نویسنده‌گان: سونه انگل راسموسن، مارگریتا استانچاتی
عکس‌ها: جوئل ون
وزرای دولت طالبان فکر می‌کردند که موضوع تحصیل دختران حل شده است. مکاتب دخترانه بالای صنف ششم در ماه مارچ پس از ماه‌ها بازگشایی شدند.
سپس شورای مذهبی طالبان، تحت سلطه‌ی ملاهای فوق محافظه‌کار، این طرح را خنثا کرد. ساعاتی قبل از بازگشایی مکاتب، اعلام شد که دروازه‌ی مکاتب بسته خواهند ماند. دختران نوجوانی که با یونیفورم خود به مکتب می‌آمدند دوباره راهی خانه شدند.
این تغییرِ تصمیم، محکومیت گسترده‌ای را در افغانستان به همراه داشت؛ از جمله بسیاری از اعضای طالبان که در رسانه‌های اجتماعی از آن انتقاد کردند.
این طغیان انسجام، جنبشی را برهم زد که در حین مبارزه با شورش دودهه‌ای علیه نیروهای بین‌المللی به رهبری ایالات متحده و متحدان افغان آن‌ها در حد قابل توجهی منسجم باقی‌مانده بود. اکنون که طالبان حکومت را در دست دارند، کم‌تر از یک سال پس از سرنگونی جمهوری افغانستانِ تحت حمایت غرب، شکاف‌هایی در جبهه‌های مختلف درحال ظهور است.
اختلاف نظر رهبران طالبان بر سر ایدئولوژی است: چگونگی تفسیر قوانین اسلامی و چگونگی اجرای دقیق آن، از جمله در مورد مکاتب. جناح‌های رقیب نیز بر سر قدرت و غنایم محدود پیروزی خود با هم اختلاف دارند.
در عین حال، مشکلات اقتصادی کشور، برخی از جنگجویان طالبان را خشمگین کرده؛ چراکه بسیاری از آن‌ها برای تأمین غذای خانواده‌ی خود در تلاشند و این وضعیت احتمال کناره‌گیری یا پیوستن بسیاری از آن‌ها را به گروه‌های مسلح رقیب افزایش می‌دهد.
شیرزاد، یک فرمانده ۲۸ ساله‌ی سابق شبکه حقانی، یکی از شاخه‌های طالبان گفت: «تعداد زیادی از مجاهدین، طالبان را ترک کرده‌اند. این باید زنگ خطری برای آن‌ها باشد.» او به‌دلیل این‌که رهبری ]طالبان[ برای اصلاح اقتصاد کشور و تأمین مایحتاج اعضای آن به اندازه‌ی کافی تلاش نکرده استعفا داده است، گفت: «اگر آن‌ها به حرف ما گوش ندهند، بسیاری از طالبان در سطوح پایین علیه آن‌ها خواهند جنگید.»
زمین‌لرزه‌ی عظیم هفته‌ی گذشته که حداقل هزار نفر را کُشت و جوامع روستایی ]جنوب[شرق کشور را ویران کرد، مشکلات بشری را افزایش داده است.
طالبان اصرار دارند که جنبش متحد باقی‌بماند. ذبیح‌الله مجاهد، سخن‌گوی ارشد طالبان با اشاره به‌نام رسمی گروه گفت: «هیچ‌گونه اختلافی در امارت وجود ندارد».
بحث مکاتب
آموزش دختران بار دیگر در این هفته در نشست شورای مذهبی با رهبران قبایل و مقامات ارشد طالبان در کابل در دستور کار قرار گرفته است. یکی از مقامات طالبان در اوایل این هفته گفت که این نشست ممکن است منجر به لغو ممنوعیت تحصیل شود.
این بحث بیشتر رهبری سیاسی طالبان را در مقابل گروه کوچکی از محافظه‌کاران مذهبی سرسخت قرار می‌دهد.
یکی از نزدیکان به رهبری طالبان گفت: «وقتی صحبت از بالاترین رده به میان می‌آید، چند تندرو وجود دارد. غیر از آن‌ها، هیچ‌کس با تحصیل زنان مخالف نیست.»
مخالفت با تحصیل دختران ریشه در باورهای فرهنگی در مورد نقش زنان در جامعه افغانستان دارد. به خصوص در جنوبِ به‌شدت محافظه‌کار، بسیاری از دختران به ندرت پس از رسیدن به بلوغ به خانه شوهر می‌روند. زمانی که طالبان در دهه ۱۹۹۰ بر افغانستان حکومت می‌کردند، دختران از هرگونه تحصیل از جمله مکاتب ابتدایی، محروم بودند. اکنون مکاتب ابتدایی دخترانه باز است، اما مکاتب متوسطه برای دختران در بیشتر نقاط کشور بسته است.
