگلات پسته را قطع می‌کردند، تا هیزم برای سوخت زمستان داشته باشند و حالا هم همین کار را می‌کنند. روزبه‌روز جنگلات پسته که یادگار پدران ما است، خراب می‌شود.»

حدود پنج دهه قبل، جنگلات پسته‌‌ی بادغیس تا ۹۰ هزار هکتار می‌رسید، اما به‌دلیل جنگ و قطع بی‌رویه، به یک‌سوم کاهش یافته است. اغلب جنگلات پسته در ولسوالی‌های آب‌کمری، مقر، قادس، جوند و بالامرغاب است و بخش از این جنگلات به احیای مجدد نیاز دارد.

باغ‌های پسته‌‌ی بادغیس نیز از افت خشک‌سالی در امان نبوده‌اند و بخش زیادی از نهال‌های پسته خشک شده است.

پروسس کم

برای پروسس معیاری پسته‌‌ی بادغیس سال گذشته یک کارخانه به ارزش بیش از ۱۵۰ هزار دالر امریکایی در شهر قلعه‌نو تأسیس شد، تا بخشی از پسته‌‌ی بادغیس با بهره‌گیری از ظرفیت این کارخانه به جای نیروی دست، با ماشینری شکسته شود، تا جلو بلندرفتن ضایعات مغز پسته گرفته شد.

اما حالا عبدالهادی نیازی، یکی از سهام‌داران این کارخانه به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که حدود نیمی از ماه را کارخانه‌شان به‌دلیل نبود پسته تعطیل است و شمار کارمندان‌شان را از ۲۰ به کمتر از ۱۰ تن کاهش داده‌اند: «امسال به‌دلیل خشک‌سالی پسته در بادغیس خیلی کم است و کارخانه ما هم بیشتر روزها در ماه تعطیل است و ما مجبور شدیم که کارمندان را کم کنیم. وقتی کارخانه عاید خوبی نداشته باشد، حقوق کارمندان نیز کم می‌شود.»

یکی از کارمندان این کارخانه‌ی پروسس پسته به شرط افشا نشدن هویت‌اش به روزنامه اطلاعات روز می‌گوید که سال گذشته روزانه ۳۰۰ افغانی حقوق دریافت می‌کرد، اما امسال ۱۵۰ افغانی. او در شرایطی‌که قیمت مواد اولیه به‌دلیل سقوط حکومت و قطع کمک‌های خارجی بلند رفته، به‌ بسیار مشقت لقمه نان خشکی برای خانواده‌اش فراهم می‌‌کند.

ایجاد این کارخانه نخستین گام برای معیاری‌سازی پروسس پسته در غرب افغانستان شمرده می‌شود و حتا برخی دیگر از سرمایه‌گذاران بادغیسی اعلام آمادگی برای تأسیس کارخانه‌های پسته کرده بودند، اما حالا با حاکمیت طالبان سرمایه‌گذاری در این بخش ریسک زیادی تلقی می‌شود.

خاک بادغیس برای رشد پسته مناسب است و به همین دلیل احداث حنگلات و باغ‌های پسته نتیجه‌ی مثبت داده است. مسئولان پیشین ریاست زراعت بادغیس به روزنامه اطلاعات روز گفته بودند که طی سال گذشته ۱۸۰۰هکتار زمین باغ پسته احداث می‌شود.

باغ‌های پسته‌‌ی بادغیس نیز از افت خشک‌سالی در امان نبوده‌اند و بخش زیادی از نهال‌های پسته خشک شده است. باغداران پسته هشدار می‌دهند که بی‌پروایی در بخش محافظت از جنگلات و باغ‌های پسته جبران‌ناپذیر خواهد بود.