جو بایدن روز چهارشنبه ولادیمیر پوتین را به دلیل حمله آشکار به اوکراین، بمباران مکان‌هایی چون شفاخانه‌ها و بخش‌های زایمان، «جنایت‌کار جنگی» خواند.
اما اعلام یک فرد به عنوان جنایت‌کار جنگی صرفا با گفتن کلمات ممکن نیست. تعاریف و فرآیندهای مشخصی برای تعیین این‌که چه کسی جنایت‌کار جنگی است و چگونه باید مجازات شود وجود دارد.
کاخ سفید از اعمال این نام برای پوتین پرهیز کرده و گفته است که این نام مستلزم تحقیقات و عزم بین‌المللی است. پس از این‌که بایدن در روز چهارشنبه از این اصطلاح استفاده کرد، جن ساکی، سخن‌گوی کاخ سفید گفت که رییس‌جمهور «از قلب خود سخن می‌گوید» و در اظهارات خود تأکید کرد که فرآیندی برای تصمیم‌گیری رسمی در این مورد وجود دارد.
دیوید کرین که دهه‌ها در مورد جنایات جنگی کار کرده و به عنوان دادستان ارشد دادگاه ویژه سازمان ملل در سیرالئون که چارلز رییس‌جمهور سابق لیبریا را محاکمه می‌کرد، گفت: «واضح است که پوتین یک جنایت‌کار جنگی است، اما رییس‌جمهور در این مورد از دید سیاسی صحبت می‌کند.»
تحقیقات درباره اقدامات پوتین پیش‌تر آغاز شده است. پس از تصویب قطعنامه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد برای تشکیل کمیسیون تحقیق، ایالات متحده و چهل و چهار کشور دیگر با یک‌دیگر همکاری می‌کنند تا موارد نقض و تخلفات احتمالی را بررسی کنند. تحقیقات دیگری توسط دادگاه کیفری بین‌المللی، یک نهاد مستقل مستقر در هلند، در جریان است.
کرین که اکنون ریاست شبکه پاسخ‌گویی جهانی را بر عهده دارد که با دادگاه بین‌المللی و سازمان ملل متحد همکاری می‌کند، گفت: «ما در آغاز کار هستیم.» در روز تهاجم، گروه او یک گروه ضربت برای جمع‌آوری اطلاعات جنایی جنایات جنگی تشکیل داد. او همچنین در حال تهیه یک نمونه کیفرخواست علیه پوتین است. او پیش‌بینی کرد که کیفرخواست علیه پوتین احتمالا ظرف یک سال آماده شود. اما زمان مشخصی وجود ندارد.
در این‌جا نگاهی می‌اندازیم به تمام فرایندهای لازم:
جنایت‌کار جنگی کیست؟
این اصطلاح در مورد هر کسی که مجموعه‌ای از قوانین اتخاذ شده توسط رهبران جهان را که به عنوان قانون درگیری‌های مسلحانه شناخته می‌شود، نقض کند اطلاق می‌شود. قوانین بر نحوه رفتار کشورها در زمان جنگ حاکم است.
این قواعد در طول قرن گذشته، از کنوانسیون‌های جینوا پس از جنگ جهانی دوم و پروتکل‌هایی که بعدا اضافه شدند، اصلاح و گسترش یافته‌اند.
هدف این قوانین محافظت از افرادی که در جنگ شرکت نمی‌کنند و افرادی که دیگر نمی‌توانند بجنگند است؛ از جمله غیرنظامیان مانند داکتران و پرستاران، سربازان مجروح و اسیران جنگی. معاهدات و پروتکل‌ها مشخص می‌کنند که چه کسی و با چه سلاحی می‌تواند هدف قرار گیرد. برخی سلاح ها از جمله عوامل شیمیایی یا بیولوژیکی ممنوع هستند.
چه جنایات خاصی می‌تواند «جنایت جنگی» محسوب شود؟
«نقض فاحش» کنوانسیون‌ها که به عنوان جنایات جنگی به حساب می‌آیند، شامل کشتار عمدی و تخریب گسترده و تصاحب اموالی است که با ضرورت نظامی توجیه نمی‌شود. از دیگر جنایات جنگی می توان به هدف قرار دادن عمدی غیرنظامیان، استفاده از نیروی نامتناسب، استفاده از سپر انسانی و گروگان‌گیری اشاره کرد.