کسانی که در دستگاه طالبان دیدگاه‌های معتدل‌تری دارند، از جمله بسیاری از افراد در دولت، استدلال می‌کنند که ممنوعیت دختران نوجوان از مکتب تا زمانی که آن‌ها از پسر جدا هستند، توجیه مذهبی ندارد.
به گفتهی اعضای طالبان و سایر افراد آشنا به عمل‌کرد درونی این گروه، تندروها نفوذ زیادی بر تصمیم‌گیرنده‌ی نهایی طالبان، ملا هبت‌الله آخوندزاده دارند.
همه جناح‌های طالبان به ملا هبت‌الله، قاضی‌القضات سابق که در سال ۲۰۱۶ سکان هدایت جنبش را به دست گرفت، وفادار می‌مانند. از زمانی که طالبان در ماه آگست به قدرت رسیدند، مقامات ارشد طالبان پُست‌های وزارتی را در کابل به‌دست گرفتند. اما قدرت نهایی در دستان ملا هبت‌الله، رهبر خلوت‌گزین که به ندرت قندهار، مرکز سنتی طالبان را ترک می‌کند، باقی‌مانده است.
ملا هبت‌الله روز جمعه (۱۰ سرطان) در سخنرانی نادری بر لزوم غلبه بر اختلافات تأکید کرد.
وی در دیدار با هیأت مذهبی گفت: «بقای ما در گروی وحدت ماست.» این اولین سفر علنی ملا هبت‌الله به کابل بود.
او هم‌چنین در سخنرانی خود گفت که شورای مذهبی یا علما نقش برجسته‌تری در حکومت خواهند داشت و «شریعت بسیار ناب و مستقل» یا شریعت اسلامی اجرا خواهد شد. او اشاره‌ای به زنان نکرد.
ارتباط بین حلقه رهبر عالی در قندهار و دولت در کابل محدود است، اغلب بسته به یادداشت‌های مکتوب ارسال‌شده توسط پیام‌رسان‌هاست، که سنت شورشیان است.
شریف (نام مستعار)، یکی از اعضای طالبان که یکی از پیام‌رسانان است، گفت: «مشکل چارچوب [آموزش] این بود که در کابل ایجاد شد و رهبری در جریان نبود. برخی از وزرا ممکن است تصور کنند که آن‌ها بزرگ‌ترین تصمیم‌گیرندگان هستند و رهبری در قندهار را فراموش کرده‌اند.»
جلسه کابینه که چند روز قبل از بازگشایی مکاتب در ماه حوت برگزار شد، این شکاف را آشکار کرد. به گفتهی چند تن از افراد مطلع در این نشست، وزرای دولت طالبان برای دومین نشست کامل دولت طالبان با حضور ملا هبت‌الله از زمان تصرف کابل در سال گذشته‌ی میلادی به قندهار سفر کردند.
دو وزیر در مورد برنامه بازگشایی مکاتب سخنرانی کردند. به گفته چند نفری که در جریان این جلسه بودند، این مخالفت غیرمنتظره باعث غافل‌گیری شورای مذهبی طالبان شد.
شهاب‌الدین دلاور، وزیر معادن به نفع بازگشایی تمام مکاتب دخترانه صحبت کرد و استدلال کرد که این امر منجر به تثبیت دولت جدید طالبان می‌شود. به گفتهی دو تن از این افراد، او گفت که آموزش زنان هم برای مشروعیت داخلی و هم برای به رسمیت شناخته شدن بین‌المللی مهم است.
ملا هبت‌الله در سکوت گوش می‌داد. به گفتهی آگاهان از نشست‌های قندهار، وی در پایان این نشست گفت که بازگشایی مکاتب دختران نوجوان تا اطلاع ثانوی متوقف خواهد شد.
در هفته‌های پس از تصمیم ملا هبت‌الله مبنی بر حفظ ممنوعیت تحصیل، برخی از مقامات بلندپایه‌ی طالبان از او خواستند در این مورد تجدید نظر کند. کمیسیونی برای پیش‌نویس فهرستی از توصیه‌های پالیسی برای امکان بازگشایی همه‌ی مکاتب تشکیل شد که به ملا هبت‌الله ارایه شد.
