یازدهمین دور جشنواره ادبی «اوسانه» در شرایطی در شهر مزار شریف برگزار شد که حکومت گروه طالبان قیودات خاصی را برای برگزاری برنامه‌های فرهنگی ایجاد کرده‌اند. این جشنواره به جز در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ (به خاطر محدودیت‌های کرونایی) از زمان تأسیس همه‌ساله به‌طورت منظم برگزار شده است.
جشنواره «اوسانه» از طرف زوج داستان‌نویس مقیم کانادا (مریم محبوب و زلمی باباکوهی) حمایت مالی می‌شود. در این جشنواره نویسنده‌های زیر سی سال می‌توانند اشتراک کنند. در بعضی از ادوار قبلی این جشنواره نویسنده‌های افغان مقیم خارج نیز اشتراک کرده بودند. به باور بعضی از شعرا و اهل ادبیات، جشنواره «اوسانه» معتبرترین جشنواره ادبی افغانستان است؛ زیرا از بدو تأسیس به‌صورت منظم برگزار شده و کمک فراوان به رشد و بالندگی استعداد داستان‌نویسان جوان افغانستان کرده است.
تقی واحدی، بتول حیدری و حبیب همدرد داوری یازدهمین دور این جشنواره را به عهده داشتند.
در حمایت از زنان
باتوجه به محدودیت‌های سختی که گروه طالبان بر زنان اعمال کرده‌اند، بخش مدیریت این جشنواره تصمیم گرفت یازدهمین دور آن را به‌صورت معنادار به زنان اختصاص بدهد. تقی واحدی، نویسنده رمان مشهور «گلیم‌باف»، و از مدیران این جشنواره در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز در مورد چگونگی اختصاص یازدهمین دور این جشنواره به زنان می‌گوید: «به این دلیل که زنان داخل افغانستان در شرایط سخت‌تری نسبت به سال‌های قبل قرار داشت، و فضای ناامیدی بر زندگی آنها سایه انداخته بود، خانه داستان بلخ مصمم شد که این فرصت ولو گذرا و کوچک را به آنها اختصاص دهد.» آقای واحدی علاوه می‌کند «خوشبختانه استقبال زنان چشمگیر بود؛ نزدیک به هشتاد داستان به دبیرخانه خانه داستان بلخ ارسال شد که نسبت به ادوار گذشته جشنواره اوسانه افزایش صددرصدی شمار اشتراک‌کننده را نشان می‌داد. و نشان می‌داد که در این شرایط، دسترسی به چنین فرصتی چقدر برای آنها مهم بوده است.» همچنان، نرگس واثق (یکی از مدیران این جشنواره) نیز با اشاره به اینکه جشنواره امسال ویژه بانوان داخل افغانستان برگزار شد، افزود که «دلیل آن شرایط سختی است که بر زنان افغانستان فشار می آورد و نیاز است که صدای آنان شنیده شود.»
حبیب همدرد به‌عنوان یکی از داوران این دور جشنواره، اشتراک ۷۷ داستان در این جشنواره را نشانگر استقبال فوق‌العاده بانوان داستان‌نویس از این جشنواره می‌داند و به باور ایشان «داستان‌های برگزیده از میان آثار فرستاده‌شده قابلیت کمی و کیفی این را دارند که به شکل یک مجموعه چاپ گردند و در اختیار علاقمندان قرار گیرند.» شفیق نامدار (یکی از اعضای مؤسس خانه داستان بلخ) با اشاره به سابقه فعالیت‌های خانه داستان بلخ در پرورش استعدادهای داستانی، اشتیاق جوانان در تداوم راه این خانه را مایه امیدواری دانست.
با حاکمیت دوباره طالبان بر افغانستان، محدودیت‌های شدید علیه زنان وضع شده است. همزمان با این، آزادی بیان به‌شدت محدود شده و برنامه‌های فرهنگی و ادبی جوش و خروش سابق را ندارد. اما با توجه به این وضعیت جشنواره «اوسانه» یکی از معدود برنامه‌های فرهنگی است که تحت حاکمیت طالبان هم متوقف نشده و به راه خودش ادامه داده است.