دادگاه کیفری بین‌المللی (ICC) همچنین جنایات علیه بشریت ارتکابی را در چارچوب «حمله گسترده یا سیستماتیک علیه هر جمعیت غیرنظامی» تحت پیگرد قرار می‌دهد. این موارد شامل قتل، کشتار، انتقال اجباری، شکنجه، تجاوز جنسی و بردگی جنسی است.
محتمل‌ترین راهی که بتوان پوتین را به عنوان یک جنایت‌کار جنگی معرفی کرد، از طریق دکترین قانونی به رسمیت شناخته‌شده مسئولیت فرماندهی است. اگر فرماندهان دستور دهند یا بدانند یا در موقعیتی باشند که از جرایم اطلاع داشته باشند و هیچ اقدامی برای پیشگیری از آن انجام نداده باشند، می‌توان آن‌ها را از نظر قانونی مسئول دانست.
راه‌های دستیابی به عدالت چیست؟
به طور کلی، چهار راه برای بررسی و تعیین جنایات جنگی وجود دارد، هر چند که هر کدام دارای محدودیت‌هایی هستند. اول از طریق ICC.
گزینه دوم این است که سازمان ملل کار خود در کمیسیون تحقیق را به یک دادگاه بین‌المللی ترکیبی جنایات جنگی برای محاکمه پوتین واگذار کند.
سومین مورد، ایجاد یک محکمه یا دادگاه برای محاکمه پوتین توسط گروهی از دولت‌ها و گروههای ذینفع یا مرتبط مانند ناتو، اتحادیه اروپا و ایالات متحده است. دادگاه‌های نظامی نورنبرگ علیه رهبران نازی نمونه‌ای از آن هستند.
در نهایت، برخی از کشورها قوانین خاص خود را برای تعقیب جنایات جنگی دارند. برای مثال آلمان در حال تحقیق در مورد پوتین است. ایالات متحده چنین قانونی ندارد، اما وزارت دادگستری بخشی دارد که بر اعمالی از جمله نسل‌کشی بین‌المللی، شکنجه، استخدام کودکان به عنوان سرباز و ختنه زنان تمرکز دارد.
پوتین کجا ممکن است محاکمه شود؟
معلوم نیست. روسیه صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی را به رسمیت نمی‌شناسد و هیچ مظنونی را به مقر دادگاه در لاهه هلند نمی‌فرستد. ایالات متحده نیز اختیارات این دادگاه را به رسمیت نمی‌شناسد. پوتین را می‌توان در کشوری که توسط سازمان ملل یا کنسرسیومی از کشورهای مربوطه انتخاب شده محاکمه کرد. اما رساندن او به آن‌جا دشوار خواهد بود.
آیا رهبران کشورها در گذشته تحت پیگرد قانونی قرار گرفته‌اند؟
بله. از دادگاه‌های نورنبرگ و توکیو گرفته تا جلسات استماع موقت اخیر، رهبران ارشد به دلیل اقدامات خود در کشورهایی از جمله بوسنی، کامبوج و رواندا تحت پیگرد قانونی قرار گرفته‌اند.
اسلوبودان میلوشویچ، رهبر سابق یوگسلاوی توسط دادگاه سازمان ملل در لاهه به دلیل دامن زدن به درگیری‌های خونین در زمانی که یوگسلاوی در اوایل دهه ۱۹۹۰ فروپاشید، محاکمه شد. او قبل از صدور حکم دادگاه در سلول خود درگذشت. متحد صرب‌های بوسنیایی او رادوان کاراجیچ و رهبر نظامی صرب‌های بوسنی، ژنرال راتکو ملادیچ، با موفقیت تحت تعقیب قرار گرفتند و در حال گذراندن حبس ابد هستند. رییس‌جمهور سابق لیبریا، چارلز تیلور، پس از محکومیت به حمایت از جنایات در همسایگی سیرالئون، به ۵۰ سال زندان محکوم شد. دیکتاتور سابق چاد، هیسن هابره، که سال گذشته درگذشت، اولین رییس‌جمهور سابق کشوری بود که توسط یک دادگاه افریقایی به جنایت علیه بشریت محکوم شد. او به حبس ابد محکوم شد.