عبدالرحمان طیبی، یکی از دستیاران رهبر ارشد طالبان، گفت که ملا هبت‌الله اصولا با تحصیل دختران مخالف نیست. او افزود: «اما او با فساد اخلاقی مخالف است. آقای طیبی گفت که باید بر چندین مسأله غلبه کرد از جمله پوشش دختران، نیاز به آموزگاران فقط زن برای دانش‌آموزان دختر و چگونگی رفتن دختران به مکتب و بازگشت بدون مواجهه با مردان غیر مرتبط. وی هم‌چنین به مشکلات مالی اشاره کرد.
شیرمحمدعباس استانکزی، معین وزارت امور خارجه در سخنان تلویزیونی در ماه جوزا گفت: «برای ما ضروری است که برای همه‌ی مردان و زنان این کشور آموزش ارایه کنیم. تحصیل حق طبیعی، اسلامی و شرعی آن‌هاست.»
در سال‌های اخیر، بسیاری از مقامات طالبان در تبعید در پاکستان و قطر، دختران خود را به مکاتب و دانشگاه‌های آن کشورها فرستاده‌اند. پس از تسلط، برخی از فرماندهان طالبان دختران خود را با این فرض که اجازه‌ی ادامه تحصیل خواهند داشت، به افغانستان آوردند. بسیاری‌ها از این تصمیم در ماه حوت شوکه شدند.
حکیم‌الله که نام مستعار یکی از فرماندهان استخبارات طالبان در کابل است، گفت: «وقتی در مورد آن شنیدم، بسیار ناراحت شدم. اگر یک زن تحصیل‌کرده باشد، می‌تواند کل جامعه را آموزش دهد.» او گفت: «این یک اشتباه بود و آن‌ها باید در مورد آن تجدید نظر کنند. این تصمیمی است که به همه‌ی افغان‌ها مربوط می‌شود، نه فقط چند نفر.»
اعضای طالبان هم‌چنین به‌طور علنی نسبت به دستور رهبری در ماه ثور مبنی بر این‌که همه‌ی زنان افغان باید صورت خود را در ملاءعام بپوشانند، خشم خود را ابراز کرده‌اند.
جاوید نظامی، یک فرمانده ۳۹ ساله‌ی طالبان از ولایت پکتیا گفت: «ما نباید هویت زنان در جامعه را پنهان کنیم.» او گفت که اگر دولت به اعمال محدودیت‌های اساسی برای زنان ادامه دهد، از کار کردن برای دولت خودداری خواهد کرد. او گفت: «هم‌چنین این وظیفه‌ی مرد است به زنانی که با آن‌ها نسبتی ندارد نگاه نکند. ما نباید همه‌ی تقصیرها را به گردن زنان بیاندازیم.»
جناح‌های رقیب
رهبران و اعضای شبکه حقانی، یک جناح طالبان که مسئول برخی از مرگ‌بارترین حملات در طول جنگ بود، اما اعضای آن در مسایل اجتماعی نسبتا میانه‌رو هستند، به‌ویژه از حق دختران برای تحصیل به صراحت دفاع می‌کنند.
انس حقانی، یکی از اعضای ارشد این شبکه در ماه ثور گفت مطمئن است که دختران نوجوان به زودی براساس قوانین اسلامی و ارزش‌های فرهنگی اجازه‌ی بازگشت به مکتب خواهند داشت.
آقای حقانی در یک سخنرانی تلویزیونی گفت: «اگر موضوعی از نظر اسلام و شریعت منع نشده است، نباید توسط یک حکومت اسلامی ممنوع شود.»
به‌طور خاص دو گروه بر سر قدرت با هم اختلاف دارند. در یک طرف، طالبان از قندهار و سایر ولایات جنوبی که به ملا عبدالغنی برادر، یکی از بنیان‌گذاران طالبان و یکی از مهم‌ترین رهبران سیاسی آن باقی‌مانده، نزدیک هستند.
از سوی دیگر، شبکه حقانی که شهرتش در قدرت نظامی‌اش است. در شرق کشور ریشه دارد و حول خانواده‌ای به همین نام متمرکز شده است.
تنش‌ها بین دو جناح در آگست گذشته، اوایل بر سر این‌که چه کسی شایسته‌ی کسب قدرت است، آغاز شد.
ملا برادر، که رهبری مذاکرات ۲۰۲۰ را -که راه را برای خروج ایالات متحده هموار کرد- به عهده داشت، توافق با امریکا را یک پیروزی دیپلماتیک قلم‌داد کرد. حقانی‌ها که مدت‌ها بمب‌گذاران انتحاری طالبان را از مدارس دینی خود تأمین می‌کردند، گفتند که این پیروزی از طریق جنگ به‌دست آمده است.