حبیب همدرد در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز در مورد اهمیت برگزاری این جشنواره تحت تسلط طالبان می‌گوید: «اهمیت یازدهمین دور جشنواره‌ی اوسانه در اختصاص‌یافتنش به بانوان نویسنده‌ی داخل کشور بود؛ در شرایطی‌که طالبان فرصت‌های آموزشی، شغلی و آزادی‌های شهروندی‌‌شان را گرفته‌اند. ما معتقد هستیم که برگزاری این دورِ جشنواره، برای بانوان نویسنده بهانه‌ای را ایجاد کرد که گوشه‌ای از درد دل‌های‌شان را روی کاغذ بریزند تا شاید از حجم دلتنگی‌ها و بغض‌های‌شان کاسته شود.» آقای همدرد اضافه می‌کند «اهمیت دیگر جشنوار این بود که بانوان فرصتی این را یافتند که برای جهانیان نشان دهند که اگر برای‌شان فرصت داده شوند، می‌توانند دست‌آوردهای خوبی را در هر زمینه و مشخصا ادبیات و هنر داشته باشند.» این عضو هیأت داوری جشنواره تصریح می‌کند «پیام مشخص جشنواره، به تصویر کشیدن دست‌آوردهای بانوان این سرزمین بود که از شرایط نیم‌بند سیاسی و اجتماعیِ دو دهه‌ی اخیر بدست آورده بودند. بیانِ فایده‌ی مکتب و آموزشگاه و دانشگاه رفتن. بیانِ ارزش سهیم‌شدن در کارهای فرهنگی و اجتماعی. بیانِ نتیجه‌ی کتاب و روزنامه و مجله خواندن. بیانِ قدرت قلم و نوشتن که زبان مشترک تمام انسان‌ها است.»
داستان «قبرستان بی‌کفن‌های قرن ۲۱» از صفیه پویا و داستان «ربابه» از مدینه رحمانی به‌صورت مشترک برنده مقام اول این جشنواره شدند. مقام دوم به داستان «یک تغییر کوچک» از سارا کامگار رسید. فاطمه کاظمی با داستان «او فقط خودش بود» و شگوفه صالحی با داستان «به رنگ چادری» مشترکا برنده مقام سوم شدند. همچنان، داستان‌های «پنج‌شنبه‌ها در کتاب‌خانه»، «مهر مادری»، و «نان داد» به ترتیب از سمانه محمدی، رقیه صفری و مدینه قاطع مصدق مستحق تقدیر از سوی هیأت داوران شناخته شدند. برای برندگان این جشنواره جوایز نقدی، تندیس و تقدیرنامه اهدا گردید.
این جشنواره از طرف خانه داستان بلخ با همکاری مالی نشریه زرنگار و بنیاد خیرخواه برگزار گردیده بود.
حرکت دیگر از زنان داستان‌نویس
به تعقیب یازدهمین دور جشنواره ادبی «اوسانه» مجموعه داستان «پشت مرز» نیز در شهر مزار شریف رونمایی شد. این مجموعه داستان، با حجم ۱۳۲ صفحه از سوی انتشارات فرهنگ با قطع رقعی، زمستان ۱۴۰۰ در کابل به چاپ رسیده است. جایگاه نخست «جشنواره جهانی فرشته» در تهران نیز به این اثر تعلق گرفته است.
فرهنگیان بلخ ضمن رونمایی و نقد این اثر از یحیا جواهری (شاعر نامدار بلخ که سال گذشته فوت کرد) و رضا براهنی (منتقد نامدار ادبی ایران) که چند روز قبل از دنیا رفت، نیز تقدیر به عمل آوردند.
به باور منتقدین، فاطمه خاوری (نویسنده جوان مجموعه داستان «پشت مرز») نشان داده که نه‌تنها با شگردهای داستان مدرن آشنا است بلکه دغدغه جدی برای تولید اثر ادبی هم دارد: «اکثر شخصیت‌های داستان‌های او مسأله‌دار هستند و می‌کوشند از میان دشواری‌های اجتماعی، اخلاقی و فکری راهی برای تداوم خود پیدا کنند.» خاوری نشان داده که «نه‌تنها در کاربرد تکنیک‌هایی مانند ایجاد تعلیق و انتظار، بلکه همچنین در خلق شخصیت‌های داستانی، توانایی خاص دارد. قدرت تخیل او به‌خصوص در به‌وجودآوردن صحنه‌هایی که هرگز آنها را از نزدیک تجربه نکرده حیرت‌انگیز است.»
در شرایطی که وضعیت نظام اقتصادی افغانستان رو به سقوط است و فقر پنجه در گلوی مردم انداخته چشم‌انداز سیاسی آینده تاریک است، تعدادی از فرهنگیان تلاش می‌کنند از هر راه ممکن پیام‌شان را نسبت به وخامت اوضاع به گوش جهانیان برساند. چنین فعالیت‌ها، تعدادی را برای رونق‌گرفتن دوباره کارهای فرهنگی و ادبی در افغانستان امیدوار کرده است. اما همزمان با این‌ها محدویت‌های طالبان همچنان وجود دارد.
تقی واحدی در گفت‌وگو با روزنامه اطلاعات روز می‌گوید «طالبان ممانعت جدی برای برگزاری این برنامه‌ها ایجاد نمی‌کنند، اما قیدگیری‌های‌شان باعث می‌شود رغبت به برگزاری برنامه را کاهش بدهد.» به باور واحدی «چشم‌انداز آینده مبهم است و متأسفانه بستگی به تحولات سیاسی و نحوه مدیریت کلان کشور دارد. ما تلاش می‌کنیم در تصمیم‌گیری و اجرای برنامه‌ها تا حد امکان آزادی عمل داشته باشیم اما محدودیت‌ها اعمال می‌شود.»