جنوبی‌ها شکایت دارند که قدرت نظامی بیش از حد در دست حقانی‌ها متمرکز شده است. رهبر آن‌ها، سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله است. حقانی‌ها شکایت دارند که بیشتر مشاغل دولتی دیگر را جنوبی‌ها بر عهده گرفته‌اند.
یکی از فرماندهان سابق حقانی که اخیرا طالبان را ترک کرده، گفت: «حقانی‌ها فداکاری‌های بیشتری کردند. ما بمب‌گذاران انتحاری بیشتری دادیم. اما همه‌ی مناصب به قندهاری‌ها رسید.»
فشار اقتصادی
در شرایطی که درگیری میان رهبران ادامه دارد، بسیاری از جنگجویان عادی طالبان روزبه‌روز ناامیدتر می‌شوند.
مبارزانی که سال‌ها و حتا ده‌ها سال از زندگی خود را وقف مبارزه‌ی مسلحانه کردند، می‌گویند که انتظار داشتند در پاداش فداکاری‌های خود به شغل و پول برسند. در عوض، می‌گویند که حتا پول کافی برای خرید غذا ندارند.
قاری عبدالله، یک فرمانده‌ی سابق طالبان که اخیرا جنبش را ترک کرده میگوید: «من از خانواده‌ی خود چند شهید داده‌ام، اما هنوز حقوقی ندارم. من باید شکم ۱۰ نفر را سیر کنم. وقتی چیزی پخته می‌کنیم، همه سر آن با هم دعوا می‌کنند.»
از زمان تسلط قدرت توسط طالبان، اقتصاد افغانستان دچار رکود شده است. به‌طوری که ۹۵ درصد از مردم به اندازه‌ی کافی غذا نمی‌خورند. تحریم‌های بین‌المللی و کاهش شدید کمک‌های خارجی به بحران اقتصادی دامن زده است.
ایالات متحده، سایر کشورهای غربی و سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و بانک جهانی گفته‌اند که ادامه‌ی ممنوعیت تحصیل دختران مانعی برای کمک‌های بین‌المللی بیشتر به افغانستان است.
مهیب‌ترین گروه مخالف مسلح در افغانستان، شاخه محلی داعش است که مدت‌هاست اعضایی را از میان طالبان سرخورده جذب کرده است. از زمان تسلط طالبان، موجی از حملات مرگ‌بار را آغاز کرده که بیشتر شیعیان ]هزاره [ را هدف قرار داده‌اند.
«جبهه مقاومت ملی افغانستان» نیز وجود دارد، یک گروه ضد طالبان که پس از سقوط جمهوری ایجاد شد و برخی از رهبران دولت سابق نیز در آن حضور دارند.
رهبری طالبان در عین حالی که تلاش می‌کند تا تحت فشارهای اقتصادی شدید، افغانستان جدیدی بسازد، سعی کرده تا اختلافات را پنهان کند. این سازمان کوشیده تا با تهدید زیردستان خود به حبس طولانی در صورت صحبت با رسانه‌ها، انتقادها را خفه کند.
شریف، پیام‌رسان طالبان گفت: «اگر فضایی برای بحث مذهبی بگذاریم، ممکن است به مشکلات دیگری مانند تقویت گروه‌های تروریستی منجر شود».
پولیس امر به معروف که ترس زیادی در دل جامعه ایجاد می‌کند دوباره احیا شده و اخیرا مجموعه‌ای از محدودیت‌های اجتماعی جدید را صادر کرده است که بسیاری از افغان‌ها، از جمله بسیاری از اعضای طالبان، با آن مخالف هستند. از جمله: زنان هنگام مسافرت به خارج از زادگاه خود باید با خویشاوند مرد همراه باشند. همه‌ی کارمندان مرد دولتی باید ریش خود را بلند کنند و زن و مرد نمی‌توانند در یک روز به پارک‌های تفریحی بروند.
عبدالله عمری، ۳۰ ساله، یک مدیر منطقه‌ای پولیس امر به معروف گفت که این وظیفه‌ی طالبان است که افغان‌ها را به مسیر درستی که از زیر نفوذ خارجی دور شده‌اند، بازگرداند. آقای عمری گفت: «این نباید برای آن‌ها غافل‌گیرکننده باشد. آن‌ها می‌دانستند که وقتی طالبان بیایند، قوانین جدیدی وضع خواهد شد.»